Տարածաշրջանային «խաչմերուկի» աղետաբերությունը Նիկոլը բազմապատկեց

Նա­խօ­րե­ին Նի­կո­լի ու­նե­ցած ե­լույ­թը, ի­հար­կե, կա­րե­լի է հա­մա­րել բազ­մի­մաստ: Նկա­տի ու­նենք հար­ցը, թե ինչ խնդիր­ներ էր դրա­նով նա հե­տապն­դում:

ՈՂՋ ՊԱՅ­ՔԱ­ՐԸ ԵՐ­ԿԱ­ԹՈՒ­ՂՈՒ ՀԱ­ՄԱՐ Է

Ե­լույ­թում, ի­հար­կե, գե­րիշ­խո­ղը ինք­նա­մաքր­ման տես­լա­կանն էր: Սա­կայն դրա­նից զատ, կա­րե­լի էր տո­ղա­տա­կե­րում կար­դալ նա­եւ մի շարք մե­սիջ­ներ՝ ուղղ­ված ինչ­պես Հա­յաս­տա­նի ներ­քա­ղա­քա­կան դաշ­տին, այն­պես էլ՝ գլո­բալ խա­ղա­ցող­նե­րին: Նախ, ե­թե ընդ­հան­րաց­նում ենք 44-օրյա պա­տե­րազ­մին եւ զի­նա­դա­դա­րին վե­րա­բե­րող նրա խոս­քը, տպա­վո­րու­թյու­նը սա է՝ հիմ­նա­կա­նում Պու­տինն է դեռ նախ­նա­կան փու­լից հե­տե­ւո­ղա­կա­նո­րեն բա­նակ­ցել, ո­րը հասց­րել է զի­նա­դա­դա­րին: Ըն­թաց­քում է­պի­զո­դիկ մի­ջամ­տել է Մակ­րո­նը, ա­պա նա­եւ՝ ա­մե­րի­կյան պետ­քար­տու­ղա­րու­թյու­նը, բայց ա­ռանց ո­րե­ւէ ար­դյուն­քի: Այ­սինքն, երբ կոնկ­րետ պա­հե­րի ռու­սա­կան միջ­նոր­դու­թյու­նը զի­նա­դա­դա­րի հնա­րա­վո­րու­թյուն է ստեղ­ծել, ան­մի­ջա­պես մեջ են մտել ա­րեւմ­տյան խա­ղա­ցող­նե­րը, եւ ցու­ցա­բե­րե­լով զրո­յա­կան ար­դյու­նա­վե­տու­թյուն (այդ մի­ջամ­տու­թյուն­նե­րի մա­սին Նի­կո­լը հայ­տա­րա­րեց, որ ան­գամ կարճ հրա­դա­դար չի ե­ղել), բայց նա­եւ կոնկ­րետ պա­հե­րի կանգ­նեց­րել են ռու­սա­կան մի­ջամ­տու­թյու­նը, ո­րից հե­տո ա­մեն ան­գամ Ա­լի­ե­ւը փո­խել է պա­հանջ­նե­րը:

Մի­ա­ժա­մա­նակ Նի­կո­լը պարզ հաս­կաց­րեց, որ ի սկզբա­նե ռուս­ներն ա­ռա­ջար­կում է­ին հայտ­նի «5+2» սխե­մա­յի շրջա­նակ­նե­րում զի­նա­դա­դա­րը, ո­րը, հի­շեց­նենք, են­թադ­րում էր ողջ շփման գո­տում ռու­սա­կան խա­ղա­ղա­պահ­նե­րի տե­ղա­կա­յում, նա­եւ այդ տրա­մա­բա­նու­թյամբ Հո­րա­դիզ-Մեղ­րի-Նա­խի­ջե­ւան- Ե­րասխ եր­կա­թու­ղու վե­րա­գոր­ծար­կում (որը, Շու­շի­ի հետ մի­ա­սին, Նի­կո­լը ներ­կա­յաց­րեց, որ­պես իր հա­մար «կար­միր գիծ»), ու դա­տե­լով այդ գոր­ծըն­թա­ցի ողջ տրա­մա­բա­նու­թյու­նից, հենց եր­կա­թու­ղու թե­ման էր, որն Ա­րեւ­մուտ­քին դրդում էր՝ ար­հես­տա­կան մե­թոդ­նե­րով կանգ­նեց­նել ռու­սա­կան միջ­նոր­դու­թյու­նը:

Կա­րող ենք նա­եւ ա­վե­լի հետ գնալ՝ հի­շեց­նե­լով, որ «5+2»-ի սխե­ման եւ դրա շրջա­նակ­նե­րում՝ եր­կա­թու­ղու վե­րա­գոր­ծարկ­ման հե­ռան­կա­րը՝ ռու­սա­կան ինչ-որ տար­բե­րա­կով վե­րահս­կո­ղու­թյամբ, Ա­րեւ­մուտքն ար­գե­լա­փա­կում էր նա­և 44-օրյա պա­տե­րազ­մից ա­ռաջ (օրի­նակ՝ տխրահռ­չակ Բոլ­թո­նի՝ 2019թ. այ­ցը Հա­յաս­տան եւ Ադր­բե­ջան): Եվ ար­գե­լա­փա­կում է մինչ օրս. նո­յեմ­բե­րի 9-ի ե­ռա­կողմ հա­մա­ձայ­նագ­րով Նի­կոլն ինչ­քան էլ, որ իր հնչեց­րած եր­կու «կար­միր գի­ծը» հա­տեց՝ Շու­շի հանձն­ման եւ գոր­ծարկ­վե­լիք եր­կա­թու­ղում ռու­սա­կան վե­րահս­կո­ղու­թյան տակ ստո­րագ­րե­լով, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ մինչ օրս էլ եր­կա­թու­ղու հետ կապ­ված ա­րեւմ­տյան ակն­հայտ ճնշու­մը նրա վրա կա, եւ հարցն առ այ­սօր մնա­ցել է օ­դից կախ­ված:

Այս ա­մե­նը, ի դեպ, ակն­հայտ էր շատ ա­վե­լի վաղ, դեռ այն ժա­մա­նակ, երբ շրջա­նա­ռու­թյան մեջ մտավ, այս­պես կոչ­ված, «Լավ­րո­վի պլա­նը», ո­րը ցույց տվեց, որ «Հյու­սիս-Հա­րավ» կո­մու­նի­կա­ցի­ոն գա­ղա­փա­րը եւ դրա տրա­մա­բա­նու­թյան մեջ՝ հա­րավ­կով­կա­սյան կո­մու­նի­կա­ցի­ա­նե­րի գոր­ծարկ­ման մե­խա­նիզ­մը ռուս­նե­րը ակտի­վո­րեն ա­ռաջ են տա­նում, եւ ինչ­քան էլ, որ Մինս­կի խմբում ներգ­րավ­ված ա­րեւմ­տյան կող­մե­րը այդ հար­թա­կում նա­խա­ձեռ­նու­թյու­նը տվել են ռու­սա­կան կող­մից, սա­կայն պատ­րաստ­վում են այլ մե­խա­նիզմ­նե­րով հաս­նել դրան հա­կադր­վող Ադր­բե­ջան-Հա­յաս­տան-Թուր­քի­ա ա­րեւմ­տյան թեք­մամբ մի­ջանց­քի ստեղծ­մա­նը: Եվ գրե­թե կաս­կած չի հա­րու­ցում, որ «այլ մե­խա­նիզմ­ներ» աս­վա­ծի տակ պետք է նա­եւ հաս­կա­նալ ինչ­պես 44-օրյա, այն­պես էլ՝ ապ­րի­լյան պա­տե­րազ­մը: Ու դժվար չէ նա­եւ նկա­տել, որ նույն պայ­քա­րը ըն­թա­նում է հենց հի­մա: Կոնկ­րետ այն պա­հից, երբ Ա­լի­ե­ւը սկսեց խո­սել «Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քից», Նի­կոլն էլ աս­տի­ճա­նա­բար հետ քաշ­վեց Մեղ­րի­ում ռու­սա­կան վե­րահս­կո­ղու­թյան գա­ղա­փա­րից:

Մի խոս­քով, Նի­կո­լի ողջ ե­լույ­թով կար­միր թե­լի պես անց­նում էր այն գա­ղա­փա­րը, որ խոշոր խա­ղա­ցող­նե­րի հա­մար արցա­խյան ուղ­ղու­թյամբ հիմ­նա­կան պայ­քա­րը, դեռ «Մեղ­րի­ի փո­խա­նակ­ման տար­բե­րա­կի» ժա­մա­նակ­նե­րից  (իրա­կա­նում էլ ա­վե­լի վաղ) հիմ­նա­կա­նում ըն­թա­ցել է Մեղ­րի­ի հատ­վա­ծում եր­կա­թու­ղու վե­րահս­կո­ղու­թյան, այն է՝ ա­րեւմ­տյան՝ «Արե­ւելք-Արեւ­մուտք» եւ ռու­սա­կան՝ «Հյու­սիս-Հա­րավ» սխե­մա­նե­րի մի­ջեւ: Ընդ ո­րում, նույ­նը կա­րե­լի է նկա­տել նա­եւ Նի­կո­լին՝ Ռո­բերտ Քո­չա­րյա­նի գրա­սե­նյա­կի ղե­կա­վար Բագ­րատ Մի­կո­յա­նի տված պա­տաս­խա­նի տո­ղա­տա­կե­րում. «Քի Վես­թի 2001 թվա­կա­նի փաս­տաթղ­թով Ար­ցա­խը Լա­չի­նի մի­ջանց­քի հետ մի­աց­վում էր Հա­յաս­տա­նին: Դրա փո­խա­րեն տրվում էր ճա­նա­պարհ, այլ ոչ թե` մի­ջանցք: Այս փաս­տաթղ­թի մա­սին ման­րա­մասն և պարզ գրված է «Կյանք և Ա­զա­տու­թյուն» գրքում և գրվա­ծին ա­վե­լաց­նե­լու ո­չինչ չկա…»: Այ­սինքն, Ա­րեւ­մուտ­քը պատ­րաստ էր ան­գամ ողջ Ար­ցա­խը, Լա­չի­նը տալ Հա­յաս­տա­նին, հա­նուն Մեղ­րի­ի եր­կա­թու­ղու, ինչ­քան էլ դրա ա­նու­նը դնես ճա­նա­պարհ, մի­ջանցք, «Զան­գե­զու­րի մի­ջանցք» թե այլ բան. է­ա­կա­նը քա­ղա­քա­կան վե­րահս­կո­ղու­թյունն է:

Ա­ՐԵՎՄ­ՏՅԱՆ ՈՒՂ­ՂՈՒ­ԹՅՈՒ­ՆԸ

Այս­պի­սով, Նի­կո­լը, նոր բան չա­սե­լով, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, հա­մախմբ­ված տե­սքով, նա­եւ խոս­քի տո­ղա­տա­կե­րում, կա­մա թե ա­կա­մա, ներ­կա­յաց­րեց խնդրի բուն է­ու­թյու­նը՝  բուն կռի­վը «Արե­ւելք-Արեւ­մուտք» եւ «Հյու­սիս-Հա­րավ» սխե­մա­նե­րի մի­ջեւ է: Նա­եւ, որ դրա հան­գու­ցա­լու­ծու­մը կդառ­նա նա­եւ հան­գու­ցա­լու­ծում մնա­ցած ա­մեն ին­չի հա­մար: Իսկ հան­գու­ցա­լու­ծում աս­վա­ծը նշա­նա­կում է աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան վե­րահս­կո­ղու­թյուն: Ու նո­րից գա­լիս ենք այն հար­ցին, թե ին­չո՞ւ էր պետք հենց այս պա­հին այդ ա­մենն ի ցույց դնել:

Չնա­յած, այս վեր­ջին հար­ցի պա­տաս­խա­նը եւս աչ­քի ա­ռաջ է: Դեռ մինչ Նի­կո­լի այդ ե­լույ­թը քա­նիցս կար­ծիք հայտ­նե­լու ա­ռիթ ու­նե­ցել ենք, որ այս պա­հին Նի­կո­լը այդ նույն այ­լընտ­րան­քա­յին ուղ­ղու­թյուն­նե­րի՝  «Արե­ւելք-Արեւ­մուտ­քի» եւ «Հյու­սիս-Հա­րա­վի», ժա­մա­նա­կա­կից ան­վա­նում­նե­րով՝ ա­մե­րի­կյան «խա­ղա­ղու­թյան պայ­մա­նագ­րի» եւ ռու­սա­կան կո­մու­նի­կա­ցի­ա­նե­րի վե­րա­գոր­ծարկ­ման ծրագ­րի հար­ցով ա­մե­նա­սուր ճնշում­նե­րի տակ է, ա­վե­լին` ար­դեն ան­գամ մա­նեւ­րե­լու ժա­մա­նակ չի մնա­ցել, պետք է կոնկ­րետ ընտ­րու­թյուն կա­տա­րել: Ընդ ո­րում, նա­եւ հաշ­վի առ­նե­լով, որ բա­ցի ար­տա­քին ճնշում­նե­րից, նա­եւ նե­րհա­յաս­տա­նյան, ար­ցա­խյան, սփյուռ­քի ուղ­ղու­թյամբ ու­նի լուրջ խնդիր­ներ՝ վի­լա­յե­թի տար­բե­րա­կը պար­տադ­րե­լու հա­մար:

Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, եր­կու ուղ­ղու­թյամբ էլ Նի­կո­լը բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը շա­րու­նա­կում է: Այս­պես, ե­րեկ նա հայտ­նեց, որ Միր­զո­յան Ա­րոն մեկ­նե­լու է Վա­շինգ­տոն, որ­տեղ հա­ջորդ շա­բաթ տե­ղի կու­նե­նա Բայ­րա­մո­վի հետ հան­դի­պու­մը, ո­րը մեկ ան­գամ ար­դեն հե­տաձ­գել է­ին: Ըստ Նի­կո­լի. «Պետք է ի վեր­ջո գոր­ծարկ­վի Բա­քու-Ստե­փա­նա­կերտ երկ­խո­սու­թյան մի­ջազ­գա­յին մե­խա­նիզ­մը, ո­րի շրջա­նակ­նե­րում կհաս­ցե­ագր­վի ԼՂ հա­յու­թյան ի­րա­վունք­նե­րի ու անվ­տան­գու­թյան հիմ­նախն­դի­րը…»: Սա­կայն, թե­եւ Վա­շինգ­տո­նը հա­սավ ընդ­հուպ՝ Ար­ցա­խին բա­ցա­հայտ կեր­պով «հա­կա­ա­հա­բեկ­չա­կան օ­պե­րա­ցի­ա­յով» սպառ­ն­լուն, սա­կայն «Բա­քու-Ստե­փա­նա­կերտ երկ­խո­սու­թյան» հե­ռան­կար­ներն այդ­պես էլ դեռ չեն ե­րե­ւում: Ի­հար­կե, կա­րե­լի է Ա­րա­յի­կին պար­տադ­րել, թե՝ գնա, բա­նակ­ցի: Բայց հատ­կա­պես Ար­ցա­խում բո­լորն են հաս­կա­նում, որ հատ­կա­պես այն բա­նից հե­տո, երբ Վա­շինգ­տո­նից հայ­տա­րա­րե­ցին, թե Ա­լի­ե­ւը կա­րող է ար­ցա­խա­հա­յու­թյա­նը «հա­մա­նե­րել»,  «ԼՂ հա­յու­թյան ի­րա­վունք­նե­րի ու անվ­տան­գու­թյան հիմ­նախն­դիր» աս­վա­ծը կհաս­նի նրան, որ այդ «անվտան­գու­թյու­նը» կե­րաշ­խա­վոր­վի Ադր­բե­ջա­նի Սահ­մա­նադ­րու­թյու­նով, այ­սինքն՝ ո­րե­ւէ ռե­ալ մե­խա­նիզմ Ա­րեւ­մուտ­քը չի ա­ռա­ջար­կում: Մնում է է­լի հույս­նե­րը կա­պել խա­ղա­ղա­պահ­նե­րի հետ, ինչ­քան էլ, որ նրանց «ոտքե­րի տակ սա­պոն դնող­նե­րի» պա­կաս նա­եւ Ար­ցա­խում չկա: Ընդ ո­րում, խա­ղա­ղա­պահ­նե­րը ու­նեն մնա­լու կոնկ­րետ ժամ­կետ, եւ ծայ­րա­հեղ դեպ­քում, Մոսկ­վան պար­զա­պես չի ճա­նա­չի Ա­րա­յի­կի լի­ա­զո­րու­թյուն­ներն ու նրա բա­նակ­ցա­ծը, եւ վերջ: Ու քա­նի դեռ այս հար­ցը լուծ­ված չէ, ի­րա­տե­սա­կան չէ նա­եւ, որ Վա­շինգ­տո­նում նա­եւ այս հեր­թա­կան հան­դիպ­ման ժա­մա­նակ ինչ-որ վերջ­նա­կան հայ­տա­րար կլի­նի:

ՌՈՒ­ՍԱ­ԿԱՆ ՈՒՂ­ՂՈՒ­ԹՅՈՒ­ՆԸ

Բայց ա­րեւմ­տյան ուղ­ղու­թյան հետ մեկ­տեղ շա­րու­նակ­վում է նա­եւ ռու­սա­կան ուղ­ղու­թյամբ գոր­ծըն­թա­ցը: Իսկ այս ա­ռու­մով նա­խօ­րե­ին փոխ­վար­չա­պետ­նե­րի ե­ռա­կողմ խմբում Հա­յաս­տա­նի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ Մհեր Գրի­գո­րյա­նը բա­վա­կա­նին հե­տաքր­քիր հայ­տա­րա­րու­թյուն հնչեց­րեց: Պա­տաս­խա­նե­լով հար­ցին, թե, ի վեր­ջո, ինչ է լի­նե­լու եր­կա­թու­ղու գոր­ծարկ­ման դեպ­քում դրա հսկո­ղու­թյան հար­ցի հետ, նա նշեց. «Նախ ե­կեք խոսնք ՖՍԲ-ի (ФСБ РФ- հեղ.) կազ­մում գոր­ծող սահ­մա­նա­պահ զոր­քե­րի մա­սին, որ­պես­զի հստակ լի­նի, թե ին­չի մա­սին է խոս­քը, ե­թե դուք ֆիք­սում եք նո­յեմ­բե­րի 9-ի հայ­տա­րա­րու­թյան 9-րդ կե­տը: Երկ­րոր­դը` գոր­ծա­ռույ­թի ի­րա­կա­նաց­ման մա­սով, գոր­ծա­ռույ­թի ի­րա­կա­նաց­ման ձե­ւի մա­սով դե­ռեւս քննար­կում­ներ պետք է լի­նեն»: Սրա­նով ար­դեն Գրի­գո­րյա­նը, կա­մա թե ա­կա­մա, ա­վե­լորդ ան­գամ հաս­տա­տում է, որ նո­յեմ­բե­րի 9-ի հայ­տա­րա­րու­թյան կո­մու­նի­կա­ցի­ա­նե­րի գոր­ծարկ­ման մա­սին 9-րդ կե­տի հետ ռու­սա­կան ՖՍԲ-ն, թե դրա մաս կազ­մող սահ­մա­նա­պահ զոր­քերն ու­ղիղ առն­չու­թյուն ու­նեն: Ըն­դա­մե­նը դեռ պետք է քննար­կել «գոր­ծա­ռույ­թի ի­րա­կա­նաց­ման ձե­ւը», այն է, թե ինչ­պես պետք է գործ­նա­կան տեսք ու­նե­նա 9-րդ կե­տում նե­րառ­ված «ՖՍԲ-ի հսկո­ղու­թյուն» տեր­մի­նը: Այ­սինքն, ե­թե հա­յաս­տա­նյան ո­րոշ ոչ կոմ­պե­տենտ պաշ­տո­նյա­ներ պնդում է­ին, թե պետք ե­ղավ` 9-րդ կե­տը չենք կա­տա­րի, կամ նույ­նիսկ, որ 9-րդ կե­տը ոչ մի վե­րահս­կո­ղու­թյուն առ­հա­սա­րակ չի սահ­մա­նում, ա­պա այս հար­ցով հա­յաս­տա­նյան մի­ակ կոմ­պետենտ պաշ­տո­նյան՝ Մ.Գրի­գո­րյա­նը հաս­տա­տում է, որ նման դրույթ կա, եւ ըն­դա­մե­նը պետք է դրա վերջ­նա­կան տես­քի, մե­խա­նիզ­մի մա­սին կոն­սեն­սու­սի գալ: Նա­եւ, որ դրա­նով հան­դերձ էլ, եր­կա­թու­ղին պետք է մնա հա­յաս­տա­նյան օ­րենսդ­րու­թյան դաշ­տում, ո­րը, ի դեպ, ի սկզբա­նե էլ ո­րե­ւէ կերպ չէր հա­կա­սում նո­յեմ­բե­րի 9-ի հա­մա­ձայ­նագ­րի հա­մա­պա­տաս­խա­ն կե­տին, եւ այս ա­մե­նի մա­սին փոխ­վար­չա­պետ­նե­րի խմբում կա «վերջ­նա­կան ըն­կա­լում»:

Պա­տա­հա­կա՞ն էր, որ այս մա­սին Գրի­գո­րյա­նը խո­սեց Նի­կո­լի ե­լույ­թի հենց հա­ջորդ օ­րը: Սա կա­րո՞ղ է լի­նել, մե­սիջ, որ Նի­կո­լը պատ­րաստ է ինչ-որ տար­բե­րա­կով ռու­սա­կան վե­րահս­կո­ղու­թյան մե­խա­նիզ­մին: Ի­հար­կե, Նի­կոլն ար­դեն այն­քան է այս կող­մից այն կողմ նետ­վել, որ նման տար­բե­րա­կը, ե­թե այս պա­հին հնա­րա­վոր է թվում, վա­ղը կա­րող է հիմ­քից փոխ­վել:

Բայց մյուս կող­մից, երբ հա­սավ նրան, որ Վազ­գեն Սարգ­սյա­նի եւ Կա­րեն Դե­միր­ճյա­նի սպա­նու­թյու­նը կա­պեց «Մեղ­րի­ի տար­բե­րա­կին», ներ­կա տեր­մի­նա­բա­նու­թյամբ՝ «Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քին» դեմ գնա­լու հետ, ո­րը ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րին ուղղ­ված ծանր մե­ղադ­րանք է, ա­պա այս ընդ­հա­նուր ֆոնն էլ ա­վե­լի հե­տաքր­քիր է դառ­նում:

ՔԵ­ՐՈԲ ՍԱՐԳ­ՍՅԱՆ