ԲՈՒԼՂԱՐԱՀԱՅ ՀԱՄԱՅՆՔՈՒՄ ԱՄՈՒՍՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ 70%-Ը ԽԱՌՆ ԵՆ

ԲՈՒԼՂԱՐԱՀԱՅ ՀԱՄԱՅՆՔՈՒՄ ԱՄՈՒՍՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ 70%-Ը ԽԱՌՆ ԵՆ

Բուլղարիայի հայ համայնքի կացության մասին զրուցեցինք Սոֆիայում «Ստեփանոս Հովհակիմյան» հայկական կրթական ընկերության  փոխնախագահ, հայոց լեզվի ուսուցչուհի ԳՈՀԱՐ ԽՆԿԱՆՈՍՅԱՆԻ հետ: Մեր զրուցակցին նախ խնդրեցինք պատմել Բուլղարիայի հայ համայնքի մասին:

հայերը սկսել են հաստատվել ներկայիս Բուլղարիայի տարածքում` դեռեւս 6-7-րդ դարերից: Երբ 1878թ. Բուլղարիան  ազատագրվում է, մի շարք բուլղարական քաղաքներում գործում էին հայ փոքրաքանակ համայնքներ, որոնք ունեին եկեղեցիներին կից դպրոցներ: 1895-1897թթ. համիդյան ջարդերի ժամանակ բազմաթիվ հայ փախստականներ շատ թշվառ վիճակում գալիս են Բուլղարիա: Այնուհետեւ՝ 1922-ին մոտ 20 հազար հայ փախստականներ գալիս են Բուլղարիա: Հետո լինում են հայրենադարձական շարժումներ, եւ Բուլղարիայի հայ համայնքից Հայաստան վերադարձողներ են լինում: Եվ վերջին ալիքը՝ 1990-ական թվականներին եկածներն են:
Հայերը միշտ բնակվել են մեծ քաղաքներում: Ժամանակակից հայ համայնքը կազմում է մոտ 30 հազար մարդ: Հայերի թվով գերակշռում է Պլովդիվ քաղաքը: Սոֆիայում, Վառնայում, Բուրգասում, Ռուսսեյում, Շումենում, Դոբրիչում, Սիլիստրայում, Պազարջիկում եւ այլ քաղաքներում նույնպես հայ համայնքներ են գործում:
- Ինչպիսի՞ն է ժամանակակից բուլղարահայ համայնքի հոգեւոր-մշակութային կյանքը:
- Ի սկզբանե հայերը ձգտել են համայնքային մշակութային կյանքի: Գործել են թատերախմբեր, նվագախմբեր, հայերենով հրատարակվել են բազմաթիվ գրքեր, թերթեր... Բուլղարիայում գործում են մի շարք հայկական եկեղեցիներ: Դեռ 1640-ական թականներին Սոֆիայի կենտրոնում կառուցվել է հայկական եկեղեցի, որը քանդվել է 1930-ականներին՝ կապված մայրաքաղաքի վերակառուցման հետ: 1936-ից Սոֆիայում գործում է Հայոց ազգային տունը: Սոֆիայում այժմ կառուցվում է առանձին եկեղեցի: Պլովդիվ, Դոբրիչ, Վառնա, Բուրգաս քաղաքների հայկական եկեղեցիներն էլ 100 տարուց ավելի պատմություն ունեն: Սիլիստրա քաղաքում առաջին աղոթատեղին հիմնվել է 1620 թ.:
Սոֆիայում 1944-ից տպագրվում է «Երեւան» թերթը, Պլովդիվում 1990-ականներից՝ ԱՍՕԿ հայկական միության «Վահան» թերթը, Բուրգաս քաղաքում մոտ 10 տարի Գեւորգ Սարաֆյանը հրատարակում էր «Արմենցի» թերթը, որի մեջ մեկ էջ միշտ նվիրված էր Ցեղասպանությանը: Իսկ ահա վերջին  տարիներին Պլովդիվի Հայ բարեգործական ընդհանուր միության մասնաճյուղը  տպագրում է իր թերթը՝ «Բարեգործականի ձայնը»: Բոլոր  թերթերը երկլեզու են, եւ հայերեն հոդվածներն ավելի քիչ են՝ կապված լեզվի խնդրի հետ: Բուլղարիայում լույս են տեսնում նաեւ բավական թվով հայկական թեմատիկայով գրքեր, բայց էլի հիմնականում բուլղարերեն: Հայ գրականության որոշ նմուշներ նույնպես թարգմանված են բուլղարերեն՝ «Սասունցի Դավիթը», Գեւորգ Էմինի ստեղծագործություններից, Քուչակ, Հովհաննես Շիրազ եւ այլն:
- Իսկ ինչպե՞ս է լուծվում հայոց լեզվի եւ հայապահպանության խնդիրը:
- Այսօր Պլովդիվի եւ Սոֆիայի պետական դպրոցներում հայերենը դասավանդվում է` որպես ազատ ընտրվող առարկա: Համարյա բոլոր քաղաքներում գործում են շաբաթօրյա մանկապարտեզներ: Հայկական ընկերությունների ջանքերով բազմաթիվ քաղաքների հայկական ակումբներում, եկեղեցիներին կից անցկացվում են հայոց լեզվի շաբաթօրյա դասընթացներ` դպրոցականների եւ մեծահասակների համար: Հայաշատ համայնքներում գործում են սիրողական թատերախմբեր, պարախմբեր, երգչախմբեր: Բուլղարահայերը նշում են բոլոր հայկական ազգային տոները՝ կազմակերպելով տարատեսակ միջոցառումներ:
1995թ. Սոֆիայի պետական համալսարանում հիմնվել է հայկական բանասիրության բաժինը` դասական եւ նոր լեզուների ֆակուլտետում: 2011-ից այն վերանվանվել է հայագիտության եւ կովկասագիտության բաժնի, որտեղ մի քիչ սովորում են նաեւ Վրաստանի եւ Ադրբեջանի մասին, բայց որպես հիմնական լեզու` դասավանդվում է հայերենը:  Այդ բաժնի բացման նախաձեռնողներից էր պրոֆեսոր Սարգիս Սարգսյանը, որը բուլղարերեն «Հայ քաղաքակրթություն» գրքի հեղինակն է:
- Որո՞նք են հայ համայնքի այսօրվա հիմնական խնդիրները:
- Հայ համայնքն ինքն իրենով հարուստ չէ: Ամեն կազմակերպություն իր անդամավճարներով կամ հովանավորներով է գոյատեւում: Խորհրդային տարիներին՝ 1944-ից սկսած, գործում էր «Երեւան» միությունը, որը հովանավորվում էր պետության կողմից, սակայն այժմ այլեւս գումարներ չեն հատկացվում: Ամեն մի կազմակերպություն իր գործունեության շրջանակներում կազմակերպում է հայապահպանական միջոցառումներ, քանի որ այսօր հիմնական խնդիրը հայերի կողմից լեզվի մոռացությունն է եւ շատ քիչ թվով հայեր են կարողանում հայերեն կարդալ: Կա նաեւ ձուլման խնդիրը. այսօր ամուսնությունների 70%-ը խառամուսնություններ են: Հաղթահարելով դժվարությունները՝ համայնքը պահում է կապը մայր հայրենիքի հետ: Բուլղարահայ երեխաների համար այցելությունը Հայաստան մեծ իրադարձություն է, որը ոգեշնչում է, արթնացնում է հայ արմատները եւ հետաքրքրությունները հայկականի հանդեպ: Հուսով եմ, որ մոտակա տարիներին ֆինանսական խնդիրները կհաղթահարվեն եւ Հայաստան այցելելու առիթներն ու հնարավորությունները կբազմապատկվեն:
- Ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին Բուլղարիայի խորհրդարանն ընդունեց Ցեղասպանությունը դատապարտող բանաձեւ, սակայն «գենոցիդ» տերմինը փոխարինված է «զանգվածային սպանություններով»:  Ինչո՞վ է դա պայմանավորված:
- Բուլղարերեն լեզվով իմաստը նույնն է, ուղղակի գենոցիդը միջազգային տերմին է: Պետք չէ մոռանալ, որ Բուլղարիան, չնայած իր լավ համբավ ունեցող հայ համայնքին, Թուրքիայի հարեւան պետությունն է: Վերջին շրջանում ծագումով երեք հայ պատգամավոր ունեինք, որոնք ամեն տարի փորձում էին Ցեղասպանության հետ կապված բանաձեւեր դնել, հարցեր բարձրացնել: Բուլղարիայի հայ համայնքը բոլոր քաղաքներում ամեն տարի նշում է այդ օրը: Համարյա բոլոր քաղաքներում եկեղեցիներին կից կան Հայոց  ցեղասպանության հուշարձաններ, որտեղ հավաքվում է հայ համայնքը: Անցյալ տարի մայրաքաղաքում կազմակերպվել է ավտոերթ: 100-ամյա տարելիցի կապակցությամբ բոլոր քաղաքներում կազմակերպվել են եւ շարունակվում են ձեռնարկվել տարբեր միջոցառումներ:

ԶԱՐՈՒՀԻ ԲԱԲՈՒԽԱՆՅԱՆ