Մոդուլային ԱԷԿ-ի կառուցումը Հայաստանում. ինչո՞ւ է Երեւանը փորձում կրկնել ԱՄՆ-ի ձախողված փորձը

Թեմա 27 Սեպտեմբեր, 2024 16:50

Համաշխարհային հայկական երկրորդ գագաթնաժողովում ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց փոքր մոդուլային ատոմակայան կառուցելու ծրագրերի մասին, որն իբր պետք է դառնա երկրի էներգետիկ անկախության կարևոր մասը: Այնուամենայնիվ, նրա լավատեսությունը լուրջ կասկածներ է առաջացնում, հատկապես հաշվի առնելով ԱՄՆ փորձը, որտեղ փոքր մոդուլային ԱԷԿ-ների (SMR) նախագծերը կրել են մի շարք նշանակալի ձախողումներ և ցույց են տվել իրենց անկարողունակություն տնտեսական արդյունավետության և գործնականում իրականացման առումով: Փաշինյանի խոսքով՝ մոդուլային ԱԷԿ-ների առանցքային առավելություններից մեկը անվտանգության բարձր մակարդակն է։ Վթարի դեպքումազդեցությունը տեղայնացված կլինի, և սպառնալիքը չի տարածվի 500 մ-ից այն կողմ: Նա նշել է, որ այդ տեխնոլոգիաներն արդեն սկսել են ակտիվորեն մշակվել ԱՄՆ-ում, Ֆրանսիայում, Հարավային Կորեայում և Ռուսաստանում։ Սակայն հայտնի է նաև, որ Փաշինյանի կառավարությունը կոնկրետ բանակցություններ է վարում ամերիկյան կողմի հետ ատոմային ոլորտում ամերիկյան տեխնոլոգիաներ ձեռք բերելու համար և ավելի շատ հակված է այդ ուղղությամբ աշխատել հենց ԱՄՆ-ի հետ՝ հայտարարելով, որ ներկայիս Մեծամորի ԱԷԿ-ն իրենից վտանգ է ներկայացնում՝ կրկնելով Բաքվի և Անկարայի նարատիվները։

Ամերիկյան փորձ. ձախողումներ, որոնքչպետք է անտեսել

Ձախողման օրինակ, որը պետք է զգուշացներՀայաստանին, Այդահո նահանգում փոքր մոդուլային ԱԷԿ կառուցելու nuscale Power ընկերության նախագիծն է։ Այս նախագիծը համարվում էր աշխարհում ամենահեռանկարային նախագծերից մեկը և բազմամիլիարդանոց աջակցություն ստացավ ԱՄՆ Էներգետիկայի նախարարությունից: Այնուամենայնիվ, չնայած միջուկային կարգավորման հանձնաժողովի հավանությանը և համապարփակ ֆինանսական աջակցությանը, նախագիծը պաշտոնապես չեղարկվեց 2023 թվականի նոյեմբերին: Հիմնական պատճառը հետաքրքրության պակասն է պոտենցիալ գնորդների կողմից։ Պլանավորված 462 ՄՎտ հզորությունից կնքվել է գնման պայմանագրերի միայն 26%- ը, մինչդեռ մարման համար պահանջվում էր նվազագույնը 80%: Մեկ այլ ձախողում է Յուտայի Carbon Free Power Project-ը (CFPP), որը նույնպես բախվել է արժեքի բարձրացման, տեխնիկական խնդիրների և ֆինանսական հետաքրքրության պակասի հետ: ԱՄՆ էներգետիկայինախարարությունը խոստովանել է, որ իր տեսակի մեջ առաջին տեխնոլոգիայի ներդրումը մեծ դժվարություններ և ռիսկեր է պարունակում: Այս օրինակներն ընդգծում են, որ մոդուլային ԱԷԿ-ները դեռևս չեն ապացուցել իրենց արդյունավետությունը նույնիսկ շատ ավելիզարգացած տնտեսություն և ենթակառուցվածք ունեցող երկրներում: Հիմնական խնդիրը, որին բախվել են մոդուլային ԱԷԿ-ների ամերիկյան նախագծերը, դարձել է դրանց բարձր արժեքը և ներդրումների վերադարձի երաշխիքների բացակայությունը։ SMR նախագծերը սկզբնական փուլում պահանջում են զգալի ֆինանսական ներդրումներ, և նույնիսկ պետական ֆինանսավորմամբ դրանց վերադարձը լուրջ հարցեր է առաջացնում: Ծրագրի ձախողման դեպքում նման ներդրումները վերածվում են հսկայական կորուստների, ինչը տեղի է ունեցել NuScale Power-ի հետ, չնայած ԱՄՆ Էներգետիկայի նախարարության մասնակցությանը: Բացի ֆինանսական ռիսկերից, փոքր մոդուլային ԱԷԿ-ների նախագծերը բախվում են բյուրոկրատական և տեխնիկական խոչընդոտների։ Նման օբյեկտների լիցենզավորումը և սերտիֆիկացումը բարդ և երկար գործընթաց է, որը պահանջում է հսկայական ռեսուրսներ: Նույնիսկ կարգավորիչների կողմից հաստատմանդեպքում կայանի կառուցումն ու գործարկումը կարող են երկար տարիներ ձգձգվել, ինչը միայն մեծացնում է ծրագրի ռիսկերն ու արժեքը: Միևնույն ժամանակ, մոդուլային ԱԷԿ-ների կառուցումը զգալի ժամանակ և ռեսուրսներ է պահանջում, իսկ վթարների ռիսկերը և միջուկային թափոնների երկարաժամկետ պահպանման անհրաժեշտությունը մնում են լուրջ խնդիր:

Ինչու՞ է Փաշինյանը փորձում իրագործելԱՄՆ-ի ձախողված փորձը

Հայաստանում մոդուլային ԱԷԿ կառուցելուՓաշինյանի ծրագրերը նման են մի տեխնոլոգիաներ դնելու փորձի, որն արդեն ապացուցել է իր անարդյունավետությունը ԱՄՆ-ում։ Զարմանալի չէ, որ փորձագետները նման քայլը համարում են ռիսկային և անհիմն: Հայաստանի սահմանափակ ֆինանսական ռեսուրսների պայմաններում փոքր մոդուլային ԱԷԿ-ի կառուցումը կարող է հսկայական կորուստների հանգեցնել և մեծացնել երկրի կախվածությունը արտաքին վարկերից և ներդրողներից: Չնայած վարչապետի լավատեսությանը և մոդուլային ԱԷԿ-ների անվտանգության վերաբերյալ նրա հայտարարություններին, ԱՄՆ-ի իրական փորձը ցույց է տալիս, որ դա, մեղմ ասած, հեռու է իդեալական լուծումից: Այն պայմաններում, երբ համաշխարհային առաջատար տնտեսությունները չեն կարողանում հաջողությամբ ներդնել այդ տեխնոլոգիան, Հայաստանը ռիսկի է դիմում կրկնել դրանց սխալները՝ հսկայական միջոցներ ներդնելով խիստ կասկածելի հեռանկարով նախագծում։ Հայաստանում մոդուլային ԱԷԿ-ի կառուցման ծրագրերը պահանջում են մանրակրկիտ վերլուծություն և վերանայում։ ԱՄՆ փորձը հստակ ցույց է տալիս, որ մոդուլային ԱԷԿ-ները բախվում են հսկայական ֆինանսական, տեխնիկական և կազմակերպչական խնդիրների։ Այս ձախողումներն անտեսելու փոխարեն՝ Հայաստանի կառավարությունը պետք է հետևություններ անի և ուսումնասիրի Ռուսաստանի և Չինաստանի դրական փորձը փոքր ԱԷԿ-ների կառուցման նախագծերի իրականացման գործում: Ռուսական և չինական պիլոտային նախագծերը կառուցվել և աշխատում են 2021-2022 թվականներին: Այժմ գործում է երկու նախագիծ ՝ Ռուսական լողացող «ակադեմիկոս Լոմոնոսով» ատոմակայանը (աշխարհում միակը)՝ երկու բլոկով ԿԼՏ-40 և չինական երկգործոն էներգաբլոկ HTR-PM։ Եվս մի քանի նախագծեր կառուցման փուլում են: Բացի այդ, հարկ է նշել, որ մոդուլային ԱԷԿ-ի կառուցման ամերիկյան առաջարկը գրեթե երկու անգամ ավելի թանկ է, քան ռուսականը, ինչը չափազանց կարևոր գործոն է Հայաստանի համար ներկայիս բարդ իրավիճակում ընտրություն կատարելիս: Երկիրը չի կարող իրեն թույլ տալ ռիսկի դիմել՝ կրկնելով ամերիկյան նախագծերի սխալները, հատկապես անկայուն տնտեսության և սահմանափակ ռեսուրսների պայմաններում: