Երբ արժեզրում են օրվա հերոսին, ինչպե՛ս են մտածում, որ նոր հերոսներ կծնվեն. ԴԱՎԻԹ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ

 «Արվեստը սեր է» հաղորդման հյուրն է ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր ԴԱՎԻԹ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆԸ:

— Պարոն Գասպարյան, հունիսի 17-ը Պարույր Սևակի մահվան օրն էր: Դուք Սևակի կյանքի և գործունեության վերաբերյալ աշխատություն ունե՞ք: Այսօր սևակյան մտքերը շատ են արդիական: Հատկապես նրանցից ո՞րը կառանձնացնեք:

— Անպայման կառանձնացնեմ «Եղիցի լույս» ժողովածուն ամբողջությամբ, որը շատ համահունչ է մեր օրերին, մեր ժամանակներին: Զտված քաղաքացիական երանգ ունի, շատ կարևոր գիրք է: Այո, հունիսի 17-ը Սևակի մահվան օրն էր: Մյուս տարի Սևակի 100-ամյակն է: Արդեն դարը գլորվեց, և դարակազմիկ մի հանդիսություն պետք է անենք: Սևակն արժանի է դրան: Սևակին տեսել և ճանաչել եմ: Անձնական ծանոթություն ու շփում չի եղել, բայց մնացածները կարևոր են` գրողին իր ժամանակի մեջ, իր շրջապատում տեսնելու համար:

— Սևակի մասին ի՞նչ կպատմեք մեզ:

— Առաջին անգամ Սևակին տեսել եմ 1968թ.-ին, երբ չորրորդ կուրսի ուսանող էի, Գրողների միությունում Երևանի 2750-ամյակին նվիրված պոեզիայի ցերեկույթ էր: Մի քանի ընկերներով որոշեցինք գնալ այդ հանդիպմանը: Համալսարանում մեր դասերն այդ ժամանակ սկսվում էին ժամը 2-ից հետո: Այն եզակի դեպքերից է, որ դասի հաշվին ուրիշ տեղ եմ գնացել: Դահլիճում նստած՝ սպասում ենք: Նախագահությունում Պարույր Սևակն է, որ այն ժամանակ Գրողների միության քարտուղարներից մեկն էր: Շուրջը նստած են ժամանակի բանաստեղծները: Սևակը, ոտքի կանգնած, հանդիսության բացման խոսք է ասում: Նոր առաջին նախադասությունն էր ասում, մեկ էլ դահլիճի դուռը հրվեց` ասես քամին բացեց: Մի քիչ ուշացումով մտավ Շիրազը: Շիրազը մտավ. իրենից երկու, երեք քայլ հեռավորությամբ, որպես սերովբեներ և քերովբեներ, մտան երկու կանայք, որ ուղեկցում էին Շիրազին: Նա, երբ մտավ սրահ, Պարույր Սևակն ասաց` «Շիրազ, Ձեր տեղն այստեղ է: Համեցեք նախագահություն»: Շիրազը ձայն չհանեց, լուռ դահլիճի միջանցքով առաջ գնաց մի քանի քայլ: Ազատ աթոռ գտավ, ուզեց նստել, դեռ չնստած, կքանիստ վիճակում ասաց. «Ուրտեղ ես կնստեմ, նախագահությունն էնտեղ է»:

Հիշում եմ Սևակին Հայաստանի գրողների միության համագումարում՝ 1971 թվականի այս օրերին: Մռայլ, գլուխը ափի մեջ, նստած էր նախագահությունում: Համագումար է` գնում են, գալիս են, խոսում են: Անտարբեր բոլորի հանդեպ և նեղացած հատկապես իր ընկերներից: Իր գիրքը` «Եղիցի լույսը», արգելված էր: Գալիս են ամեն ինչից խոսում են, բայց այդ գրքից չեն խոսում: Չեն ասում` այդ գիրքն ինչո՞ւ չեք լույս ընծայում, ինչո՞ւ է բանտարկված: Քար լռություն է: Իսկ երբ ընդմիջում էր, մոտենում էին` արագ այնպես էր անում, որ մարդիկ իր կողքին չլինեն, ծխելով՝ գնում-գալիս էր: Մի քանի օր հետո եղավ այդ դեպքը: Այդ դեպքի մանրամասները ես գիտեմ իրեն շատ լավ ճանաչող իրավաբան Հովհաննես Հովսեփյանի հուշերից: Նա եղել է շրջկոմի քարտուղարը այն շրջանի, որտեղ Սևակի գյուղն էր: Սևակին մոտիկ մարդ էր և գրել է շատ մանրամասն հուշեր: Ըստ այդ հուշերի՝ դա ավտովթար է եղել: Եվ այդ վթարի պատճառը առաջին հերթին Սևակի վարժ վարորդ չլինելն էր: Երևի առաջին հայ գրողներից էր, որ մեքենա ձեռք բերեց և վարում էր իր մեքենան, որովհետև գյուղում տուն, այգի ուներ, հաճախակի պետք է գնար-գար: Այդ օրվա նախապատմությունն էլ կա, որ պետք է դուրս գար ոչ թե հունիսի 17-ին, երբ եղավ դեպքը, այլ` 19-ին: Եվ իրեն Արմեն անունով մեկը պետք է ուղեկցեր: Բայց Սևակն ավելի առաջ է ընկել, ասել է. «Եթե կարողանամ մեքենան ավտոտնակից բարեհաջող դուրս հանել, կգնամ»: Բարեհաջող դուրս է հանում և ճանապարհ է ընկնում: Մանրամասներ կան, հուշերի այդ մասը ես տպագրել եմ, շուտով կվերահրատարակեմ, որ ժողովուրդը, ի վերջո, լեգենդը վերածի իրականության և ճանաչի:

— Պարույր Սևակը միշտ համարձակ արտահայտվել է, երբեք չի թաքնվել իր գրչի հետևում: Հիմա շփվում եք ժամանակակից գրողների հետ: Եթե այդ առումով նրանց համեմատենք Պարույր Սևակի հետ` այսօր երկրում կատարվում են իրադարձություններ, նրանք խոսո՞ւմ են, արտահայտվո՞ւմ են, վերլուծո՞ւմ են:

— Մենք այսօր երբ խոսում ենք Եղեռնի մասին, միշտ հիշում ենք՝ այսինչը անդրադարձավ, գրեց, մի բանով հանդես եկավ: Այսօրվա գրողները մի քիչ կրավորական դիրքորոշում ունեն: Մի օր մեր գրողներից մեկին (ընդ որում՝ տաղանդավոր, երիտասարդ արձակագիր) քաղաքի բանուկ խաչմերուկներից մեկում պատահական հանդիպեցի: Ձեռքս մեկնելով՝ բարևելուց հետո ասացի. «Ո՞վ պետք է գրի այս օրերի վեպը: Աչքի առաջ է օրերի վեպը»: Ասաց. «Չէ՛, չէ՛, ես չէ...»:

Այսօրվա երիտասարդ պոետ համարվողներից մեկը, որն արդեն ութսունն անց երիտասարդ պոետ է, ասում է՝ գրականությունը պարտադիր չէ, որ պատմական լինի: Պատմականությունը պետք է հանել գրականության միջից: Եթե այսպես ենք մտածում, գրականությունը հեռանում է իր կոչումից:

— Վերջերս կարդացի Ձեր հոդվածը, որտեղ դժգոհում եք, որ հայ հին և միջնադարյան գրականությունը դասագրքերից հանում են: Կմանրամասնե՞ք:

— Արդեն երեք տարի է՝ ինչ ընկել են գրականության գործող դասագրքերի և ծրագրերի հետևից: Եթե լավ բան անեին, չէի ասի՝ ընկել են: Կասեի՝ լավ գործ են անում: Ընկել են բառն օգտագործում եմ այն առումով, որ կրճատել են ծրագրում զետեղված հայ գրողների անունները, գործերը: Ամեն ինչ անում են ժամանակակից սովորողին, աշակերտին հեռացնելու այն ազնիվ զգացողություններից, որոնք կոչվում են սեր, հայրենասիրություն: Կան բարձր արժեքներ, և ամեն ինչ անում են վերացնելու այդ բոլորը: Ո՞ւմ համար են ղողանջում մեր զանգերը: Մեր աշակերտը վաղը ո՞ւմ համար է մտնում կյանք: Եթե մենք երեխա ենք արտադրում Ռուսաստանի, Ամերիկայի համար, դա ուրիշ մի բան է: Մեր երկիրը այնպիսին պետք է լինի, որ ապրելը հաճելի լինի: Մարդիկ սիրեն իրենց երկիրը, մնան ու բազմանան: Տեր կանգնեն իրենց արժեքներին: Ոչ թե աչքները հենց թարթեն, փախնեն երկրից: Շատ ծանր բաներ կան: Ես մեր վերջին պարտությունները վերագրում եմ ինչպես գեղարվեստական, այնպես էլ գրականության դասագրքերի հանդեպ ունեցած վերաբերմունքին: Եթե դու արժեզրկում ես օրվա հերոսին, որպես գործող կերպար, էլ ինչպե՞ս ես մտածում, որ նոր հերոսներ կծնվեն հայրենիքի համար: Եթե դու դեպի պարտության ես ուղղում մարդկանց, էլ ինչպե՞ս պետք է նրանցից հաղթանակ պահանջես: Շատ դժվար, ծանր հոգեբանական վիճակ է: 1990-ականների մեր հաջողությունները (գոնե արցախյան հարցում) պայմանավորված էին նաև այդ ժամանակաշրջանի գրականության ոգով: Չարենց, Շիրազ, Սևակ, Սահյան: Նրանք մտնում էին մարդկանց հոգիները, ուժ էին տալիս, կորով ներշնչում և հաղթանակ բերում: Բայց եթե այդ բոլորը չի մտնում մարդու հոգու մեջ, և երիտասարդին հոգեպես սնանկացնում են` հեռանկարը տխուր է լինում:

— Ի՞նչ կասեք հայ գրականության ներկայիս դասագրքերի մասին:

— Ավագ դպրոցի դասագրքերը կոչվում են հայ գրականություն: Սկզբում հայ բառը հանեցին: Գրականությունը թող մնա, որովհետև գիտեին՝ սև գործ են անելու, հայն այդտեղ պետք չէ: Բայց հետո խորամանկություն արեցին: Ոչինչ, թող հայը մնա, մենք էլի մեր սև գործը կանենք: Հայ գրականություն անվան տակ ավագ դպրոցի դասագրքերում կեսը արտասահմանյան հեղինակներ ավելացրին: Բոլոր հեղինակներն էլ լավ հեղինակներ են: Բայց եթե դու ուզում ես արտասահմանյան գրականություն անցնել դպրոցում, բարի եղիր, արտասահմանյան գրականության ծրագիր կազմել, ժամ հատկացնել, դասագիրք ստեղծել: Մենք դա կծափահարենք: Բայց դու ինչո՞ւ ես բերում հայ գրականության հաշվին այդ բոլորը անում: Ինչո՞ւ պետք է անգլերենի քննությունը գա փոխարինի հայերենի քննությանը: Մենք հայ մա՞րդ ենք մեծացնում, թե՞ մեկը, որն օտար պետք է լինի իր արժեքներին: Շատ դժվար ժամանակներ են: Եվ այդ ամենը դրսից կառավարող ուժեր կան: Դա համաշխարհայնացում, գլոբալիզացիա կոչվածն է: Արժեզրկել ամեն ինչ, ինչն ազգային է: Դեգեներատությունը դարձնել արժեք արվեստի մեջ...

ՆՈՒՆԵ ԶԱՔԱՐՅԱՆ

Այս թեմայով Դիանա Գասպարյանին չորով ասել են՝ հրաժարական եւ վերջ. «Իրավունք» Ոստիկանությունը պարզել է 2-ամյա երեխայի հորը զանգահարողի ինքնությունը «Օդ»-ի պես անհրաժեշտ փնտրտուքը գտնվեց «Արմմոնո»-յում «Իմնեմնիմի»-ի գործով կայացվեց արդարացման վերդիկտ Դավիթ Իշխանյանը հերքել է ադրբեջանցիների ներկայացրած տեսագրության իսկությունը