Արայիկն իր նստացույցով հուշեց, որ չի ուզում դիմել Մոսկվային

Մի կող­մից, Ար­ցա­խի իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը խո­սում են վի­ճա­կի օր­հա­սա­կան լի­նե­լու մա­սին: Եվ դա ի­րա­կա­նու­թյու­նից հե­ռու չէ. Ար­ցա­խում ի­րա­վի­ճակն ի­րոք շատ ծանր է: Ու մյուս կող­մից, նույն ար­ցա­խյան իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը բո­լո­րից պա­հան­ջում են ար­տա­կարգ քայ­լեր, բայց թե ինչ­քա­նով են ի­րենց սե­փա­կան քայ­լերն այդ ծանր ի­րա­վի­ճա­կին հա­մա­պա­տաս­խան եւ նույ­նիսկ՝ ա­դեկ­վատ, հար­ցե­րի պա­կաս չկա:

Ա­ԴԵԿՎԱ­ՏՈՒ­ԹՅԱՆ ԽՆԴԻ՞Ր, ԹԵ՞…

Նույ­նը կա­րե­լի է ա­սել, մաս­նա­վո­րա­պես՝ Ա­րա­յիկ Հա­րու­թյու­նյա­նի մա­սին: Նա­խօ­րե­ին նրա ե­լույ­թը զգաց­մուն­քայ­նու­թյան տե­սան­կյու­նից, ի­հար­կե, ան­խո­ցե­լի էր: «Սա լրա­ցու­ցիչ ճիգ ու ա­հա­զանգ է մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թյան գործ­նա­կան ու­շադ­րու­թյու­նը գրա­վե­լու, հոր­դո­րե­լու մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թյա­նը՝ կա­տա­րել իր ստանձ­նած պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րը, մղե­լու հայ ժո­ղովր­դին եւ մեր բո­լոր բա­րե­կամ­նե­րին ակ­տիվ ու ան­հա­պաղ գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի»,- հայ­տա­րա­րեց նա: Ու գրե­թե ան­մի­ջա­պես էլ ա­վելաց­րեց, թե ներ­կա ի­րա­վի­ճա­կի ստեղծ­մա­նը զու­գա­հեռ նույն մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թյու­նից՝ «Լսել են մի­այն բա­րի խոս­քեր», բայց ոչ այդ կո­չե­րի «գործ­նա­կան կա­տա­րում»: Ու այդ­պես շա­րու­նակ մի քա­նի ան­գամ ողջ ե­լույ­թի ըն­թաց­քում: Նախ, հենց ինքն է հիմ­նա­վո­րում, որ «մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թյու­նը» ե­ղել եւ մնում է ան­տար­բեր Ար­ցա­խում ի­րա­կա­նաց­ված պա­տե­րազ­մի, հար­ձա­կում­նե­րի, շրջա­փակման, հայ­րե­նազրկ­ման ծրագ­րե­րի հան­դեպ, ու ան­մի­ջա­պես էլ կոչ է ա­նում, թե՝ ե­կեք, օգ­նեք: Ու վեր­ջում, այլ տար­բե­րակ չտես­նե­լով «մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թյա­նը» օգ­նու­թյան կան­չե­լու հար­ցում, դի­մեց «ճնշման» ա­մե­նացն­ցող մի­ջո­ցին, թե՝ նստա­ցույց եմ հայ­տա­րա­րում:

Ու խոս­քը մի­այն Ա­րա­յի­կի մա­սին չէ, մեկ այլ օ­րի­նակ: ԱՀ ԱԺ նա­խա­գահ Ար­թուր Թով­մա­սյա­նը նա­խօ­րե­ին ուշ ժա­մի ԱԺ խմբակ­ցու­թյուն­նե­րի ղե­կա­վար­նե­րի եւ մշտա­կան հանձ­նա­ժո­ղով­նե­րի նա­խա­գահ­նե­րի մաս­նակ­ցու­թյամբ շտապ խորհր­դակ­ցու­թյուն անց­կաց­րեց: Ու մինչ բո­լո­րը ձգտում է­ին հաս­կա­նալ, թե Թով­մա­սյանն ինչ նոր եւ հան­ճա­րեղ ռազ­մա­վա­րա­կան մո­տե­ցում է ա­ռա­ջար­կում, նա տե­ղե­կաց­րեց, թե գնում է Ա­րա­յի­կի հետ մի­ա­սին նստա­ցույց ա­նե­լու: Ինչ է, Ար­ցա­խի եր­կու բարձ­րաս­տի­ճան պաշ­տո­նյա­նե­րը մտա­ծում է­ին (մյուս­նե­րին դեռ մի կողմ թող­նենք), թե հի­մա «մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թյու­նը» կտես­նի, թե Ա­րա­յիկն ու Թով­մա­սյանն ինչ ծայ­րա­հե­ղու­թյուն­նե­րի են գնում, սրտնե­րը գթասր­տու­թյամբ կլցվի, կա­մա­չեն ի­րենց ան­տար­բե­րու­թյան, Ար­ցա­խին մե­նակ թող­նե­լու հա­մար ու գլխա­պա­տառ կնետ­վեն Ա­լի­ե­ւի «հերն ա­նի­ծե­լո՞ւ»: Ե­թե այդ նպա­տա­կով չէ նստա­ցույ­ցը, ա­պա ու­րիշ ին­չի՞ հա­մար: Իսկ ե­թե այդ նպա­տա­կով է նստա­ցույ­ցը, ա­պա Ա­րա­յի­կի եւ Թով­մա­սյա­նի ադեկ­վա­տու­թյան հետ կապ­ված ի­րոք լուրջ հար­ցեր կան, նույ­նիսկ այն հնա­րա­վոր բա­ցատ­րու­թյան դեպ­քում, թե ան­զո­րու­թյու­նից ենք ա­նում, ու­րիշ խել­քին մոտ քայլ չենք տես­նում: Մինչ­դեռ նստա­ցույ­ցի գնա­լով, Ա­րա­յի­կը նա­եւ հայ­տա­րա­րեց. «Մենք պայ­քա­րում ենք մեր սե­փա­կան հայ­րե­նի­քում մեր ար­ժա­նա­պա­տիվ կյան­քի եւ ինք­նո­րոշ­ման ա­նօ­տա­րել ի­րա­վուն­քի ի­րաց­ման, ճա­նաչ­ման ու պաշտ­պա­նու­թյան հա­մար, իսկ այդ ի­րա­վուն­քը բնա­կան է եւ են­թա­կա չէ սա­կարկ­ման ու զիջ­ման»: Իսկ Ա­րա­յի­կը մարդ­կու­թյան պատ­մու­թյու­նից գո­նե մեկ կի­սատ-պռատ օ­րի­նակ կա­րո՞ղ է բե­րել, երբ նստա­ցույց ա­նե­լով՝ երկր­ներն ան­կա­խա­ցել են:

Այս պատ­մու­թյա­նը նա­եւ կա­րե­լի է այս կող­մից նա­յել. իսկ ի­րենց Ար­ցա­խի ղե­կա­վար­ներ հա­մա­րող­նե­րը գո­նե պատ­կե­րաց­նո՞ւմ են, թե այդ ա­րար­քով որ­քան են Ա­լի­ե­ւին ու­րա­խաց­րել: Նրան շատ պարզ մե­սիջ են հղում՝ վի­ճակ­ներս ծայ­րա­հեղ է, սա­կայն աշ­խար­հը տե­ղից չի շարժ­վում: Ու նման մե­սիջ ստա­նա­լով՝ Ա­լի­եւն ի՞նչ է ա­նե­լու. ա­յո, ինքն իր մեջ նո­րից հա­մոզ­վե­լու է, որ ճիշտ տակ­տի­կա է ընտ­րել եւ էլ ա­վե­լի է սրե­լու այդ ուղ­ղու­թյամբ աշ­խա­տանք­նե­րը: Ու­րեմն, իր այդ «հան­ճա­րեղ տակ­տի­կա­յով» Ա­րա­յի­կը քա­նի՞ մի­լի­մետ­րով մո­տեց­րեց Ար­ցա­խի «սա­կարկ­ման ու զիջ­ման ոչ են­թա­կա ինք­նո­րոշ­ման ա­նօ­տա­րել ի­րա­վուն­քի» ի­րա­ցու­մը: Իսկ մի­գու­ցե հա­կա­ռա­կի՞ն հա­սավ:

ՊԱՇ­ՏՈ­ՆԱ­ԿԱՆ ԱՆ­ԳՈՐ­ԾՈՒ­ՆԵ­ՈՒ­ԹՅՈՒՆ

Սա­կայն խնդիրն այս­տեղ այլ է, ու­րիշ բան պետք է հստակ հաս­կա­նալ: Սկսած նա­խա­գա­հի ա­թո­ռին նստե­լուց, մինչ այս պահն Ա­րա­յիկն իր բա­զում նման «հան­ճա­րեղ» տակ­տի­կա­կան եւ ստրա­տե­գի­ա­կան քայ­լե­րը ոչ ա­դեկ­վա­տու­թյու­նից ել­նե­լո՞վ է կա­տա­րում, թե՞ դի­տա­վո­րյալ:

Նախ նկա­տենք. Ա­րա­յի­կի հի­շա­տակ­ված ե­լույ­թում եւս, ինչ­պես դրա­նից ա­ռաջ նրա մյուս ե­լույթ­նե­րում, գրե­թե խոսք ան­գամ աս­ված չէ պաշ­տո­նա­կան Ե­րե­ւա­նի գոր­ծու­նե­ու­թյան մա­սին: Ու ա­ռա­ջին հեր­թին՝ Նի­կո­լի կող­մից Ար­ցախն Ադր­բե­ջա­նի մաս ճա­նա­չե­լու մա­սին, հենց ո­րը, խո­շոր հաշ­վով, ներ­կա շրջա­փատկման հի­նա­կան պատ­ճառ­նե­րից մեկն է: Ա­մեն դեպ­քում, հենց դա է մատ­նան­շում ՌԴ ԱԳՆ-ն՝ իր վեր­ջին հայտ­նի հայ­տա­րա­րու­թյու­նով՝ ուղ­ղա­կի­ո­րեն մե­ղադ­րե­լով Նի­կո­լին, թե նա ճա­նա­չեց, եւ դա ողջ ըն­թաց­քը դուրս բե­րեց նո­յեմ­բե­րի 9-ի ե­ռա­կողմ տրա­մա­բա­նու­թյու­նից: Վե­րա­ցա­կան մե­ղադ­րանք­ներ ար­ցա­խյան տար­բեր ղե­կա­վար­նե­րից, ի­հար­կե, ե­ղել են: Բայց կոնկ­րե­տա­ցում չկա եւ չկա: Ար­դյուն­քում, երբ առ­կա ի­րա­վի­ճա­կի հստակ պատ­ճառ­նե­րը, ո­րոնք, ինչ­պես ցույց տվեց Ա­լի­ե­ւի ու Նի­կոլի բրյու­սե­լյան հան­դի­պու­մը, դեռ ի­րենց գոր­ծը շա­րու­նա­կում են կա­տա­րել, չես ֆիք­սում, ինչ­պե՞ս կա­րող ես այդ ի­րա­վի­ճա­կից դուրս բե­րող կոնկ­րետ քայ­լե­րից խո­սել:

Ընդ ո­րում, թե ին­չու է Ա­րա­յի­կը հա­յաս­տա­նյան իշ­խա­նու­թյուն­նե­րին այդ­պես հո­գա­տա­րու­թյամբ շրջան­ցում, իր հեր­թին է շատ կա­րե­ւոր դե­տալ: Տար­բեր վար­կած­ներ 44-օրյա պա­տե­րազ­մի օ­րե­րից ի վեր շրջա­նառ­վում են: Սկսած, որ այն ժա­մա­նակ հենց նման գոր­ծու­նե­ու­թյան հա­մար է, որ Նի­կոլն Ա­րա­յի­կին Ար­ցա­խում սար­քեց նա­խա­գահ, վեր­ջաց­րած, որ նույն պա­տե­րազ­մի փու­լում (եւ դրա շե­մին) Ա­րա­յի­կը բա­զում կոմպ­րո­մատ­ներ է թո­ղել: Օ­րի­նակ այն լու­րե­րը, թե իբր նա պա­տե­րազ­մից ա­ռաջ հե­տա­գա­յում ա­զե­րի­նե­րին մնա­ցած տա­րածք­նե­րում ա­րա­գո­րեն բիզ­նես­ներ է վա­ճա­ռել, այ­սինքն, իբր ի­մա­ցել է՝ ինչ է լի­նե­լու եւ այլն: Այս ա­մե­նը, ի­հար­կե, լուրջ քննու­թյան են­թա­կա է, բայց ե­թե այդ մա­սին հի­մա էլ կոմպ­րո­մատ­նե­րի տես­քով հստակ փաս­տեր կան, ա­պա կստաց­վի, որ Ա­րա­յի­կը շատ խորն է նստած նի­կո­լա­կան «ասե­ղին», եւ նրա հե­տա­գա գոր­ծո­ղու­թյուն­նն­երից է­ֆեկ­տի­վու­թյուն սպա­սելն էլ ա­նի­մաստ գործ է:

Ա­մեն դեպ­քում, ան­կախ պատ­ճառ­նե­րից, մեկ հստակ փաստ կա: Ա­րա­յի­կը դեռ 2020թ. նո­յեմ­բե­րի 10-ից սկսած պար­տա­վոր էր մի շարք կոնկ­րետ քայ­լեր ի­րա­կա­նաց­նել՝ ձե­ւա­վոր­ված ի­րո­ղու­թյուն­նե­րից ել­նե­լով: Այդ թվում, պլա­նա­վո­րեր եւ ներ­կա­յաց­ներ ոչ մի­այն Ար­ցա­խի ստրա­տե­գի­ա­կան հիմ­նա­կան նպա­տակ­նե­րը, այլ նա­եւ դրան հաս­նե­լու մե­խա­նիզմ­նե­րը, եւ առ­կա ի­րո­ղու­թյուն­նե­րի մի­ան­գա­մայն սթափ գնա­հատ­մամբ: Ընդ ո­րում, ա­ռա­վել եւս այն դեպ­քում, ե­թե պար­տու­թյու­նից հե­տո թիվ 1 ռազ­մա­վա­րա­կան նպա­տա­կը ֆիքս­վեր Ար­ցա­խի ան­կա­խու­թյու­նը, նո­րից դրա տակ պետք է դրվեին հստակ սխե­մա­ներ՝ նպա­տա­կին հաս­նե­լու բա­ռա­ցի­ո­րեն բո­լոր ու­ղղու­թյուն­նե­րի, անհ­րա­ժեշտ քայ­լե­րի վե­րա­բե­րյալ: Կո­պիտ ա­սած, շատ քիչ է ան­կա­խու­թյու­նը ռազ­մա­վա­րա­կան նպա­տակ հռչա­կե­լը, ե­թե, օ­րի­նակ, դրա տակ չկա հստակ ծրա­գիր, թե ինչ­պես, ինչ ու­ժե­րով եւ դաշ­նա­կից­նե­րով, որ­տե­ղից ստա­ցած փամ­փուշ­տնե­րով կամ ար­կե­րով, սննդով եւ վա­ռե­լի­քով, ու այդ­պես շա­րու­նակ, կա­րող ես դրան հաս­նել: Այս եր­կու­սու­կես տա­րի­նե­րին Ար­ցա­խում տե­սել ենք հա­կա­ռա­կը՝ ան­կա­խու­թյան հաս­նե­լու մա­սի ա­մե­նօ­րյա հայ­տա­րա­րու­թյուն­ներ եւ զրո­յա­կան պատ­կե­րա­ցում, թե, ա­սենք, փամ­փուշ­տի առ­կա պա­շար­նե­րի շատ ա­րագ սպառ­ման դեպ­քում որ­տե­ղի՞ց է նոր պա­շա­րը գա­լու: Ա­վե­լին, այս 2,5 տա­րի­նե­րի ար­ցա­խյան ա­մե­նա­տար­բեր տրա­մա­չա­փի գոր­ծիչ­նե­րի հետ զրու­ցե­լու բա­զում ա­ռիթ­ներ ե­ղել են: Ու այն պարզ հար­ցե­րին, թե այս-այս վի­ճակ­նե­րում գի­տե՞ք, մշա­կե՞լ եք, թե կոնկ­րետ ինչ եք ա­նում, հիմ­նա­կա­նում նույն պա­տաս­խանն էր՝ «Մենք ան­կախ եր­կիր ենք»: Ներ­կա ի­րա­վի­ճա­կը հենց դա է նշա­նա­կում՝ ո­րե­ւէ կոնկ­րետ, շո­շա­փե­լի ու տե­սա­նե­լի աշ­­խա­տանք չի ար­վել, ու պարզ հարց է ծա­գում՝ չէ­ի՞ն հաս­կա­նում, չէ­ի՞ն կա­րող, թե՞ դի­տա­վո­րյալ են ձա­խո­ղել:

ՈՒՄ Է ԾԱ­ՌԱ­ՅՈՒՄ Ա­ՐԱ­ՅԻ­ԿԸ

Ու հաս­նում ենք ներ­կա ի­րա­վի­ճա­կին, երբ նույն հարցն է. կա կոնկ­րետ ի­րա­վի­ճակ, որն աչ­քի ա­ռաջ դառ­նում է մա­հա­ցու, ո՞րն է ել­քը, ի՞նչ է պետք ա­նել: Ու Ա­րա­յի­կը տվեց պա­տաս­խան՝ գնում եմ նստա­ցույ­ցի:

Սա էլ ա­վե­լի է ցցուն դարձ­նում վար­կա­ծը, որ Ա­րա­յի­կի այս բո­լոր քայ­լե­րի մեջ պետք է դի­տա­վորու­թյուն տես­նել: Այդ թվում, Ար­ցա­խի իշ­խա­նա­կան հա­մա­կար­գը սո­րո­սա­կան կադ­րե­րով լցնե­լու ա­րար­քի: Թե ին­չու, կա­րե­լի է կռա­հել:

Քա­նիցս եզ­րա­կա­ցու­թյուն ներ­կա­յաց­րել ենք, որ այս պա­հին Ար­ցախն ու­նի եր­կու ռե­ալ քայ­լի հնա­րա­վո­րու­թյուն: Ա­ռա­ջի­նը՝ ծնկի է գա­լիս Ա­լի­ե­ւի ա­ռաջ, ո­րի ար­դյուն­քում մի քա­նի տա­րուց կու­նե­նանք լի­ո­վին հա­յա­թափ­ված Ար­ցախ: Երկ­րոր­դը, պաշ­տո­նա­պես օգ­նու­թյան խնդրան­քով դի­մում է Մոսկ­վա­յին (ընդ ո­րում, կախ­ված խնդրան­քի ձե­ւից, դա կա­րող է ա­մե­նե­ւին էլ չվե­րա­բե­րել Ար­ցա­խի ա­պա­գա կար­գա­վի­ճա­կին): Ե­թե հի­մա Ա­րա­յի­կը Ա­րեւ­մուտ­քի եւ «մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թյան» մա­սին է խո­սում, ա­պա հի­շեց­նենք, որ ինչ­պես Վա­շինգ­տո­նը, այն­պես էլ Բրյու­սե­լը, վեր­ջա­պես՝ Նի­կո­լը եւս քա­նիցս մի­ան­շա­նակ ար­ցա­խա­հա­յու­թյա­նը մատ­նան­շել են Բաք­վի ճա­նա­պար­հը: Կա եր­կու տար­բե­րակ, եւ դա բո­լորն են ա­ռա­վել քան պարզ տես­նում: Ա­րա­յի­կը, հաս­կա­նա­լի է, չի կա­րող բա­ցա­հայտ խո­սել Բաք­վի տար­բե­րա­կի մա­սին, թե­եւ ո­րոշ աղ­բյուր­ներ ակ­նար­կում են, որ «տա­կից» քննար­կում­ներ կան: Ու հի­մա, երբ նա­խընտ­րում է ա­մեն մի աբ­սուր­դա­յին քայ­լի դի­մել, թե իբր տե­սեք, ինչ-որ գործ եմ ա­նում, պայ­քա­րում եմ, ա­պա դա մեկ բա­նի մա­սին է ակ­նար­կում՝ ա­մեն կերպ խու­սա­փում է Մոսկ­վա­յին դի­մե­լու տար­բե­րա­կին գնա­լուց: Ընդ ո­րում, նա­եւ իր այս ա­րարք­նե­րով փոր­ձե­լով ար­գե­լա­փա­կել, որ հան­կարծ ի հայտ չգա ո­րե­ւէ ուժ, ո­րը կա­րող է Ար­ցա­խի ժո­ղովր­դի ա­նու­նից նման քայլ կա­տա­րել:

Մի խոս­քով, հենց այս տպա­վո­րու­թյունն է, որ ա­ռա­ջա­նում է Ա­րա­յի­կի՝ նստա­ցույց խա­ղա­լուց: Ու ե­թե կա­րո­ղա­նա դա մին­չեւ վերջ ա­ռաջ տա­նել, դա, ըստ ա­մե­նայ­նի, կլի­նի Ար­ցա­խի ոչն­չաց­ման վեր­ջին ա­րա­րը:

ՔԵՐՈԲ ՍԱՐԳՍՅԱՆ