ԲՆԱԿԱՆ ՀԱՎԵԼԱՃԻ ՄՈՏ 40 % ԱՆԿՈՒՄ ԵՐԿՈՒ ՏԱՐՈՒՄ

Օրերս հայաստանյան պաշտոնական վիճակագրությունը  ներկայացրեց այս տարվա առաջին կիսամյակին Հայաստանում արձանագրված տնտեսական իրողությունները: Իհարկե, սպասվում էր, որ վիճակագիրները պետք է արձանագրեն անկումներ ու բավականին լուրջ: Սակայն այն, ինչ ներկայացրել են, իր հերթին է գալիս հիմնավորելու, որ պետք չէ ամեն ինչ բարդել կորոնավիրուսի վրա:

Միգուցե տարօրինակ հնչի, բայց կիսամյակային կտրվածքով վիճակագիրները  որոշ առանցքային ուղղություններում նաեւ աճ են ներկայացրել: Փոքր, բայց աճ: Այսպես, արդյունաբերությունն  աճել է 1.5 տոկոսով, գյուղատնտեսությունը՝ 1.7, եւ որ շատ հետաքրքիր է, անգամ էլեկտրաէներգիայի արտադրությունն է աճել, այն էլ՝ 4.4 տոկոսով: Գյուղատնտեսությունն էս գլխից  մի կողմ թողնենք. այս ուղղությամբ վիճակագիրները, որ կիսամյակային կտրվածքով են տվյալներ ներկայացնում, մանիպուլյացիաների այնքան լայն հնարավորություներ ունի, որ այս ոլորտը քննարկելն անգամ անիմաստ է: Չնայած` մեկ հանգամանք հաշվի առնենք: Այն, որ այս տարի տեղական գյուղմթերքների գները առասպելական մակարդակի են հասել, հայտնի փաստ է: Եվ քանի որ վիճակագրական այս բոլոր հաշվարկները կատարվում են ընթացիկ գներով, ապա ներկայացված աճը դառնում է միանգամայն պարզ՝ ամեն  ինչ գերթանկացել է, ապա աճն էլ դառնում է միանգամայն բացատրելի: Իսկ ահա արդյունաբերության աճը բավականին տարօրինակ է: Աշխարհով մեկ կորոնավիրուսը հարվածել է հենց արդյունաբերությանը: Իմաստը հասկանալի է՝ հատկապես արդյունաբերական ձեռնարկություններին են կանգնեցվել (չնչին բացառությամբ)՝ համաճարակի պատճառով: Հայաստանում էլ  որոշակի անկում կորոնավիրուսային ամիսներին կա՝ անցած տարվա համեմատ: Այսպես, ապրիլին 8.6 տոկոսով, մայիսին՝ 3.9, հունիսին՝ 2.4: Ընդ որում, մայիսի  եւ հունիսի  համեմատաբար փոքր աճերը կարելի է հասկանալ. տնտեսությունը «բացել» են, հնարավոր է, որ տնտեսվարողները 1-1.5 ամսյա դադարից հետո նման փոքր կորուստներով վերականգնեին գործունեությունը: Բայց ահա ապրիլի 8.6 տոկոսն է լիովին անհասկանալի. եթե գրեթե ողջ տնտեսությունը կանգնեցրել էին, մարդկանց տուն ուղարկել, ի՞նչ արտադրանք կարող էր մեր արդյունաբերությունը տալ, որ նման փոքր կորուստներով իրավիճակից դուրս գար: Ընդ որում, ֆիքսենք՝ արդյունաբերության հիմնական ճյուղերում, որոնք ապահովում են ոլորտային ցուցանիշները, հեռավար աշխատանքի անցնելու որեւէ տարբերակ չկար: Այսինքն, շատ ավելի տրամաբանական կլիներ առնվազն 70-80 տոկոսանոց արդյունաբերական անկումը, բայց ներկայացնում են 8.6: Այսինքն, եթե ընդունենք, որ դա իրականություն է, այսինքն՝ ընդամենը թիվ չեն նկարել՝ փոքր անկումներ ցույց տալու համար, ապա կնշանակի, որ իրականում ապրիլին արդյունաբերությունը կանգնած չի եղել, «տակից» աշխատել է: Այս դեպքում այլ հարց առաջ կգա՝ իսկ այդ պատճառով չէր, որ Հայաստանում կորոնավիրուսը նման ծավալների հասավ: Վերջապես, ինչպե՞ս հասկանանք, որ այն դեպքում, երբ էլեկտրաէներգիայի արտադրությունն ապրիլին նվազել է 3.3 տոկոսով, որը կարող է համահունչ լինել  այդ ամիս արդյունաբերության ներկայացված 8.6 տոկոս անկմանը: Բայց ահա հունիսին, երբ արդյունաբերությունը գրեթե վերականգնվել էր, էլեկտրաէներգիայի արտադրության անկումը հասել է 13.7 տոկոսի. սա ի՞նչ «հրաշք» է: Նույն տարօրինակությունը կա նաեւ ծառայությունների ոլորտում: Ապրիլին, երբ  ամեն ինչ կանգնեցրել էին, անցած տարվա նույն ամսվա համեմատ ընդամենը 15.9 տոկոս անկում են ներկայացրել: Մայիսին, երբ հիմնականում դաշտը բաց էր, բացի որոշ ուղղություններից, անկումն էլ ավելի է խորացել՝ 19.6 տոկոս: Եվ հունիսին, երբ վիճակը բավականին կայունացել էր, ունեցել ենք ապրիլի մակարդակով անկում՝ 15.9 տոկոս:

Պակաս տաօրինակ չէ նաեւ տնտեսության հիմնական ճյուղի՝ առեւտրաշրջանառության վիճակը: Ապրիլին, երբ պետական պաշտոնյաները, հիշեցնենք, թմբկահարում էին առեւտրի ծավալների գերավելացման մասին,  թե՝ ժողովուրդը չնախատեսված մեծ գնումներ է կատարում, առեւտրաշրջանառությունն անցած տարվա համամատ նվազել է 33.1 տոկոսով: Սա կարող է մեկ դեպքում, եթե արդյունաբերությունը եւ տնտեսության մյուս ճյուղերը դադարեցնեին գնումները: Բայց այդ դեպքում էլ ինչպե՞ս է արդյունաբերությունում ընդամենը 8.6 տոկոս անկում եղել: Եվ այսպես շարունակ տարօրինակություններին վերջ չկա: Կարճ ասած, այն տպավորությունն է, որ վիճակագիրներն անգամ գլուխ չեն հանել այս երեք ամիսների տնտեսական իրողություններից  եւ աչքաչափով ինչ-որ թվեր գրել են: Սակայն ամենահետաքրքիրն այն է, որ այսքանից հետո, նաեւ կիսամյակային կտրվածքով ներկայացրել են երկրում միջին աշխատավարձերի 5.4 տոկոսանոց աճ: Օրինակ, պարզվում է, որ ապրիլին, երբ ոչ մեկին աշխատանքի չէին թողնում, անցած տարվա  նույն  ամսվա համեմատ պետությունը 4.7 տոկոսով է բարձրացրել իր աշխատողների աշխատավարձերը, իսկ փակվելու դուռը հասած մասնավորը՝ 1.2: Տնտեսական այս ընդհանրական դինամիկան մեկ բան  է հուշում. թեեւ հիմնական արգելակող ամիսը  ապրիլն էր,  որից հետո, ինչպես  արդյունաբերության օրինակն է ցույց տալիս,երկիրը պետք է մտներ վերականգնման փուլ, սակայն մայիս-հունիսին դա տեղի չի ունեցել: Օրինակ, ինչպե՞ս կարելի է հասկանալ, որ եթե հունիսին արդյունաբերությունն ունեցել է ընդամենը 2.4 տոկոս անկում, գյուղատնտեսությունում կար աճ, առեւտրաշրջանառությունը  նվազել է մոտ 13 տոկոսով: Չէ, տեսական բացատրություն կա. նվազել է արտաքին առեւտուրը, ընդ որում, արտահանումն ընդամենը 0.5 տոկոսով, ներմուծումը՝ մոտ 15: Այսինքն,  տնտեսությունն աշխատել է, արտահանելու բան ունեցել ենք: Բայց այդ դեպքում ինչպե՞ս բացատրել նախ  այն, որ հունիսին անցած տարվա համեմատ պակաս է հավաքվել մոտ 30 միլիարդ դրամ հարկ, որը գրեթե հավասար է ապրիլի եւ մայիսի թերհավաքագրումներին՝ միասին վերցրած: Այսինքն, որքան տնտեսությունը վերականգնվում է, այնքան հարկերը պակասո՞ւմ են: Լավ, ասենք դրան նպաստել է ներմուծման 15  տոկոսանոց անկումը: Բայց ինչո՞ւ պետք է այդ անկումը լիներ, երբ վիճակագիրները  պնդում են, որ այդ ամիս աշխատավարձերը միջինում բարձրացել են 1.5 տոկոսով, այսինքն՝ անցած տարվա հունիսի համեմատ ժողովրդի վճարունակությունն ավելացել է, իսկ գնաճը եղել  է հազիվ 1.7 տոկոս: Իրականում այս խառնիճաղանջ պատկերը  մեկ բան  է հուշում՝ հայաստանյան տնտեսական համակարգում,այսպես ասած, շունը տիրոջը չի ճանաչում, եւ այստեղ միայն կորոնավիրուսին  մեղադրելով, բանի չենք հասնի: Այսինքն, տնտեսական իրական պատկերի մասին  ավելի լավ հաղորդիչներ կարող են դառնալ այն սոցիալական իրողությունները, որոնք այս պահին ունենք: Բայց ավելի լավ է նայենք այս ուղղությամբ: Այսպես, նույն վիճակագիրները տեղեկացնում են, որ այս տարվա հունվար-մայիսին (վերջին տվյալներն են) Հայաստանում պակաս է ծնվել մոտ 550 երեխա՝ 2018թ. նույն ամիսների համեմատ (տե՛ս աղյուսակը): Բնական աճը 2 128 մարդուց նվազել է մինչեւ 1 347: Ամուսնությունների քանակը 5 619-ից նվազել է մինչեւ 4 172՝ մոտ 1500-ով, որը նշանակում է, որ գալիք տարի կունենանք մոտավորապես եւս 1000-ով պակաս ծնունդներ: Այ, այս թվերն են, որոնց հետո վիճակագիրները, ի տարբերություն մնացած «մանիպուլյացիոն տոկոսների», ազատորեն խաղալ չեն կարող, եւ հենց այս թվերն էլ լավագույնս  են վկայում, թե իրականում սոցիալական ինչ վիճակում ենք գտնվում: Բնական աճի մոտ 40 տոկոսանոց անկում երկու տարում. սա կործանված  վիճակ է նշանակում:

Ս. ԱԲՐԱՄՅԱՆ

Այս թեմայով ՄԱՀԱՑՈՒ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԱՆԿՈՒՄՆԵՐ ԵՎ ՈՉ ՄԻ ՀՈՒՅՍ Գնացեք աշխատատեղեր բացեք, տնտեսություն զարգացրեք` եթե կարող եք, թե չէ ասֆալտ փռելով մարդկանց չեք կշտացնի. Բաբկեն Հարությունյան Քշտած ձեռքերով բյուջե մտնելը, իրենց 70%-ը պահպանելու համար բռնաճնշումները, այն իրավունքներ են, որ իրենք իրենց վերագրել որպես պաշտոնատար անձ. Աղասի Ենոքյան Տնտեսություն Իրադարձային Սպորտ Մամուլի տեսություն Medicine Life «Փաստ». Հարկատուներից գանձվող հարկերի, տուրքերի քառորդ մասն անգամ բյուջե չի գնում. տնտեսագետ