«Գոբլի պլանի» ժամանակակից տարբերակը

Ու­շագ­րավ բա­ցա­հայտ­մամբ, ա­վե­լի ստույգ՝ խոս­տո­վա­նութ­յամբ հան­դես ե­կավ Նի­կոլ Փա­շին­յա­նը: Այս­պես, նա հոդ­ված է գ­րել, որ­տեղ այս թեզն է. «Ադր­բե­ջա­նի կող­մից ա­մե­նա­հա­ճախ շա­հարկ­վո­ղը կամ էս­կա­լաց­վո­ղը տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի հարցն է»:

ԻՆՉԻ ՄԱՍԻՆ Է ՆԻԿՈԼԻ ՆՈՐ ՃԱՌԸ

Այ­նու­հե­տեւ Նի­կոլն ինչ-որ եր­կար-բա­րակ բա­ցատ­րութ­յուն­ներ է գրում, թե՝ կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի բա­ցու­մը միա­կող­մա­նի է եւ. «Եր­կու կող­մերն են պար­տա­վոր­վել միմ­յանց հա­մար բա­ցել բո­լոր տրանս­պոր­տա­յին եւ տնտե­սա­կան հա­ղոր­դակ­ցութ­յուն­նե­րը»: Ա­պա սկսում է հե­ռա­կա հա­մո­զել Ա­լիե­ւին, թե Հա­յաս­տա­նը պատ­րաստ է ցան­կա­ցած պա­հի բա­ցել սահ­մա­նը, ա­զե­րի­նե­րը կա­րող են այս­պես-այս­պես եր­թե­ւե­կել մեր տա­րած­քով, նաեւ. «Մենք կա­պա­հո­վենք բեռ­նա­փո­խադ­րում­նե­րի անվ­տան­գութ­յու­նը» եւ այդ­պես շա­րու­նակ:

­Բայց մինչ Նի­կո­լի հա­ջորդ մտքին անց­նելը` նախ ֆիք­սենք, թե այս ա­մե­նով ինչ է նա խոս­տո­վա­նում: Ա­մե­նագլ­խա­վո­րը՝ այս ա­մե­նով Նի­կո­լը հաս­տա­տում է, որ հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գի­րը» լռվել-մնա­ցել է մեկ հիմ­նա­կան պատ­ճա­ռից ել­նե­լով՝ լուծ­ված չէ կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի հար­ցը, ին­չը քա­նիցս պնդե­լու ա­ռիթ­ներ ու­նե­ցել ենք: Այ­սինքն, որ երբ պայ­մա­նագ­րի բա­ցա­կա­յութ­յու­նը փոր­ձում են կա­պել Սահ­մա­նադ­րութ­յան, սահ­ման­նե­րի «եվ­րաշ­պիոն­նե­րի» առ­կա­յութ­յան կամ նման բա­նե­րի հետ, դրանք, մեղմ ա­սած, ա­ծանց­յալ­ներ են, շատ ա­րագ լուծ­վող հար­ցեր: Գլ­խա­վո­րը ե­ղել եւ մնում է կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի հար­ցը, այ­սինքն, որ Նի­կո­լը չի շա­րու­նա­կում նո­յեմ­բե­րի 9-ի գոր­ծըն­թա­ցը: Ի դեպ, բա­ցատ­րե­լով, թե այդ ե­ռա­կողմ փաս­տաթղ­թի ո­րե­ւէ կետ այ­լեւս փաս­տա­ցի չկա: Բայց դա կեղծ մո­տե­ցում է, հաշ­վի առ­նե­լով, որ բա­ցի դրա­նից, նաեւ 2021թ.-ի հուն­վա­րի 11-ին Մոսկ­վա­յում կա­յա­ցած ե­ռա­կողմ պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յուն­նե­րով է կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի գոր­ծարկ­ման թե­ման ա­ռանձ­նա­ցել մնա­ցա­ծից, այդ փաս­տա­թու­ղթը բա­ցա­ռա­պես կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի մա­սին է, դրա հի­ման վրա է ե­րեք երկր­նե­րի փոխ­վար­չա­պետ­նե­րի ե­ռա­կողմ խումբ ստեղծ­վել, ո­րը տե­ւա­կան ժա­մա­նակ բա­վա­կա­նին ծա­վա­լուն աշ­խա­տանք է կա­տա­րել, այ­սինքն, դրա տակ կան նաեւ մի շարք ար­դեն գործ­նա­կան պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յուն­ներ եւ պար­տա­վո­րութ­յուն­ներ: Ընդ ո­րում` կրկնենք, հենց Նի­կոլն է իր ձեռ­քով, իր միա­կող­մա­նի ո­րոշ­մամբ, դեմ գնա­լով հա­յաս­տան­յան հան­րութ­յան կար­ծի­քին, ստո­րագ­րել այդ փաս­տաթղ­թե­րի տակ: Այդ թվում՝ հի­շա­տակ­ված՝ հուն­վա­րի 11-ի փաս­տաթղ­թի, ո­րը, թեեւ նո­յեմ­բե­րի 9-ի փաս­տաթղ­թի ա­ծանց­յալն է, բայց նաեւ ինք­նու­րույն փաս­տա­թուղթ է: Հենց դա են Մոսկ­վան եւ Բա­քուն պա­հան­ջում կյան­քի կո­չել, եւ Նի­կոլն էլ, ակն­հայ­տո­րեն ա­րեւմտ­յան, ա­վե­լի կոնկ­րետ՝ բրի­տա­նա­կան մո­տե­ցում­նե­րին հա­մա­հունչ, ինչ­պես ռու­սա­կան ա­մե­նա­բարձր մա­կար­դակ­նե­րով են հայ­տա­րա­րել, հրա­ժար­վում է իր ստո­րագ­րածն ա­ռաջ տա­նե­լուց: Ու ա­հա, չգի­տես ինչ դրդում­նե­րից ել­նե­լով, հի­մա ար­դեն պարզ ակ­նար­կում է, որ հենց այդ պատ­ճա­ռով է, որ «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գի­րը» չկա:

­Բայց դրա­նով հան­դերձ, Նի­կո­լը նաեւ ա­վե­լաց­նում է. «Բայց եւս մեկ ան­գամ ու­զում եմ պաշ­տո­նա­պես ար­ձա­նագ­րել, որ Հա­յաս­տա­նը եր­բեք, գրա­վոր կամ բա­նա­վոր ո­րե­ւէ պար­տա­վո­րութ­յուն չի ստանձ­նել, չի հա­մա­ձայն­վել, նույ­նիսկ չի ակ­նար­կել, որ սե­փա­կան տա­րած­քում անվ­տան­գութ­յան ա­պա­հո­վու­մը, այդ թվում՝ մի­ջազ­գա­յին կամ ադր­բե­ջա­նա­կան ու­ղե­ւո­րա­փո­խադ­րում­նե­րի կամ բեռ­նա­փո­խադ­րում­նե­րի, պետք է կամ կա­րող է ար­տա­պատ­վի­րա­կել այլ երկ­րի: Ն­ման բան չի ե­ղել, չկա պար­զա­պես…»: Ի­հար­կե, նույ­նիսկ ա­նի­մաստ է եւս մեկ ան­գամ մեջ­բե­րել նո­յեմ­բե­րի 9-ի փաս­տաթղ­թի 9-րդ կե­տը, նաեւ հուն­վա­րի 11-ի փաս­տա­թուղ­թը, որ­տեղ պարզ գրված է, թե ով եւ ինչ է պար­տա­վոր­վել: Պար­զա­պես ֆիք­սենք՝ երբ Նի­կո­լը հեր­թա­կան ան­գամ է խո­սում, թե՝ «ո­րե­ւէ պար­տա­վո­րութ­յուն չի ստանձ­նել», ա­պա դա ակ­նար­կում է, որ նաեւ ներ­կա աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան նոր ի­րո­ղութ­յու­նն­երի պայ­ման­նե­րում է նա մտա­ծում ա­ռաջ տա­նել այն նույն մո­տե­ցում­նե­րը, ո­րոն­ցով ա­ռաջ­նորդ­վում էր 2022թ.-ից ի վեր:

ԲՐԻՏԱՆԱՑԻՆԵՐԻ ԵՐԱԶԱՆՔՆԵՐԻ ՈՒՂՂՈՒԹՅԱՄԲ

Այս­պի­սով, դա­տե­լով Նի­կո­լի այս մտքե­րից, նա պատ­րաստ­վում է գոր­ծել, այս­պես ա­սենք, բրի­տա­նա­ցի­նե­րի ե­րա­զանք­նե­րի կուր­սով: Ընդ­հուպ, հնչեց­վում է ա­ռա­ջարկ, ո­րով Նի­կո­լը Հա­յաս­տա­նը դի­տար­կում է` որ­պես «Ադր­բե­ջան-­Թուր­քիա եր­կա­թու­ղա­յին կա­պի» մի­ջոց: Այ­սինքն, պետք է գոր­ծար­կել «Զան­գե­լան-­Մեղ­րի-Օր­դու­բադ եւ հա­կա­ռակ ուղ­ղութ­յամբ, Ե­րասխ-Օր­դու­բադ-­Մեղ­րի եւ հա­կա­ռակ ուղ­ղութ­յամբ» հա­ղոր­դակ­ցութ­յու­նը: Ա­պա. «Ե­րասխ-­Նա­խի­ջե­ւա­նի հետ սահ­ման հատ­վա­ծում նույն­պես եր­կա­թու­ղու մի կարճ կտոր պետք է կա­ռուց­վի»: Արդ­յուն­քում, հնա­րա­վոր կլի­նի Ադր­բե­ջա­նից հաս­նել Թուր­քիա: «Նույն սկզբուն­քով պատ­րաստ ենք Ադր­բե­ջա­նից դե­պի Նա­խի­ջե­ւան խո­ղո­վա­կա­շա­րե­րի, է­լեկտ­րա­հա­ղորդ­ման գծե­րի, մա­լուխ­նե­րի տա­րան­ցում տրա­մադ­րել», շա­րու­նա­կում է նա, դրա­նով ցույց տա­լով, որ գործ­նա­կա­նում խոս­քը մեկ ընդ­հան­րա­կան մի­ջան­ցքի մա­սին է:

­Հաշ­վի առ­նե­լով, որ նախ՝ Նի­կո­լի խոս­քում այդ­պես էլ տե­սա­նե­լի չէ մտա­հո­գութ­յու­նը, որ նաեւ պետք է Ադր­բե­ջա­նը ե­րաշ­խիք­ներ տրա­մադ­րի, որ հայ­կա­կան բեռ­նե­րը նույն­քան անվ­տանգ եր­կա­թու­ղով կհաս­նեն ա­սենք՝ Ռու­սաս­տան: Նաեւ, որ պետք է կա­ռու­ցել նա­խի­ջե­ւան­յան Ջուլ­ֆա­յից Ի­րան տա­նող գի­ծը, որ­պես­զի հայ­կա­կան բեռ­նե­րը հաս­նեն Ի­րան: Ընդ ո­րում, այն­պես չէ, որ դա Նի­կո­լի «մտքից թռել է», կա­մ այս ամ­բող­ջա­կան ծրագ­րից ինք­նին հե­տե­ւում է, որ Հա­յաս­տա­նից՝ Ի­րան գի­ծը եւս պետք է գոր­ծի: Այդ­պես չէ, ե­թե խոս­քը Ի­րա­նի մա­սին լի­ներ, ա­պա հար­ցը պետք է լուծ­վեր ոչ թե Նի­կո­լի եւ Ա­լիե­ւի մի­ջեւ, այլ՝ նաեւ Ի­րա­նի մաս­նակ­ցութ­յամբ: Դա չկա, նման քննար­կում­նե­րի մա­սին, գո­նե հրա­պա­րա­կավ, խոսք ան­գամ չի ե­ղել: Ու­րեմն, այն ա­մե­նը, ին­չի մա­սին նա խո­սում է, ի­րե­նից ներ­կա­յաց­նում է Ադր­բե­ջան-­Թուր­քիա մի­ջանցք: Դ­րան կա­րե­լի է տար­բեր ա­նուն­ներ տալ. ժա­մա­նա­կին այն «Գոբ­լի պլան» էր կոչ­վում, հե­տո՝ «Մեղ­րիի մի­ջանցք», ա­վե­լի ժա­մա­նա­կա­կից տար­բե­րա­կով՝ «Զան­գե­զու­րի մի­ջանցք», կա նաեւ «Մի­ջին մի­ջանցք» տեր­մի­նը: Այն, որն աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան ա­ռու­մով բրի­տա­նա­ցի­նե­րը հա­մա­րում են Ռու­սաս­տա­նին Ի­րա­նից տա­րան­ջա­տե­լու մի­ջոց: Ու հե­տաքր­քիր է, Նի­կո­լը, ով օ­րերս ջա­նա­սի­րա­բար «Մեղ­րիի մի­ջան­ցքի» թե­մա­յով էր Քո­չար­յա­նին «դա­տա­փետ­ում», ի­րո՞ք չի կռա­հում, որ ին­քը նույն բա­նի մա­սի է խո­սում: Մի փոքր մո­դեռ­նի­զաց­ված, մի փոքր` «բա մեր հա­րե­ւան­նե­րի հետ չկապ­վե՞նք» գա­ղա­փա­րով հա­մեմ­ված, բայց էութ­յամբ նույն բա­նի՝ «Գոբ­լի պլա­նի»:

ԼԱՎ ՉԷ, ՈՐ ՆԻԿՈԼԸ ՉԻ ՀԱՍԿԱՆՈՒՄ

­Բայց որ­քա­նո՞վ են ի­րա­տե­սա­կան Փա­շին­յա­նի այս նոր ա­ռա­ջարկ­նե­րը: «Տա­րօ­րի­նակ» է, բայց նման ճոխ կո­մու­նի­կա­ցիոն սխե­մա­ներ «գծե­լով», նա, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, գա­լիս-հաս­նում է այս մտքին. «Ան­հաս­կա­նա­լի է, թե ին­չու են այս ա­ռա­ջարկ­նե­րը մերժ­վում Ադր­բե­ջա­նի կող­մից: Հույս ու­նեմ՝ ոչ էս­կա­լա­ցիա­յի կեղծ ա­ռիթ կա­ռու­ցե­լու հա­մար»:

Ե­թե Նի­կոլն այդ­պես էլ չի պատ­կե­րաց­նում, թե ին­չու է Ա­լիե­ւը հրա­ժար­վում մի բա­նից, ո­րը կա­րե­լի է հա­մա­րել դեռ նրա, նաեւ նրա հոր՝ Հեյ­դա­րի, ա­սենք նաեւ՝ Էր­դո­ղա­նի «ման­կութ­յան բյու­րեղ­յա ե­րա­զան­քը», դա լավ չէ: Մինչ­դեռ պա­տաս­խանն ա­ռա­վել քան պարզ է:

­Նախ` այն, որ նման մի­ջանց­քի ստեղծ­ման դեպ­քում այն հաս­տատ չի մնա Հա­յաս­տա­նի սե­փա­կա­նութ­յան ներ­քո (երբ նույ­նիսկ Հա­յաս­տանն իր սե­փա­կա­նութ­յան ներ­քո չի կա­րող մնալ), դա միան­շա­նակ է: Մի­գու­ցե դա կար­վի ոչ ու­ղիղ, ա­սենք՝ բաժ­նե­տոմ­սեր սար­քե­լով եւ ինչ-որ «ան­հայտ» սե­փա­կա­նա­տե­րե­րով ըն­կե­րութ­յան «վա­ճա­ռե­լով», կամ այլ սխեմ­այով, էա­կա­նը դա չէ: Ի­մաս­տա­յին ա­ռու­մով դա կդառ­նա «թյուր­քա­կան մի­ջանցք»: Դա էլ ա­վե­լի պետք է Էր­դո­ղա­նի եւ Ա­լիե­ւի մոտ սրեր ժամ ա­ռաջ Նի­կո­լի հետ «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գիր» ստո­րագ­րե­լու ձգտու­մը, նաեւ հաշ­վի առ­նե­լով, որ նա հե­տե­ւո­ղա­կա­նո­րեն ռուս սահ­մա­նա­պահ­նե­րին հե­ռաց­նում է հա­յաս­տան­յան ար­տա­քին ան­ցա­կե­տե­րից (վեր­ջին դե­պքը Մար­գա­րան էր), իսկ «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րից» հե­տո կա­րող է նաեւ ռու­սա­կան կոն­տին­գեն­տին «խնդրել»՝ հե­ռա­նալ Հա­յաս­տա­նից:

­Սա­կայն մեկ հան­գա­մանք կա, ո­րը Ա­լիե­ւին եւ Էր­դո­ղա­նին մինչ այժմ զերծ են պա­հել` «վա­զե­լով ի­րենց ման­կութ­յան բյու­րեղ­յա ե­րա­զան­քի» հե­տե­ւից գնա­լուց: Այն է՝ սա Ռու­սաս­տա­նը կհա­մա­րի իր աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան շա­հե­րի գո­տի ներ­խու­ժում: Ոչ միայն Ռու­սաս­տա­նը, նաեւ Ի­րա­նը: Ի­հար­կե, դրա պա­տաս­խա­նը, ե­թե պա­տա­հա­բար ոչ այս պա­հին, ա­պա ա­մե­նա­մոտ ա­պա­գա­յում Մոսկ­վան կտա: Ընդ ո­րում, բո­լորն են հաս­կա­նում, որ որ­քան ա­ռաջ են շարժ­վում ռուս-ա­մե­րիկ­յան ներ­կա բա­նակ­ցութ­յուն­նե­րը, այն­քան այդ «ա­մե­նա­մոտ ա­պա­գա­յի» վերջ­նա­ժամ­կե­տը սեղմ­վում է: Էլ չա­սած, որ ռուս-ա­մե­րիկ­յան բա­նակ­ցութ­յու­ննե­րը վեր­ջին օ­րե­րին էլ ա­վե­լի մեծ ա­րա­գութ­յուն են ստա­ցել, ընդ­հուպ՝ խոս­վում է նաեւ Պու­տին-Թ­րամփ հան­դիպ­ման նա­խա­պատ­րաս­տա­կան աշ­խա­տանք­ներն էա­պես ակ­տի­վաց­նե­լու մա­սին: Այ­սինքն, ե­թե մինչ այս գե­րիշ­խող էր կար­ծի­քը, որ ռուս-ա­մե­րիկ­յան այս գոր­ծըն­թաց­նե­րը կա­րող են ո­րո­շա­կիո­րեն տե­սա­նե­լի, շո­շա­փե­լի արդ­յունք­նե­րի հաս­նել, ընդ­հա­նուր պատ­կեր ուր­վագ­ծել, աս­ենք, մին­չեւ այս տա­րե­վերջ, ներ­կա պա­հին լուրջ փոր­ձա­գետ­ներն ար­դեն խո­սում են հաշ­ված ա­միս­նե­րի մա­սին:

Այս­պի­սով, Էր­դո­ղա­նը, ի­հար­կե, կա­րող է ներ­խու­ժել ռու­սա­կան շա­հե­րի գո­տի: Բայց նաեւ հաս­կա­նա­լով, որ հաշ­ված ա­միս­ներ անց պետք է ո­րո­շի՝ կամ գնում է Ռու­սաս­տա­նի (Ի­րա­նի) հետ ու­ղիղ բախ­ման, բայց ո­րե­ւէ հույս չու­նե­նա­լով ԱՄՆ-ի հետ կապ­ված, ա­վե­լին՝ խո­րը հա­կա­սութ­յուն­նե­րի մեջ մտնե­լով ԱՄՆ-ի հետ, կա´մ հ­րա­ժար­վում է այդ «հնա­րա­վո­րութ­յան պա­տու­հա­նից»: Ի­հար­կե, գնա­լու դեպ­քում կա նաեւ հե­տա­գա­յում ողջ մեղքն Ա­լիե­ւի վրա գցե­լու տար­բե­րա­կը: Բայց հա­նուն ին­չի՞, ե­թե տե­սա­նե­լի օ­գուտ չես կա­րող ստա­նալ: Ընդ ո­րում, Էր­դո­ղա­նին հաս­տատ ո­րե­ւէ մե­կը պրագ­մա­տիզ­մի պա­կա­սի կամ հի­մար լի­նե­լու մեջ հաս­տատ չի մե­ղադ­րի: Ա­սենք նաեւ Ա­լիե­ւին, ով հաս­կա­նում է, որ մեկ սխալ, եւ ու­նե­ցած բո­լոր ձեռք­բե­րում­նե­րը, մի բան էլ ա­վե­լին կա­րող է կորց­նել:

Ի­հար­կե, այս ի­րա­վի­ճա­կում կա­րե­լի է հաս­կա­նալ, թե ին­չու է Նի­կո­լը սկսել է կա­մաց-կա­մաց ռու­սա­կան ուղ­ղութ­յամբ ինչ-որ ակ­նարկ­ներ նե­տել: Եվ­րո­պա­կան օ­րի­նա­գիծն այդ­պես էլ դեռ ա­ռաջ չեն տա­նում: Կամ, խո­սակ­ցութ­յուն­ներ են ծա­վա­լում, թե փոր­ձում են քիչ-քիչ վե­րա­կանգ­նել Մոսկ­վա­յի հետ գոր­ծակ­ցութ­յու­նը: Ի­հար­կե, այն վի­ճա­կը, ո­րում հայտն­վել է հա­նուն բրի­տա­նա­կան շա­հե­րի մի մեծ եր­կիր ոչն­չաց­րած Զե­լենս­կին, շա­տե­րին է մտա­ծե­լու, վա­խե­նա­լու ա­ռիթ տա­լիս: Նաեւ աբ­խա­զա­կան դեպ­քե­րը ե­կան հու­շե­լու, որ ռուս­ներն ար­դեն իսկ ա­վե­լի լուրջ են վե­րա­բեր­վում կով­կաս­յան ուղ­ղութ­յամբ:

Այս թեմայով Ռուսները մարտադաշտ են դուրս բերում «Տերմինատոր»-ների մոդեռնիզացված տարբերակը 51 Էկոնոմիկայի նախարարն այցելել է «Շինցեմենտ» ՍՊԸ, ծանոթացել ներդրված ժամանակակից սարքավորումներին Ինչ կա Ուկրաինայի հարցով «Թրամփի պլանի» հետեւում. Դուգին Վանգայի չբացահայտված կյանքը. Զարհուրելի մանրամասներ Արևմուտքը չի մերժում Ուկրաինայի կողմից ռազմաճակատի արագ փլուզման տարբերակը. ՌԴ Արտաքին հետախուզություն