Մեղրին՝ հարավային զարկերակ

Երկար ու լեռնոտ ճանապարհներ անցնելուց  հետո, լեռների ու քարերի թոնրում թաքնված Մեղրին է երեւում: Մեղրու կոլորիտը լրիվ այլ է ու շատ  յուրովի է տարբերվում Հայաստանի մյուս քաղաքներից: Ամենուրեք նեղլիկ ու թեք փողոցներ, սարերի լանջերին  կառուցված տներ են, որոնք  քաղաքը յուրահատուկ ու տարբերվող են դարձնում:  Շուրջը ձեռք ձեռքի բռնած  հսկա լեռներն են,  որոնք  ասես պաշտպան են կանգնել ու իրենց մեծությամբ էլ ավելի են ընդգծել փոքրիկ քաղաքի հպարտությունը: Զարմանալին այն է , որ երբ անցնում ենք թեք բարձունքն ու հասնում ամենավերեւ, այնտեղից մի բուռ է երեւում, մի բուռ քաղաք, որը նման է երկնքից կտրված մի հրաշքի: Արաքսի հովտին ձգվող, լեռների ու քարերի հետ մի ամբողջություն դարձած, արեւոտ ու  մեղրի պես քաղցր քաղաք է Մեղրին:

ՀԻՆ ՄԵՂՐԻՆ

Նախկինում Մեղրին եւ շրջակա 13 բնակավայրերը կազմում էին Մեղրու շրջանը, իսկ հիմա  այդ տարածքը Մեղրի խոշորացված համայնք է դարձել: Հին Մեղրին այդքան էլ չի փոխվել: Փոփոխություններ եղել են միայն քաղաքի արտաքին տեսքում: Տեսնելու համար հարկավոր է նայել հին նկարներն ու արտաքին տեսքում եղած փոփոխությունները միանգամից կնկատենք:

Քաղաքի որոշ հատվածներ էլ առաջվանը չեն: Մեղրու «բազարը» (բնակիչներնն այդպես են անվանում քաղաքի կենտրոնը) ենթարկվել է փոփոխությունների: Խորհրդային տարիներին քաղաքի կենտրոնում տիպիկ արձաններ են կանգնեցված եղել: Այսօրվա Գեղագիտական դասիարակության կենտրոնի դիմաց եղել են Լենինի ու Ստալինի արձանները, որոնք հեռացվել են: Բացի այդ, հրապարակի կենտրոնում է եղել  Խորհրդային Միությունում իր նմանը չունեցող մի արձան. նստարանին նստած զրուցում էին Լենինն ու իր կինը՝ Կրուպսկայան:

Հին Մեղրին իր պատմության մեջ  ունեցել է իր թերթը, որը հիմնականում  մասնագիտացված էր տեղական նյութերի վրա: Արձակագիր, լրագրող ՄԵՍՐՈՊ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԸ, որը ծնունդով Մեղրիից է, եղել է թերթի թղթակիցը եւ բաժնի խմբագիրը:

Պարոն Հարությունյանը մեզ հետ զրույցում նշեց, որ «Արաքս» թերթի անվանումը սկզբնական շրջանում եղել է Կոլխոզային գյուղ:

«Իմ խմբագիրները շատ լավն էին: Երբ ես ընդունվեցի աշխատանքի, թերթի խմբագիրը եղել է Արամայիս Բագրատի Սարգսյանը, որը ինձ ազատություն էր տվել եւ ոչ միայն ինձ, այլ բոլոր թղթակիցներին նույնպես: Այնուհետեւ խմբագիրը դարձավ իր տեղակալ  Ռուբիկ Պողոսյանը, բայց կրկին ոչինչ չփոխվեց, մեր ազատությունը չսահմանափակվեց, քանի որ մենք լավ  գիտեինք՝ ամեն ինչ ինչպես ճիշտ անել», -ասում է Մ. Հարությունյանն ու ավելացնում, որ երբ արդեն բոլոր պետական ֆինանսավորումերը դադարեցվեցին բոլոր շրջանային թերթերը փակվեցին, այս թվում նաեւ Մեղրու «Արաքս» թերթը:

Մեղրու պատմության մեջ հիշարժան էջերից է Մեղրու ծխական դպրոցը: 20-րդ դարի սկզբում չէինք կարող գտնել այնպիսի մի դպրոց, որտեղ տղաներն ու աղջիկները միասին սովորել են մի հարկի տակ: Խորհդրային ժամանակներից հետո էլ իգական եւ արական դպրոցները առանձին են եղել, բայց Մեղրիի ծխական դպրոցում աշակերտները սովորել են միասին: Այդ ժամանակաշրջանում այնպիսի բան տեսնելը պարզապես  զարմանալի էր:

ՄԵՂՐԵՑԻՆԵՐԸ

Բնիկ մեղրեցիները ապրելակերպով եւ պահվածքով ազնվանակության տարրեր են ունեցել ՝ Օհանյանները, Վաչյանները, Ադելյանները եւ այլք: Մեղրու մշակույթը, լինելով նեղ Սյունիքի մեջ, ձեւավորվել է Պարսկահայաստանի եւ Ագուլիսի հետ շփումներով ու այդ պատճառով էլ որոշակիորեն տարբերվել է Սյունիքի մյուս քաղաքների կենցաղավարությունից: ՄԱՐԻԵՏԱ ՇԱՀԻՆՅԱՆԸ իր հուշերում պատմում է՝ երբ գերմանացիները ներկայիս Հայաստանի տարածքում ճանապարհորդել են ու հասել Մեղրի, Վաչյանները հյուրասիրել են նրանց եւ դանակ-պատառաքաղ են դրել սեղանին: Տեսնելով այդ՝ հյուրերը զարմացել են, որովհետեւ այդ ամբողջ տարածքն անցնելիս դեռ ոչ մի տեղ նման բան չէին տեսել:  Բնավորությամբ խաղաղ ու աշխատասեր ժողովուրդ են: Դե էլ չեմ խոսում հայրենի հողի հանդեպ նրանց ունեցած սիրո մասին:

ՄԵՂՐՈՒ ԲԱՐԲԱՌԸ

Մեղրին ունեցել է իր յուրահատուկ բարբառը, որը սակայն գործածվել է մինչեւ 19-րդ դարի 70-80-ական թվականները: Ժամանակի ընթացքում այն դուրս է եկել «բարբառ» կոչումից ու դարձել է ավելի շատ գրական խոսվածք, քանի որ ներկայումս Մեղրիում խոսում են հիմնականում գրական հայերենով: Մեկուկես դար առաջ Մեղրու կրթյալ, պաշտոնավոր այրերը խորհուրդ են արել Մեղրու դժվար մատչելի բարբառային լեզուն փոխարինել գրական լեզվի: Նույնիսկ դրա համար տուգանք էր նշանակված՝ ով որեւէ բառ օգտագործեր ոչ գրական լեզվով՝ պարտավոր էր 1 փութ ցորեն վճարել: Այդպես էլ աստիճանաբար Մեղրու բարբառը տեղի տվեց գրական լեզվին: Մեղրու բարբառը պահպանվել է միայն Մեղրու Կարճեւան գյուղում: Մեղրեցու բարբառը խրթին է, նման է Ագուլիսի բարբառին: Սակայն համայնքի մի քանի գյուղեր խոսել են Արցախ-Սյունիքյան  բարբառով՝  Լիճք, Տաշտուն, Վանք, Կալեր, Արևիկ, Շվանիձոր...

ՄԵՂՐԻՆ՝ ԿԱՐԵՎՈՐ ՍՏՐԱՏԵԳԻԱԿԱՆ ՏԱՐԱԾՔ

Մինչեւ 80-ական թվականները Մեղրին արտաքին աշխարհին կապող միակ ճանապարհը եղել է Նախիջեւանով՝ երկաթգծի եւ ավտոճանապարհի միջոցով: 1981 թվականին Կարեն Դեմիրճյանի կառավարման տարիներին բացվեց Մեղրի-Քաջարան ճանապարհը:

Մեսրոպ Հարությունյանը մեծ ցավով է պատմում, որ այն ժամանակներում Մեղրի քաղաքից գյուղերը գնալը խնդիր էր բնակիչների համար:

«Մեղրիից Լեհվազ գնում էինք կես ժամում, այն դեպքում, երբ հիմա կարող ես հասնել ընդամենը 3-ից 5 րոպեում: Իսկ ճանապարհը քանդված էր ու միայն անցնում էր սարի վրայով: Երբ 9-րդ կամ 10-րդ դասարան էի, բարեկամս գյուղից գալիս ու մեր տանն էր մնում, որպեսզի կարողանար դպրոց գնալ, քանի որ ամեն օր գնալ-գալը գյուղից Մեղրի անհնար էր: Անգամ պատկերացնել չեմ կարող, թե ինչ կլիներ, եթե չբացվեր այդ ճանապարհը՝ Մեղրին ուղղակի կկտրվեր Հայաստանից», - պատմում է Մ. Հարությունյանն ու շեշտում, որ այդ ճանապարհի նշանակությունը գերագնահատել չենք կարող:

Մեղրին Հայաստանի դուռն է համարվում, իսկ դուռը բացելու դեպքում կարող ենք համարել, որ կկորցնենք Հայաստանը: Մեղրեցիներն են հպարտանում իրենց քաղաքով, Հայաստանն է հպարտանում Մեղրիով, չէ որ հենց նրանով է սկսվում Մայր Հայաստանը: Մեղրին սիրելու, պահելու ու զարգացնելու քաղաք է:

ԱՆԻ ՍՏԵՓԱՆՅԱՆ

Այս թեմայով Ադրբեջանում «Զանգեզուր» երգ են ստեղծել, Արարատն ու Սյունիքը ներկայացրել որպես համաթուրանական «հաղթանակի ճանապարհ» Ալիեւի այս ձևակերպումը արդեն իսկ բավական է հասկանալու համար, որ Թուրքիա-Ադրբեջանի երկյակի համար «Թրամփի ուղին» Սյունիք-Զանգեզուրը նվաճելու առաջին քայլն է.թյուրքագետ Սյունիքի սրտում տոնական տրամադրություն է. Քաջարանը նշում է հիմնադրման 67-րդ տարեդարձը Արեւմուտքի ծրագիրն է հայի չգոյությունը՝ ո՛չ որպես քաղաքական, ո՛չ որպես ֆիզիկական տարր. Աղաջանյան Մազութը չի տարածվել, արդեն ողջի գետը մաքրվել է` մտահոգվելու կարիք չկա. «Հրապարակ»