Փաշինյանի նոր սահմանադրությունը թուրքերի և բրիտանացիների երազանքն է

Հայկ Նահապետյան, քաղաքագետ, ռազմական փորձագետ, պահեստազորի գնդապետ, Երևան

 «Համաշխարհային ատոմային շաբաթ» ֆորումի շրջանակներում տեղի ունեցավ Պուտինի և Փաշինյանի հանդիպումը, որտեղ Պուտինը Փաշինյանին անվանեց Նիկոլ Վլադիմիրովիչ, որին Փաշինյանը նախկինում հակառակվում էր՝ պնդելով «Վովաևիչ» տարբերակը։ Նշվեց, որ Հայաստանի էլեկտրաէներգիայի 30 %-ը տալիս է Հայկական ատոմակայանը (ՀԱԷԿ)։ Փաշինյանը նորից առաջ քաշեց կոմպակտ մոդուլային ատոմակայանների թեման։ Ինչո՞ւ էր նա այդքան կպած այս թեմային, անհասկանալի է։

Մոդուլային էլեկտրակայաններն օգտագործվում են այնտեղ, որտեղ չկան էլեկտրահաղորդակցություններ՝ անապատում, հեռավոր հյուսիսում, Ավստրալիայում, բայց Հայաստանում դրա պահանջարկը չկա։ Բացի դրանից, այդ կայանները սերիական արտադրություն չունեն։ Մոսկվայում անցկացվելիք ֆորումից առաջ Փաշինյանը, տարակուսանքի մեջ գցելով նույնիսկ իր կողմնակիցներին, հայտարարեց, թե իր յոթ տարվա իշխանությունում լինելու ընթացքում Հայաստանը կառուցել է երկու ատոմակայան՝ առանց շեփորահարման, առանց աղմուկի։ Հետագայում պարզվեց, որ նա շփոթել է ատոմային էներգետիկան արևայինի հետ։ Նրա աշխատակիցներից մեկը նրան ասել է, որ Հայաստանում արևային էներգիայի հզորությունը հասել է 800 մեգավատի, և նա հավատացել է։ Գոյություն ունեցող տեխնոլոգիաների պարագայում, նույնիսկ արևի գագաթնակետային ճառագայթման դեպքում, նման էլեկտրակայանը կզբաղեցնի մոտ 900 հեկտար տարածք, ինչը չկա։ Արդյո՞ք սա վերաբերում է երկրի բոլոր արևային տարրերի գումարին՝ ներառյալ  լապտերները, հայտնի չէ։

Ատոմային էներգիան, ի հավելումն այս ամենի, նշանակում է նաև էներգետիկ կախվածություն ատոմակայանի համար վառելիք մատակարարող երկրից, մեր դեպքում դա Ռուսաստանն է, ինչից Փաշինյանին կարգադրված է ամեն կերպ խուսափել։ Եվրոպան, Թուրքիան և Ադրբեջանը ստիպում են փակել Հայկական ԱԷԿ-ը, բացառությամբ ՄԱԳԱՏԷ-ի, որը համարում է, որ Հայկական ԱԷԿ-ը լավ վիճակում է և քաղաքականության մեջ չի մտնում։ Մեծ Բրիտանիայի, Թուրքիայի և Ադրբեջանի համար սա ոսկոր է կոկորդում։ Քանի որ եթե Հայաստանը փակի ատոմակայանը և Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները փչացնելով անցնի ադրբեջանական գազին, ապա Հայաստանի էներգետիկայի կառավարման փականը կհայտնվի Ալիևի ձեռքում։

Չմոռանանք, որ Փաշինյանին իշխանության են բերել չորս խնդիր լուծելու համար, որոնց նա, աննշան շեղումներով, խստորեն հետևում է։ Առաջինը Արցախը թուրքերին հանձնելն է։ Եվ այստեղ այս հարցում որոշակի մրցակցություն ծավալվեց։ Ալիևը համարում է, որ ինքն է նվաճել Արցախը, Էրդողանն էլ՝ որ ինքը։ Ինչպես էլ դա եղած լինի, եկեք կատարվածի նշան դնենք։ Երկրորդ խնդիրը նեոօսմանյան նախագծի զարգացմանը խոչընդոտող սեպը վերացնելն է։ Հարցը նախնական տարբերակով լուծված է, բայց դեռևս ոչ ամբողջ Հայաստանի մասով (որը հենց այդ սեպն է), այլ միջանցք բացելով կամ այսօրվա խմբագրմամբ՝ «Թրամփի կամուրջով», որը ծառայում է հենց այս նպատակին։ Երրորդ խնդիրը 102-րդ բազայի և ռուս սահմանապահների դուրսբերումն է Հայաստանի տարածքից։ Առայժմ այն ​​մասամբ լուծվել է սահմանապահների մասով։ Չորրորդը նախորդ երեք խնդիրների ձեռքբերումների հիման վրա Ռուսաստանի տնտեսական, էներգետիկ, լոգիստիկ և մշակութային ներկայությունը Հայաստանի տարածքից ամբողջությամբ դուրսբերումն է։

Հայկական ատոմակայանը (ՀԱԷԿ) այս ծրագրի մի մասն է։ Թուրքական մամուլը լեցուն է տարածաշրջանի համար հայկական ատոմային էներգետիկայի վտանգների մասին տեղեկություններով, չնայած Աքքույուում սեփական ԱԷԿ-ի առկայությանը: Ադրբեջանցիները հնարավորության դեպքում ՀԱԷԿ կուղարկեին իրենց «բնապահպաններին», ինչպես դա արեցին Արցախում: Եվ բոլոր միջազգային նորմերը խախտելով՝ Փաշինյանի կողմից Հայաստանի էլեկտրացանցերի զավթումը ծառայում է այդ նույն նպատակին՝ վաճառել այդ ցանցերը այն ընկերությանը, որը կմատնանշեն նախագծի պատվիրատուները: Էներգետիկ ինքնիշխանությունը լուրջ բան է, և դրա կորստի համար օրենքների ու կանոնների խախտումները մեծ դեր չեն խաղում:

Հասարակ ճանապարհով, ինչպես դա տեղի ունեցավ Վրաստանում, ռուսական զորքերը Հայաստանից դուրս բերելը չհաջողվեց, և հիմա ընտրվել է ավելի բարդ ճանապարհ: Փաշինյանը որոշել է Հայաստանում հիմնել իր հանրապետությունը՝ «չորրորդը», որի սահմանադրության մեջ կներառվի Հայաստանի «չեզոք» կարգավիճակը, որը մերժում է նրա անդամակցության հնարավորությունը որևէ ռազմական դաշինքի: Այսինքն՝ Հայաստանը դուրս է գալիս ՀԱՊԿ-ից և չեղարկում է Ռուսաստանի հետ ռազմական պայմանագրերը:

Կոպիտ ասած՝ նոր սահմանադրությունը թուրքերի և բրիտանացիների երազանքն է, որոնք իրենց ձեռքում են պահում թուրքական սանձը: Բացի դրանից՝ նոր սահմանադրության մեջ վերացված կլինի եկեղեցու հատուկ կարգավիճակի մասին կետը, այն, ինչը Փաշինյանն այսօր փորձում է անել։ Այսինքն՝ Հայաստանը, ըստ այդ նախագծի, ամբողջությամբ անցնում է թուրք-ադրբեջանական կառավարման ներքո, ինչին կհսկի Մեծ Բրիտանիան։ Այլ կերպ ասած՝ դառնում է թյուրքական աշխարհի մաս՝ բայց այդ աշխարհի թշնամական վերաբերմունքով նրա նկատմամբ։

Թյուրքական աշխարհն ինքնին, որպես գլոբալ խաղացող, այսօր ներկայացված է Թյուրքական պետությունների կազմակերպությամբ (ԹՊԿ), որին Թուրքիան և Ադրբեջանը ցանկանում են միս ու արյուն տալ՝ վերափոխելով այն Ռուսաստանին չվախեցնող «մշակութային համագործակցությունից» (ինչը կառուցված է թյուրքական ժողովուրդների մշակութային միասնության շուրջ մանիպուլյացիաների վրա) դեպի կենտրոնացված կառավարմամբ և բանակով կառույցի։

Ներկայումս ընթանում է վերազգային կառույցների ստեղծումը, բնականաբար, Թուրքիայի ղեկավարությամբ։ Գաբալայում ԹՊԿ-ի հոկտեմբերյան գագաթնաժողովի բանաձևը պարունակում է 121 կետ, որոնք բացահայտում են թյուրքական պետությունների համար նոր ուժի կենտրոն ստեղծելու ցանկությունը, որին, չգիտես ինչու, միացել է Վիկտոր Օրբանը՝ հավանաբար խորանալով հունգարերեն լեզվի՝  որպես ալթայական լեզվաընտանիքի հեռավոր ազգականի պատմության մեջ։

Թուրանական նախագիծը զարգանում է անգլոսաքսոնական հետևողականությամբ, չի մարել ավելի քան մեկ դար, և ժամանակակից պատմության մեջ դրա առաջին ցնցող հաջողությունը Արցախի գրավումն է՝ բնակչության տեղահանությամբ և դրա օգտագործմամբ որպես հարթակ ինչպես Իրանի դեմ (որն Ալիևը արդեն օգտագործել է՝ իրանա-իսրայելական պատերազմի ժամանակ այստեղից անօդաչու թռչող սարքեր ուղարկելով), այնպես էլ Ռուսաստանի դեմ։

Թուրանական նախագծի օգտին տեղեկատվական մշակումը վաղուց է սկսվել։ Նկարահանվում են հեռուստասերիալներ, որոնցում օսմանյան կայսրության դաժան կառավարիչները ներկայացվում են որպես առանց թևերի հրեշտակներ։ Թուրքական «Հոլիվուդը» արդեն դրել է իր դրոշմը այդ ֆիլմերի վրա։ Պարզվում է, որ դաժան քոչվորների կողմից նվաճված պետությունները անհամբեր սպասելով ցատկոտում էին, թե երբ պիտի վերջապես իրենց մոտ գան լուսավորյալ օսմանները՝  թողնելով իրենց նախիրները: Ապստամբությունների և ցեղասպանությունների մասին ոչ մի խոսք: Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարար Ֆիդանը, դեռևս լինելով թուրքական անվտանգության ծառայության ղեկավարը, մասնակցել է այս տեղեկատվական «Հոլիվուդի» նախագծին: Հայերն այդ ֆիլմերում, ի տարբերություն ազնվականությամբ լցված թուրքերի, ներկայացվում են գողերի, թմրամոլների և այլնի կերպարով:

«Փափուկ ուժը» գործում է ամենուրեք՝ զիջելով, թերևս, անգլոսաքսերին, բայց նրանցից ուսում առնելով՝ առաջատար դիրք է զբաղեցնում: Եվ այս «փափուկ ուժը» չի շրջանցել նաև Հայաստանը. այսօրվա իշխանության մեջ շատերը սովորել են Թուրքիայում, աշխատել են թուրքամետ ուղղվածության հասարակական կազմակերպություններում: Այնպես որ, եկեղեցուն պատերազմ հայտարարելով՝ Փաշինյանն իշխանության մեջ ունի կողմնակիցներ, այդ թվում՝ գաղափարական:

Դուշանբեում անցկացված ԱՊՀ գագաթաժողովը Երևանում նշվեց Պուտինի և Ալիևի գրկախառնության նկատմամբ ուռճացված ուշադրությամբ։ Պուտինը հերթական անգամ ներողություն խնդրեց ադրբեջանական ինքնաթիռի վթարի համար և երկրների միջև հարաբերությունների սրացումը անվանեց «զգացմունքների ճգնաժամ», որի էջը հաջողվեց շրջել: Հայաստանում հաշվարկում են, թե արդյո՞ք ստիպված չենք լինի  վճարել այդ շրջված էջի համար: Հավանաբար ոչ, և այս գրկախառնությունները պետք է դիտարկել ոչ թե որպես Ալիևին ինչ-որ բան զիջելու պատրաստակամություն, այլ որպես համագործակցելու պատրաստակամություն: Իսկ իրականում` «Գետնի վրա» Ալիևի «կերակրամանը» Ռուսաստանում, որը սնում էր որոշ պաշտոնյաների և իրավապահների կոռուպցիան, զգալի կորուստներ կրեց:

Ես կնշեմ Եգիպտոսում անցկացված գագաթաժողովի մասին, որը նվիրված էր Մերձավոր Արևելքում խաղաղությանը, որտեղ Թրամփը Փաշինյանին և Ալիևին անվանեց «հայրենակիցներ»։ «Դուք դեռևս հաշտ ու համերաշխ եք, չէ՞,– դիմեց նա նրանց,– մենք կռվել ենք 32 տարի, և մոտ մեկ ժամվա ընթացքում հաշտվեցինք, ճի՞շտ է։ Եվ հիմա դուք միմյանց դուր եք գալիս»։ Հատկապես Ալիևը՝ Փաշինյանին։ Զգացմունքների փոխադարձության մասին չես կարող ասել. Փաշինյանը դեռևս մնում է որպես «հարբած ծաղրածու»` Ալիևը վիրավորելու համար այդպես էլ ներողություն չի խնդրել։ Իսկ Թրամփը համաշխարհային խաղացողի կարգավիճակում Հայաստանն անվանում է Ալբանիա, հաշտեցնում է այն երկրներին, որոնք չեն պատերազմում։ Ըստ երևույթին, Լեռան քարոզի «երանելի են խաղաղարարները» ասացվածքը նրա վրա անջնջելի տպավորություն է թողել, և նա, ինչպես իրեն է թվում, խաղաղություն է սերմանում ամբողջ մոլորակի վրա։

Հայաստանի ներսում, որն անխուսափելիորեն կներքաշվի հակամարտության մեջ փոթորկոտ իրավիճակի փոփոխության դեպքում, քաղաքական ուժերը պատրաստվում են խորհրդարանական ընտրությունների: Խորհրդարանական ընդդիմությունը դեռևս առանձնապես չի դրսևորվում: Երկրորդ նախագահ Քոչարյանն իր մամուլի ասուլիսի ժամանակ զգուշացրեց Փաշինյանին, որ զանգվածային ընտրակեղծիքները կհանգեցնեն հեղափոխության, սակայն քաղաքական աշխատանքում՝ հանրահավաքներ, հայտարարություններ, ընտրողների հետ աշխատանք առանձնապես չի նկատվում։ Իմ պատկերացմամբ՝ երկու նախկին նախագահներն էլ, որոնք կապված են խորհրդարանական ընդդիմության հետ, տառապում են «նախագահական բարդույթով», այսինքն՝ մարդ, որը հմուտ է վարչական աշխատանքում, սովոր է ղեկավար աթոռին, իսկ կրակոտ ելույթներ ունենալը, ընտրազանգվածին դուր գալու ունակությունը և ամբոխին առաջնորդելը նրանց համար չէ:

Կկարողանա՞ն նրանք հաղթահարել այս բարդույթները, չգիտեմ։ Քոչարյանը ելքը գտնում է առաջնորդությունը ամենաբարձր վարկանիշ ունեցողին զիջելու մեջ։ Երկրում ավանդաբար առաջացավ երրորդ ուժի կարիքը՝ կառավարությունից և խորհրդարանական ընդդիմությունից դուրս։ Երրորդ ուժի համար հայտ ներկայացրեց ռուսաստանցի միլիարդատեր Սամվել Կարապետյանը, ինչի համար էլ նա բանտ ընկավ, ընդ որում, ավելի վաղ, քան ինչ-որ կերպ կհասցներ ձևակերպել իր դիրքորոշումը։ Նրան չորս ամիս կալանքի տակ պահելով՝ իշխանությունը փնտրում է հնարավորություններ՝ երկարաձգելու նրա կալանքի տակ մնալը  այն բանի համար, որ ժամանակին ասել է, թե կպաշտպանի եկեղեցին «իրենց ձևով»։

Այժմ նոր մեղադրանքներ են հնարում, և դատարանը քննարկում է նոր եղանակներ նրա կալանքի ժամկետը մեծացնելու, որը ևս 30 օրով երկարացվել է: Արդյո՞ք Կարապետյանի թիմը կկարողանա գրագետ գործել քաղաքական դաշտում իր առաջնորդի բացակայության դեպքում՝ մեծ հարց է՝ հաշվի առնելով այն աջակցությունը, որն ունի Փաշինյանը իրեն իշխանության բերած փորձառու անձանցից:

Վաղարշապատ համայնքում, որն ավելի հայտնի է որպես Էջմիածին, և որտեղ գտնվում են կաթողիկոսի նստավայրն ու տաճարը, քաղաքային խորհրդի ղեկավարի ընտրությունները նշանակված են նոյեմբերի 16-ին։ Ընտրությունները շատ կարևոր են, քանի որ եթե քաղաքում իշխանությունը վերցնեն Փաշինյանի կողմնակիցները, եկեղեցու վրա հարձակումները կստանան տեղական իշխանության աջակցությունը։ Ընդդիմությունը փորձում է օգտագործել այն դրական փորձը, որը ձեռք էր բերել Հայաստանի երկրորդ քաղաքում՝ Գյումրիում, ընտրությունների ժամանակ,  երբ բոլոր ընդդիմադիր ուժերին համախմբելով՝ կարողացավ կոմունիստ Վարդան Ղուկասյանին քաղաքապետի պաշտոնում առաջադրել։ Իշխանությունը պատասխանեց նախ նրա որդու, ապա իր կալանավորմամբ, սակայն Ղուկասյանը հայտարարեց, որ դրանով իրեն չեն կոտրի։ Սակայն Փարաքար համայնքի ղեկավար, ընդդիմադիր Գրիգորյանի հետ ավելի դաժան վարվեցին. նրան քրեական հետախուզության աշխատակից Աբրահամյանի հետ սպանեց մարդասպանը։ Հասկանալի է, որ իշխանությունը այս սպանությունը համարում է քաղաքական դրդապատճառներից զերծ, բայց դրանում դժվար է համոզելը։ Գրիգորյանը հեղինակություն էր վայելում համայնքի բնակիչների շրջանում, իսկ մարդասպանը գործել է շատ պրոֆեսիոնալ կերպով, ինչը խոսում է պատվիրատուի բարձր կարգավիճակի մասին։

Եկեղեցու ներկայացուցիչների ձերբակալությունները շարունակվում են։ Վերջին օրերին հայտնի հեղափոխական Դանիել Իոաննիսյանի Վարշավայից ուղարկված տեղեկության հիման վրա կալանավորվեց Արագածոտնի թեմի առաջնորդ, եպիսկոպոս Մկրտիչ Պռոշյանը և նրա հետ ևս 12 հոգևորական։ Գանձարանը կողոպտվել է, բռնագրավվել է թեմի դրամարկղը փողերի և պարգևների հետ միասին։ Թե որքանով է սա կապված Էջմիածնի ընտրությունների հետ, դժվար է ասել, բայց չի բացառվում, որ իշխանությունը սրանով ցույց է տալիս, որ եկեղեցու նկատմամբ ճնշումները կշարունակվեն ամբողջ երկրում՝ անկախ Էջմիածնի ընտրությունների արդյունքից։

Այս ֆոնի վրա Փաշինյանը սոցցանցում տարածեց անհասկանալի բովանդակությամբ մի տեսանյութ, որտեղ նա ձեռքի ափերը ծալում է սրտիկի տեսքով։ Ավելի ճիշտ կլիներ մատները ծալել վանդակի տեսքով. դա ավելի մոտ է ճշմարտությանը։

Եգիպտոսի գագաթաժողովում Թրամփը Փաշինյանին ու Ալիևին անվանեց «հայրենակիցներ»։ Համաշխարհային խաղացողի կարգավիճակում նա Հայաստանը անվանում է Ալբանիա, հաշտեցնում է այն երկրներին, որոնք չեն պատերազմում։

Այս թեմայով Բաքուն փորձում է Վատիկանի միջոցով իրավահաջորդել Սեֆյաններին Նոբելյան մրցանակի հինգ արտասովոր դափնեկիրները Ալեքսանդր Անանև. «ՀԱՊԿ-ը զգուշացրել էր Հայաստանին 2020 թվականին սպասվող պատերազմի մասին, սակայն հայկական կողմը անտեսեց» Հայկական սփյուռքը ավետյաց երկրում ամենահինն է Ատոմ Մխիթարյան. «Գիտությունը դժվար է ստեղծելը, բայց հեշտ է ոչնչացնելը»