Ինչպես շները դարձան մեր ուղեկիցները.ընկերության հնագույն պատմությունը

Մեր օրերում հարյուր միլիոնավոր շներ են ապրում մարդկանց կողքին, և շատերի համար նրանք վաղուց արդեն պարզապես կենդանիներ չեն, այլ հավատարիմ ուղեկիցներ և ընտանիքի իսկական անդամներ։ Մեր տեսակների պատմություններն այնքան վաղուց և խորապես են միահյուսված, որ երբեմն թվում է՝ մենք այլ կերպ զարգանալ չէինք էլ կարող։ Բայց ե՞րբ է սկսվել այս միությունը, և ինչպե՞ս է առաջացել շների տեսակների այս անհավատալի բազմազանությունը։

Science ամսագրում հրապարակված երկու նոր աշխատանքներ օգնում են նորովի անդրադառնալ այս հարցերին։ Դրանցից մեկը, որը կատարել է Մոնպելյեի համալսարանի Ալուեն Էվենի խումբը, ուսումնասիրել է շների և գայլերի հնագույն գանգերը։ Մյուսը, որը կատարել է Կունմինի կենդանաբանության ինստիտուտի Շաո-Ցզե Չժանի թիմը, հիմնված է Արևելյան Եվրասիայի շների հնագույն ԴՆԹ-ի վերլուծության վրա։ Միասին այս ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ շների պատմությունը մարդկանց կողքին շատ ավելի հին ու բարդ է, քան կարծում էինք։

Ալուեն Էվենի թիմն ուսումնասիրել է մինչև հիսուն հազար տարեկան 643 գանգ։ Պարզվել է, որ գանգի բնորոշ «շնային» ձևը սկսում է դրսևորվել մոտ տասնմեկ հազար տարի առաջ՝ վերջին սառցե դարաշրջանի ավարտից հետո։ Եվ հենց այս ժամանակ շների մեջ գոյություն է ունեցել չափերի և ձևերի նկատելի բազմազանություն։ Սա նշանակում է, որ ապագա տեսակների հսկայական բազմազանության հիմքը դրվել է ոչ թե վերջին սելեկցիոներների կողմից, այլ հնագույն գործընթացների շնորհիվ, որոնք տեղի են ունեցել դեռևս խոր հնությունում։ Ավելի վաղ, պլեյստոցենյան գանգերը, ըստ էության, մնացել են գայլի գանգեր՝ նույնիսկ նրանք, որոնք նախկինում համարվել են վաղ շների գանգեր։ Գայլերի և շների գծերի բաժանումն ավելի վաղ է տեղի ունեցել, սակայն շների արտաքին փոփոխությունները սկսվել են զգալիորեն ավելի ուշ։

Երկրորդ ուսումնասիրությունը, որը կատարել են Շաո-Ցզե Չժանը և նրա գործընկերները, ընդգրկում է շների 73 հնագույն գենոմներ վերջին տասը հազար տարվա ընթացքում։ Գիտնականները տեսել են, որ Արևելյան Եվրասիայի շների ծագման փոփոխությունները համընկնում են տարբեր մարդկային խմբերի՝ որսորդ-հավաքողներից մինչև առաջին երկրագործներ և քոչվորներ, տեղաշարժերի հետ։ Սա վկայում է, որ մարդիկ միայնակ չեն ճանապարհորդել։ Նրանց շները ուղեկցել են նրանց անցումների ժամանակ, իրենց ժառանգական գծերը տեղափոխել հսկայական տարածություններով և դարձել մշակութային ուղեբեռի մի մասը, որը մարդկանց խմբերն իրենց հետ տանում էին։

Երբեմն շների պատմությունը տարբերվել է մարդկանց պատմությունից. որոշ արևելյան որսորդ-հավաքողներ, ծագումով ավելի մոտ արևմտյան պոպուլյացիաներին, ունեցել են արևելյան գծերի շներ։ Սա կարող է վկայել առևտրի, փոխանակման կամ շների պոպուլյացիաների ձևավորման ավելի բարդ ուղիների մասին, քան ենթադրվում էր։

Այս թեմայով Պարույր Հայրիկյան, դու անպարտ ես. Աղմկահարույց գործերով հայտնի փաստաբանը հայտարարությամբ է հանդես եկել Վազգեն եպիսկոպոս Միրզախանյանը վերջին հարցազրույցներից մեկում շնությունը (պոռնկությունն) անվանել է բնական մեղք Ադրբեջանական բենզինը կվաճառի Խաչատուր Սուքիասյանին պատկանող ընկերությունը Պարսից ծոցի ջրերը ներկվել են արնակարմիր գույնով, ինչպես եւ կանխատեսում էին աստվածաշնչյան մարգարեությունները Ահեղ դատաստանի օրվա մասին (Տեսանյութ) ՇՏԱՊ. «ԴՕԿ» կուսակցության շտաբի պետ, հայտնի փաստաբան Լեվոն Բաղդասարյանը բացառիկ հայտարարությամբ է հանդես եկել