ՌԴ-ին Հայաստանից հեռացնելու վերջին փուլի մեկնարկը տրվեց

ՌԴ-ից ե­կած հեր­թա­կան հայ­տա­րա­րութ­յա­նը, այս ան­գամ՝ Լավ­րո­վի կող­մից ար­ված, թե­րեւս, Նի­կո­լը հա­զիվ թե աչ­քա­թող ա­նի: Ա­մեն դեպ­քում, ազ­դա­կը միան­շա­նակ է եւ լուրջ մտո­րում­նե­րի տե­ղիք է տա­լիս: Խոս­քը Լավ­րո­վի այն մտքի մա­սին է, թե՝ «Ես, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, հույս ու­նեմ, որ այն կա­պե­րը, ո­րոնք դա­րեր շա­րու­նակ գո­յութ­յուն են ու­նե­ցել ռուս եւ հայ ժո­ղո­վուրդ­նե­րի մի­ջեւ, ոչ մի ժա­մա­նա­կա­վոր վար­չա­կազմ չի կա­րող խա­թա­րել»։

ԼԱՎՐՈՎԻ ՍՊԱՌՆԱԼԻՔԸ

Ի­հար­կե, կա­րե­լի է նաեւ այս­պես ըն­կա­լել Լավ­րո­վի խոս­քը: Թե, առ­հա­սա­րակ, բո­լոր վար­չա­կազ­մերն ան­ցո­ղիկ են, ու դրան­ցից ոչ մե­կը չի կա­րող խա­թա­րել ժո­ղո­վուրդ­նե­րի դա­րա­վոր կա­պե­րը: Բայց նաեւ ակն­հայտ է, որ դի­վա­նա­գի­տա­կան տո­նայ­նութ­յան տակ նա նկա­տի է առ­նում հենց նի­կոլ­յան վար­չա­կազ­մը: Հենց վար­չա­կազմ եւ ոչ թե դաշ­նա­կից երկ­րի իշ­խա­նութ­յու­ն: Սա­կայն այդ ար­տա­հայ­տութ­յան մեջ ամ­նաէա­կա­նը, թե­րեւս, «ժա­մա­նա­կա­վոր» տեր­մինն է: Այ­սինքն, այդ «ժա­մա­նա­կա­վո­րի» տակ պետք է հաս­կա­նալ գոր­ծու­նեութ­յան մե­խա­նի՞զմ, թե՝ քեզ ա­մեն գնով հե­ռաց­նե­լու ենք: Թե՞ սա մի վեր­ջին նա­խազ­գու­շա­ցում է, ա­վե­լի կոնկ­րետ՝ սպառ­նա­լիք է՝ ե­թե այդ տեմ­պե­րով շա­րու­նա­կես, քեզ ա­մեն գնով հե­ռաց­նե­լու ենք: Կա­րող են, թե՝ ոչ, դա մյուս հարցն է, խոսքն այդ մա­սին չէ: Այլ նրա, որ նշված տար­բե­րակ­նե­րից որ մեկն էլ որ ի­րա­կա­նում դրված է այդ հայ­տա­րա­րութ­յան տակ, մեկ է, նման ի­մաստ եւս այն­տեղ կա: Այս է՝ Նի­կո­լի իշ­խա­նութ­յու­նը Մոսկ­վան ցու­ցադ­րա­բար ըն­կա­լում է, որ­պես «ժա­մա­նա­կա­վոր վար­չա­կազմ»՝ դրա­նից բխող բո­լոր հե­տե­ւութ­յուն­նե­րով հան­դերձ:

­Տեր­մին­նե­րի նման գեր­կոշ­տա­ցու­մը մեկ բան եւս նշա­նա­կում է. Մոսկ­վա­յում սկսել են շատ ա­վե­լի ռեալ նա­յել այն ի­րո­ղութ­յուն­նե­րին, ո­րոնք կա­ռա­ջա­նան, ե­թե հա­յաս­տան­յան այս խա­ղը ի­րենք տա­նուլ տան: Իսկ դա նշա­նա­կում է, որ խա­ղը տա­նուլ տա­լու ռեալ վտանգ այն­տեղ սկսել են տես­նել: Չ­մո­ռա­նանք, եր­կար տա­րի­ներ ռու­սա­կան է­լի­տա­նե­րի մեջ կար նաեւ այն վտան­գա­վոր տե­սա­կե­տը, թե Հա­յաս­տանն է, ո՞ւր կա­րող է մե­զա­նից հե­ռա­նալ, գնա­լու տեղ պար­զա­պես չու­նի: Ու հի­մա ար­դեն պարզ է, որ ինչ­պես ԱՄՆ-ն, այն­պես էլ Եվ­րո­պան, էլ չա­սած՝ Թուր­քիան մեծ ա­խոր­ժա­կով են նա­յում Հա­յաս­տա­նին: ԱՄՆ-ն­ ու Եվ­րո­պան ցան­կա­նում են սե­փա­կան վե­րահս­կո­ղութ­յու­նը սահ­մա­նել: Նույ­նը՝ Թուր­քիան, բայց նաեւ պատ­րաստ լի­նե­լով հնա­րա­վո­րութ­յուն դեպ­քում առ­հա­սա­րակ «կուլ տալ» Հա­յաս­տա­նը: Իսկ ներ­կա­յիս Հա­յաս­տա­նը կա­րող է նետ­վել դե­պի ԱՄՆ եւ Եվ­րո­պա, կա­րող է փոր­ձել լե­զու գտնել Թուր­քիա­յի հետ: Ճիշտ է, ծա­խե­լով սե­փա­կան անց­յա­լը, ճիշտ է, մեծ մա­հա­ցու վտան­գի են­թար­կվե­լով, Ա­ռա­ջին հան­րա­պե­տութ­յան տխուր ճա­կա­տա­գի­րը կրկնե­լու մեծ հա­վա­նա­կա­նութ­յամբ: Եվ որ տար­բե­րակն էլ որ ընտ­րի, դա Ռու­սաս­տա­նից հե­ռա­նալ է նշա­նա­կում, այն է՝ ռու­սա­կան է­լի­տա­նե­րի նշված տե­սա­կե­տի ձա­խո­ղում: Եվ մեծ հարց է, թե 1920թ.-ի օ­րի­նա­կով այս ան­գամ Մոսկ­վա­յին կհա­ջող­վի՞ «11-րդ Կար­միր բա­նա­կի» մի­ջո­ցով Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սը, այդ թվում՝ Հա­յաս­տանն ու Ար­ցախն իր ու­ղե­ծիր վե­րա­դարձ­նել: Թե՞ այս ան­գամ կա­րող է Գ­յու­լիս­տա­նի եւ Թուրք­մեն­չա­յի պայ­մանագ­րե­րը դառ­նան առ ո­չինչ:

ՌՈՒՍ ՓՈՐՁԱԳԵՏՆԵՐՆ ԱՆՀԱՆԳՍՏԱՑԱԾ ԵՆ

Վ­տան­գը, հատ­կա­պես Ար­ցախն ադր­բե­ջա­նա­կան վե­րահս­կո­ղութ­յան տակ անց­նե­լուց հե­տո, սկսել են շատ պարզ տես­նել նաեւ ռու­սա­կան փոր­ձա­գի­տա­կան շրջա­նակ­նե­րը: Աղբ­յուր­նե­րից մեկն ա­հա այս­պես է տես­նում այն հե­տե­ւանք­նե­րը, ո­րոնք ա­ռա­ջա­նում են Ար­ցախն ա­զե­րի­նե­րին հանձ­նե­լուց հե­տո. «Ինչ­պե՞ս կա­րող է խո­րա­պես մե­կու­սաց­ված գո­տում տե­ղայ­նաց­ված անկ­լա­վի մա­սին պատ­մութ­յունն ա­վե­լի լայն ազ­դե­ցութ­յուն ու­նե­նալ ու­ժե­րի գլո­բալ հա­վա­սա­րակշ­ռութ­յան վրա: Ե­թե նա­յեք Ղա­րա­բա­ղի քար­տե­զին, լո­գիս­տիկ տե­սանկ­յու­նից, ով վե­րահս­կում է Ղա­րա­բա­ղի բար­ձունք­նե­րը, պո­տեն­ցիալ գե­րիշ­խում է Ի­րա­նի հետ սահ­մա­նի բա­վա­կա­նին զգա­յուն հատ­վա­ծում…

­Մաս­նա­վո­րա­պես՝ «Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քը», որն ուղ­ղա­կիո­րեն կա­պում է Ադր­բե­ջանը Թուր­քիա­յի հետ։ Սա վա­ղուց խզված կապ է, ո­րը եր­կու թյուր­քա­կան երկր­նե­րը ձգտում են վե­րա­կանգ­նել: Բանն այն է, որ «Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քը» Ա­րե­ւելք-Ա­րեւ­մուտք ա­վե­լի եր­կար ճա­նա­պար­հի մի հատ­ված է, այս­պես կոչ­ված, «Մի­ջին մի­ջանց­քը», ո­րը Կենտ­րո­նա­կան Ա­սիա­յի թյուր­քա­կան հան­րա­պե­տութ­յուն­նե­րը կա­պե­լու է հենց Թուր­քիա­յի հետ Ադր­բե­ջա­նի մի­ջո­ցով։ Զար­մա­նա­լի չէ, որ Բայ­դե­նը հան­դի­պում է ու­նե­ցել Կենտ­րո­նա­կան Ա­սիա­յի երկր­նե­րի նա­խա­գահ­նե­րի հետ «5+1» ֆո­րու­մի շրջա­նակ­նե­րում։ Խոս­քը Թուրք­մենս­տա­նի, Ուզ­բեկս­տա­նի, Ղա­զախս­տա­նի, Ղրղզս­տա­նի, Տա­ջիկս­տա­նի մա­սին է։ Բայց հենց որ աշ­խար­հագ­րո­րեն ա­վե­լա­նում են Ադր­բե­ջա­նը, Հա­յաս­տա­նը եւ Թուր­քիան, այ­լընտ­րան­քա­յին ճա­նա­պարհ է բաց­վում… Քա­նի որ Ղա­րա­բաղն այ­լեւս մար­տա­վա­րա­կան սպառ­նա­լիք չէ, թուր­քա­կան զար­կե­րա­կը մեկ քայլ ա­վե­լի մոտ է ա­վար­տին, ին­չը նոր սպառ­նա­լիք է Ի­րա­նի, Ռու­սաս­տա­նի, Չի­նաս­տա­նի հա­մար, էլ չեմ խո­սում Հա­յաս­տա­նի մա­սին։ Չի­նաս­տա­նում ույ­ղուր թուր­քերն ի­րենց ա­վե­լի հա­մար­ձակ կզգան։ Ռու­սաս­տա­նում բազ­մա­թիվ թյուր­քա­կան շրջան­ներ՝ Թա­թարս­տա­նից մինչեւ Բուր­յա­թիա, կա­րող են սկսել ա­ռանձ­նա­նալ։ Ի­րա­նը, ա­մե­նից ա­ռաջ, վտանգ­ված կզգա, քա­նի որ սե­փա­կան ադր­բե­ջա­նա­կան նա­հան­գի բնակ­չութ­յու­նը ցան­կա­նում է միա­վոր­վել հյու­սի­սում գտնվող իր հա­րա­զատ­նե­րի հետ… Ղա­րա­բա­ղը «Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քի» հա­մար խո­չըն­դոտ է ե­ղել, բայց այ­լեւս չկա»:

Այս­պի­սով այն, որ Լավ­րո­վը հան­դես է գա­լիս նման սպառ­նա­լից հայ­տա­րա­րութ­յամբ, թե­րեւս հիմ­քում ու­նի այն տրա­մա­բա­նութ­յու­նը, որ ռու­սա­կան ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նութ­յու­նը սկսել է շատ ա­վե­լի ռեալ տես­նել այն վտան­գը, որն ի­րա­կա­նում տե­սա­նե­լի էր դեռ Նի­կո­լի իշ­խա­նութ­յան գա­լու պա­հից: Սա­կայն տես­նելն այլ հարց է, դրա դեմ գոր­ծուն մի­ջոց­ներ ի­րա­կա­նաց­նե­լը՝ բո­լո­րո­վին այլ:

«ԳԱԶԱՅԻՆ ՄԱՀԱԿԸ» ՀԱՍՏԱՏ ՉԻ ՕԳՆԻ

­Կան նաեւ այլ փաս­տեր, ո­րոնք ի­րենց հեր­թին են հաս­տա­տում, որ օ­րա­կար­գում ի­րոք ՌԴ-ին Հա­յաս­տա­նից դուրս մղե­լու ծրա­գիրն է դրված: Օ­րի­նակ, այս պա­հին Ս­յու­նի­քում հա­վակ­նութ­յուն­ներ է սկսել ցու­ցա­բե­րել նաեւ Ֆ­րան­սիան, ո­րը խոր­քա­յին ակ­նարկ­ներ է հղում ընդ­հուպ՝ ռազ­մա­բա­զա տե­ղա­կա­յե­լու հե­ռան­կար­նե­րի մա­սին:

Ֆ­րան­սիան, հաս­կա­նա­լի է, ինք­նու­րույն խա­ղա­ցող չէ. այն, որ Մակ­րո­նի վար­չա­կազ­մը ուլտ­րա­լի­բե­րա­լիզ­մի սո­վո­րա­կան դրա­ծո է, վա­ղուց հայտ­նի փաստ է: Դժ­վար չէ կռա­հել նաեւ, որ ար­ցախ­յան գոր­ծըն­թա­ցին խառն­վե­լու, «Բր­յու­սել­յան ձե­ւա­չա­փի» ստեղծ­ման ա­ռա­ջին պլա­նում թեեւ տե­սա­նե­լի է Մակ­րո­նը, սա­կայն ի­րա­կա­նում այդ գոր­ծըն­թա­ցը ղե­կա­վար­վում է վա­շինգ­տոն­յան եւ լոն­դոն­յան հայտ­նի հաս­ցե­նե­րից: Ու այս դեպ­քում էլ, գործ­նա­կա­նում կաս­կած­ներ չեն կա­րող լի­նել, որ Հա­յաս­տա­նում տե­ղա­կայ­վե­լու մակ­րոն­յան ծրագ­րե­րի հիմ­քում նույն տիկ­նի­կա­վար­նե­րին պետք է փնտրել: Դա, թե­րեւս, կտա­նի Հա­յաս­տա­նում նոր հա­կա­սութ­յուն­նե­րի ձե­ւա­վոր­ման, այս ան­գամ ար­դեն Ա­րեւ­մուտ­քի եւ Թուր­քիա­յի մի­ջեւ: Բայց դա այլ հարց է, եւ միայն այն, որ նման հե­ռան­կար­ներ կան, ար­դեն իսկ պետք է ա­մե­նա­լուրջ ազ­դա­կը լի­նի Մոսկ­վա­յի հա­մար, որ կա՛մ պետք է կոնկ­րետ գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րի դի­մի, կա՛մ­ ի­րոք ա­ճե­լու է տա­րա­ծաշր­ջա­նից դուրս մնա­լու ռիս­կը:

Ա­ռա­վել եւս, որ ան­գամ Լավ­րո­վի նման սպառ­նա­լիք­նե­րից հե­տո նի­կոլ­յան թի­մը, «հո­րով-մո­րով» ա­նե­լով Ար­ցա­խը, ա­րա­գո­րեն ան­ցավ հա­ջորդ քայ­լին՝ ռուս­նե­րին նաեւ Հա­յաս­տա­նից հե­ռաց­նե­լու ծրագ­րե­րին: Ա­ռա­ջին քայ­լը, ինչ խոսք, Հ­ռո­մի ստա­տու­տի պատ­մութ­յունն էր, ո­րը կա­րե­լի է հա­մա­րել ՌԴ-ին Հա­յաս­տա­նից հե­ռաց­նե­լու վեր­ջին փու­լի մեկ­նար­կը: Ս­րան կհա­ջոր­դեն այլ քայ­լեր, ընդ­հուպ՝ ռազ­մա­բա­զան հե­ռաց­նե­լու պա­հան­ջը:

Ու­րեմն, այս ի­րա­վի­ճա­կում պա­տաս­խան ի՞նչ գործ­նա­կան քայ­լե­րի հնա­րա­վո­րութ­յուն ու­նի Մոսկ­վան: Այս պա­հին ՌԴ-ից ե­կող ազ­դակ­նե­րից կա նախ­նա­կան այն տպա­վո­րութ­յու­նը, որ պա­տաս­խա­նը կլի­նի տնտե­սա­կան հար­թութ­յու­նում: Խն­դիր­ներ կան հայ­կա­կան կոն­յա­կի ար­տա­հան­ման հետ, ո­րը կա­րող է հաս­նել ընդ­հուպ՝ գա­զի, ցո­րե­նի գնե­րի թան­կաց­մա­նը եւ այդ­պես շա­րու­նակ: Սա­կայն սա քա­ղա­քա­կան տե­սանկ­յու­նից Մոսկ­վա­յին հա­զիվ թե բան տա. կա­րող է ընդ­հուպ, Հա­յաս­տա­նի ողջ տնտե­սութ­յու­նը պայ­թել, ո­րը, սա­կայն, հար­վա­ծե­լու է Հա­յաս­տա­նի շար­քա­յին քա­ղա­քա­ցի­նե­րին ու հա­զիվ թե ազ­դի այս­քան զո­հեր տված եւ Ար­ցախն ա­զե­րի­նե­րին հանձ­նած Նի­կո­լի տրա­մադ­րութ­յուն­նե­րի վրա:

­Կա­րո՞ղ է նման ի­րա­վի­ճա­կում Մոսկ­վան այլ, ա­վե­լի գործ­նա­կան քայ­լեր գտնել, հաշ­վի առ­նե­լով, որ հա­կա­ռակ դեպ­քում օ­րա­կար­գում է հայտն­վե­լու Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սից դուրս մղվե­լու ոչ թե ար­դեն հե­ռան­կա­րը, այլ` ի­րո­ղութ­յու­նը: Դա կտես­նենք ա­մե­նա­մոտ ժա­մա­նակ­ներս:

ՔԵՐՈԲ ՍԱՐԳՍՅԱՆ