Անակնկալ «նվեր» ՀԳՄ-ին` 90-ամյակի կապակցությամբ

Այս տարի Հայաստանի գրողների միությունը կնշի իր 90-ամյակը, բայց «նվերը» չուշացավ։ ՀՀ դատախազությունը որոշել է պետականացնել Գրողների միության շենքը, այն էլ հոբելյանական տարվա նախաշեմին։ Իսկ թե ինչպես ընդունեցին գույժը, և ի՞նչ քայլեր են ձեռնարկում այդ որոշման դեմ, այս թեմայի շուրջ էլ ծավալվեց մեր զրույցը Հայաստանի գրողների միության նախագահ ԷԴՎԱՐԴ ՄԻԼԻՏՈՆՅԱՆԻ հետ։

– Պարոն Միլիտոնյան, այս տարի ՀԳՄ-ն նշելու է իր 90-ամյակը, բայց նվերի փոխարեն ՀՀ դատախազությունից դատական ծանուցում ստացաք, որում ասվում էր, որ ՀԳՄ շենքը պետք է պետականացվի։ Ինչպիսի՞ն է Ձեր վերաբերմունքը այս հարցի վերաբերյալ։

– Իհարկե` 90-ամյակի կապակցությամբ մենք նախապես պլանավորել էինք տարբեր միջոցառումներ, հանդիպումներ, գրողների հրավերներ տարբեր երկրներից, որը պետք է լիներ հոկտեմբեր ամսին` Թարգմանչաց տոնի օրը։ Բայց հարվածը եղավ չսպասված կողմից՝ քսանհինգ տարի առաջ սեփականաշնորհված ՀԳՄ կազմակերպությանը։ Քսանհինգ տարի հետո` փաստորեն, պարզվել է, որ ինչ-որ խախուտ հիմքերի վրա է սեփականաշնորհվել ոչ միայն մեր՝ Հայաստանի գրողների միության, այն նաև Հայաստանի նկարիչների միության և մյուս միությունների շենքերը։ Այն օրը «Հայլուր» լրատվական ծրագրով հնչեց ՀՀ դատախազության աշխատակից Սոնա Հովսեփյանի խոսքը, որը փաստորեն այդ խախուտությունը բոլոր սեփականաշնորհված ձեռնարկություններին, հասարակական կազմակերպություններին, միավորումներին է վերաբերում։ Որովհետև 1990 թվականին` Սովետական Միության ժամանակ ինչ-որ օրենք է եղել, որ ըստ այդմ պետք է այսպիսի ձեռնարկությունները, կազմակերպությունները չմասնավորեցվեն։ Ես չգիտեմ դատախազները օրենքները ոնց են դիտարկում, բայց փաստորեն փաստաբաններ կլինեն, կուսումնասիրեն, կմասնակցեն այդ գործընթացին։

– Խնդիրը ո՞րն է, որ 25 տարի անց են որոշումներ փոխում։

– Ուրեմն` 25 տարի մեր պետականությունը չի գործել։ Սկզբից էլ մերն է եղել շենքը։ Ավետիք Իսահակյանի թոռը՝ Ավիկ Իսահակյանը, պատմում է, որ Ավետիք Իսահակյանն իր միջոցներն էլ է ներդրել շենքի կառուցման մեջ։ Ու փաստորեն 25 տարի մեր պետականությունը օդից կախված պետականություն է եղել։ Չեն հասկացել, թե ոնց են սեփականաշնորհել։ Մեկ էլ հանկարծ 25 տարի հետո մտքի փայլատակումներ են եղել, ուղեղները պայծառացել է, ու ասել են՝ այս մարդիկ հերիք է ապօրինի ապրեն այդ շենքերում։ Պետք է իրենց ձեռքից, երևի թե, վերցնենք և պետականությունը դրանով հաստատենք։  Հետո ինչ կլինի այս շենքի ճակատագիրը, հայտնի չէ։ Ցավալիորեն սա մեզ որպես նվեր եկավ։ Այս տարիների ընթացքում եղել են նման «նվերներ»՝ գրողներ են սպանել, բանտարկել։ Գրողներին զրկել են իրենց ընտանիքներից, աքսորել են։ Բայց այսօր փոխվել են ժամանակները, և այդ մեթոդներն, իհարկե, այսօր չեն գործում, բայց շենքեր վերցնելն էլ մի ուրիշ հարված է։ Սա հոգևոր հարված է։ Եթե մարդկանց սպանել են, սպանել են նրանց մարմինը։ Հոգին մնացել է իրենց գրվածքներում, հուշերում։ Բայց հիմա սպանում են այն հոգին, որը պետք է ստեղծի։ Շատերը կասեն՝ հո ՀԳՄ-ում չեն ստեղծվում։ Սիրելի ընկերներ, այս միության մթնոլորտում են ծնվել շատ գրողների գրքեր։ Եվ ընթացքն այդպիսին է եղել։ Այստեղ են քննարկվել, գնահատվել, տարածվել, շատ ժամեր ու օրեր են անցկացրել։

– Եթե Սովետական Միության օրենքն են ուզում կիրառել ՀԳՄ-ի շենքի համար, այդ դեպքում չե՞ն պատրաստվում Սովետական Միության տարիների պես բոլոր հոգսերը հոգալ՝ աշխատավարձ, տներ տալ և այլն։

– Եթե մենք խոսում ենք պետականացման մասին, ապա պետականացման ամբողջ էությունը պետք է ընկալենք։ Պետությունն այսօր չունի մեկենասության օրենք, չունի հիմնադրամներ մշակույթի զարգացման համար։ Մեր արվեստը հիմնականում մնացել է ինքնահոսի։ Եթե 2000-2016 թվականները պետական որոշակի աջակցություն կար գրականությանը, ապա 2016 թվականին եկավ մի մշակույթի նախարար, ժպտալով ավերեց այդ բնագավառը, գնաց։ 2019 թվականին մեր բողոքներից հետո դրամաշնորհային ծրագիր վերականգնվեց, որի մի մասը թարգմանական, մյուս մասը գրականագիտական նախագծերի և մի փոքր մասն էլ ժամանակակից գրողների համար է։ Սա է իրականությունն այսօրվա, և որևէ սպասելիք, որ պետական դառնալուց հետո լավ կլինի, թյուրըմբռնումներ են, ժամանակը չընկալելու հետևանք։ Դա այսօր հնարավոր չի։ Մենք չենք էլ ուզում, որ պետությունը մեզ վրա ծախսեր անի։ Մենք ասում ենք՝ պետություն ջան, դու հնարավորություն ստեղծի, որպեսզի արվեստագետը կարողանա լիարժեք իրացնի իր տաղանդը։ Սա բարդ խնդիր է։ Տիկին Սոնա Հովսեփյանը «Հայլուրով» մեր մասին ասաց, որ պետականացումից հետո նրանք կաշխատեն նույն ձևով, նույն տեղում, բայց դատախազությունը կառավարության տեղը կարո՞ղ է երաշխավորել։ Ինքը ո՞նց պետք է երաշխավորի, որ վաղը չեն ասի տիկին Հովսեփյանը ինքնահնար  բան է ասել։ Փաթեթը, որ գրավոր է եղել, որի վրա ստորագրություններ կան կադաստրի և այլ հիմնարկների, հիմա ասում են առ ոչինչ է, այս ամենից հետո որևէ մեկի բանավոր խոսքը ո՞վ բանի տեղ կդնի։ Սա խաբկանք է, և մենք պետք է կարողանանք պաշտպանել մեր ստեղծագործողի իրավունքները։ Ո՞վ է որոշել, որ ապագայում դեպքերի բերումնով պետականացնելուց հետո շարունակելու են նույնկերպ աշխատել։ Եվ քանի՞ օր, գուցե մի շաբաթ, գուցե մի ամիս, գուցե մի տարի և ի՞նչ պայմաններով, ի՞նչ պայմանագրերով։ Այս ամենն օդի մեջ խոսակցություններ են, և ես կարծում եմ, որ սիրելի դատախազությունը դիմել է, որ կադաստրին պատասխանող կանչեն ՀՀ վարչական դատարան։ Ավելի լավ է կադաստրի հետ այդ հարցերը ճշմարիտ քննարկել, և մեր կազմակերպությունների սեփականությունը, որը եղել է ի սկզբանե կազմակերպությունների համար ստեղծված և շարունակվել է, հետո սեփականության իրավունք է ստացել, որ երկարատև գործի, աշխատի իր բնույթին համաձայն։ Եթե իրենք վախենում են, որ կարող է ստեղծագործական հասարակական կազմակերպությունները հանկարծ վերցնեն շենքերը վաճառեն, դրա դեմը թող առնեն օրենքում մի կետ ավելացնելով, որ արգելում են վաճառել ստեղծագործական միությունների շենքերը: Բոլորինը կա, ոչ ոք չի վաճառել, սա ես հուշում եմ, որ չվախենա պետությունը, որ մենք ամբողջ կազմակերպության անունից վեցնենք և վաճառենք մեր շենքերը։

– Խոսվում է նաև Սևանի հանգստյան տան մասին։ Ի՞նչ խնդիրներ են այդտեղ առաջացել։

-Այո, երկրորդ հայտարարության մեջ էլ ասվում է, որ Սևանի հանգստյան տան սեփականաշնորհված տարածքը չի համընկնում իրական տարածքի հետ։ Իրական տարածքի հետ չի էլ համընկնի, որովհետև ափի ջուրը բարձրանում է, տարածքը փոքրանում է, կամ էլ հիմքերը եղել են, թող համեմատեին։ Կամ շենքը, որ մինչև 1991 թվականները համարվում էր պետական, այդ ժամանակ պետությունն այդտեղ ի՞նչ ներդրումներ է արել։ Այդ շենքը բարձիթողի վիճակում էր։ Ցածրակարգ հանրակացարանային վիճակում էր գտնվում։ Դա՞ էր պահպանվածը, որը 2013-2014 թվականներին ՀԳՄ նախագահ Լևոն Անանյանը հորդորել է ներդրողներին, որոնք հարգելով գրողներին, ներդրումներ արեցին Սևանի հանգստյան տունը վերանորոգելու համար։ Ամիսուկես է գործում մեր Սևանի հանգստյան տունը, գրողներ են այդտեղ գնում, ստեղծագործում։ Հիմա այսպես ճյուղ առ ճյուղ երևի կավելանան նաև մյուս միությունների վերաբերյալ... Բայց պետությունը միշտ ընկալել է, որ սրանք այն գլխից արվեստագետների շենքերն են եղել։ Ուրիշից չեն վերցրել, տվել մեզ։ Եվ իրենք աշխատում են, գործում են։ Եթե արվեստագետի նկատմամբ հարգանք չլինի, չեմ կարծում, որ գրողը, նկարիչը ցանկություն ունենան մեր երկրում մնան, ստեղծագործեն արհամարհվածի կարգավիճակում։ Սա հարված է բոլոր արվեստագետների նկատմամբ։ Առաջիկայում կտեսնեք ինչքան հիմնարկ-ձեռնարկությունների պետք է դատարաններ տանեն։ Աստված տա, բարին կատարվի, և մեր պետության օրենքների ճշգրիտ էությունը պահպանվի։ Բայց, ցավոք, այդ օրենքը հօգուտ մեզ չի գործելու։ ՀՀ կադաստրի կոմիտեի՞ն են դատելու, կամ մեր նշանավոր գրողների՞ն, որոնք այդ ժամանակ ՀԳՄ նախագահ են աշխատել, կամ ՀՀ դատախազության այն ժամանակվա պաշտոնյաների՞ն, որ նման բացթողում են արել, գուցե կոռուպցիա էլ հայտնաբերեն, չգիտեմ, գրող-կադաստր-դատախազություն-դատարան շղթայում։ Ցավոք, մեր այն ժամանակվա ՀԳՄ նախագահները այս ամենին հետևում են Կոմիտասի անվան պանթեոնից։ Երեք պետական բարձր մարմին քննարկելու են սեփականաշնորհված հասարակական կազմակերպության հարցը, հավատ ընծայե՞նք... Բայց առաջ չընկնենք, գուցե արդարությունը հաղթանակի` անկախ դատական պատիվը պաշտպանելու հավատամքով։

ՆՈՒՆԵ ԶԱՔԱՐՅԱՆ

Այս թեմայով Ո՞րն է այն գաղափարը, որի շուրջ կարող են ընդդիմադիրները համախմբվել. Վազգեն Սաֆարյան Միշտ մեր ժողովուրդը ոչ թե գնացել է ընտրելու, այլ՝ մերժելու. Վազգեն Սաֆարյան (ԱՆՈՆՍ) Լսել ու հասկանալ, թե Չարենցը ինչ էր նկատի ունեցել լուսամփոփի պես աղջիկ ասելով. Ռաշ  Կամո Ունանյանի հերթական սպորտային հաղթանակը Գերմանիայում Գառնիկ Դանիելյանը լավ է, որեւէ ծանր մարմնական վնասվածք չունի. Քրիստինե Վարդանյան