ԻՆՉ­ՊԵՍ ԷՐ ՎԵ­ՐԱՑ­ՎՈՒՄ ՀԱՅ­ԿԱ­ԿԱՆ ԳՈՐ­ԾՈ­ՆԸ

7 տա­րի ա­ռաջ` 2016–ի հու­լի­սի 17–ին, «Սաս­նա ծռեր» կոչ­վող խռո­վա­րար զին­ված խում­բը, սպա­նե­լով ե­րեք ոս­տա­կան­նե­րի, գրա­վում է ՊՊԾ գնդի տա­րած­քը: Այդ խմբի հի­ման վրա ստեղծ­ված ԱԺԲ–ն այ­սօր դա ներ­կա­յաց­նում է «ապստամ­բու­թյան ի­րա­վուն­քի ի­րա­ցում», սա­կայն հու­լի­սի 17–ը դար­ձավ այն ե­լա­կե­տը, ո­րից սկսյալ կտրուկ ա­րա­գա­ցավ դրսից կա­ռա­վար­վող գոր­ծըն­թա­ցը, ո­րով Հա­յոց պե­տա­կա­նու­թյու­նը վերց­վում էր մա­հա­ցու օ­ղա­կի մեջ:

ԱՅՍ­ՊԵՍ ՄԵԶ ԴԱՐՁ­ՐԻՆ ԱՇ­ԽԱՐ­ՀԱ­ՔԱ­ՂԱ­ՔԱ­ԿԱՆ ՄԱՆ­ՐԱԴ­ՐԱՄ

Աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան հսկա­նե­րին և անդ­րազ­գա­յին կա­ռույց­նե­րին ակն­հայ­տո­րեն դուր չէր գա­լիս Սերժ Սարգ­սյա­նի հա­վա­սա­րակ­շիռ քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նը, որ շնոր­հիվ Հա­յաս­տա­նի հետ հաշ­վի է­ին նստում բո­լո­րը, դրանք կա­մե­նում է­ին այս­տեղ ու­նե­նալ դրա­ծո, ո­րը կսպա­սար­կի ի­րենց շա­հե­րը և հաշ­վի չի առ­նի Հա­յաս­տա­նի ազ­գա­յին և պե­տա­կան շա­հը: «Սաս­նա ծռեր» ա­հա­բեկ­չա­կան խմբա­վոր­ման նա­խա­կա­րա­պե­տը, ընդ ո­րում` մա­սամբ հա­մընկ­նող ան­հա­տա­կան կազ­մով, այս­պես կոչ­ված «100–ամյակն ա­ռանց ռե­ժի­մի» նա­խա­ձեռ­նու­թյունն էր, ո­րը խռո­վու­թյուն էր ծրագ­րել 2015–ի ապ­րի­լի 24–ին` հենց Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թյան 100–ամյա տա­րե­լի­ցին: Սա­կայն ինչ­պես այդ, այդ­պես էլ մի քա­նի այլ խռո­վու­թյուն­նե­րի օ­ջախ­ներ հա­ջո­ղու­թյամբ վնա­սա­զերծ­վել է­ին: Նա­և 2017–ին ձեր­բա­կալ­վեց Սամ­վել Բա­բա­յա­նը, ով կաս­կած­վում էր մաք­սա­նենգ ճա­նա­պար­հով ներ­մուծ­ված «Իգլա» հրթի­ռով «թիվ 1 բոր­տը» խփե­լու մտադ­րու­թյան մեջ:

2016–ին փորձ ար­վեց մեր բա­նա­կի ա­տամ­նե­րը հաշ­վել ար­տա­քին ագ­րե­սի­ա­յի մի­ջո­ցով, սա­կայն և՛ բա­նա­կը, և՛ պե­տու­թյու­նը, և՛ հա­սա­րա­կու­թյու­նը պատ­վով հաղ­թա­հա­րե­ցին այդ փոր­ձու­թյու­նը: Եվ ա­հա հու­լի­սի 17–ին` դա­վա­դիր խռո­վու­թյուն, ընդ ո­րում` նա­և ա­զա­տա­մար­տի հռչա­կա­վոր դեմ­քե­րի ներգ­րավ­մամբ: Սերժ Սարգ­սյա­նը բուն ա­հա­բեկ­չու­թյան ի­րո­ղու­թյու­նը հան­գու­ցա­լու­ծեց այն­պես, ինչ­պես վա­յել է քա­ղա­քա­կան գրոս­մայս­թե­րին, սա­կայն հան­րա­յին տրա­մադ­րու­թյուն­նե­րում ե­ղավ հույժ վտան­գա­վոր տե­ղա­շարժ: Հա­զա­րա­վոր մար­դիկ հենց փո­ղո­ցում բա­ցա­հայտ հրճվում է­ին ա­հա­բեկ­չա­կան բնույ­թի գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րով, այդ թվում և ար­դա­րաց­նում է­ին ոս­տի­կան­նե­րի սպա­նու­թյու­նը:

Մինչ այդ «մայ­դա­նա­յին» մե­թոդ­նե­րը չէ­ին հան­գեց­նում ար­դյուն­քի, ո­րից հե­տո աս­տի­ճանա­բար` 2015–ից սկսած, աս­տի­ճա­նա­կան ան­ցում կա­տար­վեց զի­նյալ խռո­վու­թյուն­նե­րի տեխ­նո­լո­գի­ա­նե­րի: Եվ 2016–ի հու­լի­սի 17–ին ե­ղավ հան­րա­յին տրա­մադ­րու­թյուն­նե­րի այն ա­ղե­տա­լի բե­կու­մը, ո­րը հնա­րա­վոր դարձ­րեց 2018–ի մղձա­վան­ջը: Ճիշտ է, 1999–ից ի վեր մշտա­պես ագ­րե­սիվ քա­րոզ­չու­թյուն էր ծա­վալ­վում ընդ­դեմ Ար­ցա­խի, ար­ցախ­ցի­նե­րի և հաղ­թա­կան նա­խա­գահ­նե­րի, սա­կայն ա­տե­լու­թյան ա­ճը դար­ձավ էքս­պո­նեն­ցի­ալ` հենց հու­լի­սի 17–ից սկսած: Եվ դրա­նով վա­րակ­վե­ցին ոչ մի­այն ան­գի­տա­կից շար­քա­յին քա­ղա­քա­ցի­նե­րը, այ­լև` մտա­վո­րա­կա­նու­թյան մի մա­սը, իսկ գրան­տա­կեր «քա­ղա­քա­ցի­ա­կան հա­սա­րա­կու­թյու­նը» խան­դա­վա­ռու­թյամբ լծվեց ա­հա­բեկ­չու­թյան պաշտ­պա­նու­թյա­նը: Ա­սում են, թե դեռ «Սաս­նա ծռե­րի» խռո­վու­թյան ժա­մա­նակ կար ծրա­գիր Նի­կո­լին իշ­խա­նու­թյան բե­րե­լու, սա­կայն այդ տար­բե­րա­կի խո­չըն­դոտ գո­յա­ցավ հենց զի­նյալ­նե­րի ներ­սում` ի դեմս հաս­տա­կող Պավ­լիկ Մա­նու­կյա­նի, ով հայ­տա­րա­րեց, որ «Նի­կո­լին պետք է գցել զի­բի­լի վեդ­րո»:

Եվ փաս­տը մնում է փաստ, որ ՊՊԾ գնդի խռո­վու­թյու­նից հե­տո պե­տու­թյան հիմ­քե­րը ո­րո­շա­կի խարխլ­վե­ցին, Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյու­նը դար­ձավ ա­վե­լի խո­ցե­լի ար­տա­քին մի­ջամ­տու­թյուն­նե­րի նկատ­մամբ, այդ թվում` կադ­րա­յին քա­ղա­քա­կա­նու­թյան ո­լոր­տում: Եվ ե­կավ 2018–ի «թավ­շյա» այ­լան­դա­կու­թյու­նը, երբ, փոր­ձա­գետ­նե­րի գնա­հատ­մամբ, ե­ղավ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան կոն­սեն­սուս` Սերժ Սարգ­սյա­նին հե­ռաց­նե­լու և ա­մե­նա­տա­կանք կա­մա­կա­տար­նե­րին բե­րե­լու: Եվ այդ ազ­գա­կոր­ծան ու պե­տա­կա­նա­կոր­ծան գոր­ծըն­թա­ցի հա­մար 2016–ին լավ հիմք է­ին ստեղ­ծել հենց «Սաս­նա ծռե­րը», և ի դեպ նրանք, ի դեմս Ժի­րայր Սէ­ֆի­լյա­նի, ող­ջու­նել է­ին իշ­խա­նա­զավ­թու­մը, նա­և ակ­տի­վո­րեն մաս­նակ­ցել է­ին «դը՛մփ–դը՛մփ–հու»–ին: Ճա­կա­տագ­րի հեգ­նան­քով հի­մա նույն ԱԺԲ–ն ար­ձա­նագ­րում է. «Անցյա­լը ու­րա­ցող նե­ո­բոլ­շե­վի­կյան, «ապա­գա կա ա­պա­գա» փուչ տես­լա­կան­նե­րով ա­ռաջ­նոր­դող, «Արա­րա­տի վրա քար նե­տող» թուր­քա­կան օ­րա­կարգ ա­ռաջ տա­նող ու­ժը Հա­յաս­տա­նում եր­բե­ւէ ստեղծ­ված ա­ռա­ջին թուր­քա­մետ կու­սակ­ցու­թյունն է», և «գա­ղու­թա­րա­րը կրկին նա­խա­ձեռ­նո­ղա­կա­նու­թյուն ցու­ցա­բե­րեց և 2018 թվա­կա­նի կեղծ­ված հե­ղա­փո­խու­թյամբ իշ­խա­նու­թյան բե­րեց պո­պու­լիս­տա­կան նոր, բո­լո­րո­վին ար­դեն ան­հայ­րե­նիք խա­մա­ճիկ­նե­րի, ո­րոնց մի­ակ ա­ռա­քե­լու­թյու­նը հա­յա­կոր­ծան ծրագ­րի սպա­սար­կու­մը պետք է դառ­նար»: Բայց, գրո­ղը ձեզ տա­նի, ախր 2018–ին հենց դուք ա­մեն կերպ զո­րակ­ցե­ցիք և ող­ջու­նե­ցիք գա­ղու­թա­րա­րին: Ի դեպ, թուր­քա­կան գա­ղու­թա­րա­րը նա­և դա­սեր քա­ղեց 2016–ի խռո­վու­թյու­նից, և ՊՊԾ գնդում ակ­տիվ շի­նա­րա­րու­թյուն է ըն­թա­նում, այն այժմ վե­րած­վում է իս­կա­կան ամ­րո­ցի, ու այ­լևս մեկ «Կռա­զով» ու 30 զի­նյա­լով բան չի ստաց­վի:

ԹԵ­ՎԱ­ԿՈ­ԽՈՒՄ ԵՆՔ ԿԱ­ՊԻ­ՏՈՒ­ԼՅԱ­ՑԻ­Ա­ՅԻ ՎԵՐՋԻՆ ՓՈՒԼ

Այն, ինչ տե­ղի ու­նե­ցավ հու­լի­սի 15–ին Բրյու­սե­լում, ի­րա­պես զար­հու­րե­լի է: Բա­վա­րա­րում տրվեց Բաք­վի բո­լոր պա­հանջ­նե­րին, ընդ­հուպ` ա­զե­րի­նե­րի վե­րա­դար­ձը Հա­յաս­տան, ու հի­մա ոչ մի­այն Բրյու­սե­լը, այլ նա­և Մոսկ­վան պաշ­տո­նա­պես ար­ձա­նագ­րե­ցին Նի­կո­լի պե­տա­կան դա­վա­ճա­նու­թյու­նը և Ար­ցախն Ադր­բե­ջա­նի կազ­մում ճա­նա­չե­լը: Ճիշտ է, պաշ­տո­նա­կան Բա­քուն հեր­սո­տեց, թե ին­չու ի­րենց չե­ղած «տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թյու­նը» Մոսկ­վան կա­պակ­ցում է Նի­կո­լի ան­ձի հետ, սա­կայն Նի­կո­լը դեռ դուրս չի թռել, Ե­րև­ա­նի փո­ղոց­նե­րը դեռ ո­ղող­ված չեն ապս­տամբ ժո­ղովր­դով: Մի­գու­ցե, դա լռու­թյուն է փո­թոր­կից ա­ռաջ, իսկ մի­գու­ցե ի­րո՞ք շրջում ենք մեր պատ­մու­թյան վեր­ջին է­ջը...

Ին­չև­է, ՀՀԿ ԳՄ ան­դամ Ար­տակ Զա­քա­րյա­նի գնա­հատ­մամբ.

1. Նի­կո­լը, հա­վա­տա­րիմ մնա­լով իր ստա­հոդ, ա­պազ­գա­յին քա­ղա­քա­կա­նու­թյա­նը, ի հե­ճուկս հայ ժո­ղովր­դի ճնշող մե­ծա­մաս­նու­թյան կար­ծի­քի, ոտ­նա­հա­րե­լով ՀՀ կա­ռա­վա­րու­թյան 2021–26թթ. ծրա­գի­րը, ՔՊ 2021թ. նա­խընտ­րա­կան ծրա­գի­րը, ինչ­պես նա­և հա­կա­սե­լով իր իսկ նա­խընտ­րա­կան խոս­տում­նե­րին՝ հեր­թա­կան (երրորդ) ան­գամ Ար­ցա­խը ճա­նա­չել է որ­պես Ադր­բե­ջա­նի տա­րածք: Հարկ է ի նկա­տի ու­նե­նալ, որ սա ոչ թե պաշ­տո­նա­կան Ե­րև­ա­նի ա­նու­նից ստո­րագր­ված և վա­վե­րաց­ված փաս­տա­թուղթ է, այլ բա­ցա­ռա­պես ՀՀ կա­պի­տու­լյանտ վար­չա­պե­տի անձ­նա­կան «նա­խա­ձեռ­նու­թյան» վրա հիմն­ված հայ­տա­րա­րու­թյուն: Այն չի կա­րող հան­դի­սա­նալ ի­րա­վա­կան հիմք՝ Ար­ցա­խի ա­պա­գա կար­գա­վի­ճա­կի հար­ցը ան­տե­սե­լու և Ար­ցա­խի բնակ­չու­թյան ինք­նո­րոշ­ման մի­ջազ­գա­յին ի­րա­վուն­քի հե­տա­գա ի­րա­ցու­մը բա­ցա­ռե­լու հա­մար:

2. ԵՄ “միջ­նոր­դա­կան” նա­խա­ձեռ­նու­թյու­նը պետք է բխեր 2017թ. ստո­րագր­ված և ԵՄ ան­դամ բո­լոր երկր­նե­րում վա­վե­րաց­ված ՀՀ–ԵՄ ՀԱ­ՄԱ­ՊԱՐ­ՓԱԿ ԵՎ ԸՆԴ­ԼԱՅՆ­ՎԱԾ ԳՈՐ­ԾԸՆ­ԿԵ­ՐՈՒ­ԹՅԱՆ ՀԱ­ՄԱ­ՁԱՅ­ՆԱԳ­ՐԻ ո­գուց և պա­հանջ­նե­րից՝ հա­մա­ձայն ո­րի ԵՄ–ն հանձ­նա­ռել է ա­ջակ­ցել Ե­ԱՀԿ Մինս­կի խմբի հա­մա­նա­խա­գա­հու­թյան շրջա­նակ­նե­րում (այն դե ­յու­րե գո­յու­թյուն ու­նի) ար­ված և հա­կա­մար­տու­թյան կար­գա­վոր­մանն ուղղ­ված բո­լոր սկզբունք­նե­րին: Ըստ CEPA–ի, այն հեն­ված պետք է լի­նի նա­և ՄԱԿ–ի կա­նո­նադ­րու­թյամբ և Ե­ԱՀԿ Հել­սին­կյան եզ­րա­փա­կիչ ակ­տով նա­խա­տես­ված՝ ժո­ղո­վուրդ­նե­րի ի­րա­վա­հա­վա­սա­րու­թյան ու ինք­նո­րոշ­ման սկզբուն­քի վրա: Սա նշա­նա­կում է, որ ԵՄ ա­նու­նից հան­դես ե­կող Շառլ Մի­շե­լի նա­խա­ձեռ­նու­թյու­նը և հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րը ևս հա­կա­սում են ԼՂ հա­կա­մար­տու­թյան կար­գա­վոր­ման ԵՄ պաշ­տո­նա­կան հանձ­նա­ռու­թյուն­նե­րին: ԵՄ հո­վա­նու ներ­քո տար­վող նմա­նա­տիպ գոր­ծըն­թա­ցը չի կա­րող հան­գեց­նել հա­կա­մար­տու­թյան խա­ղաղ կար­գա­վոր­մա­նը և չի բե­րե­լու տա­րա­ծաշր­ջա­նում կա­յուն և եր­կա­րա­տև խա­ղա­ղու­թյան հաս­տատ­մա­նը: Այն հան­գեց­նե­լու է Ադր­բե­ջա­նի կող­մից Ար­ցա­խի էթ­նիկ զտում­նե­րի, հու­մա­նի­տար ճգնա­ժա­մի ան­մարդ­կա­յին ծանր հե­տև­անք­նե­րի, ո­րի կան­խար­գել­ման հա­մար ԵՄ–ն չի ցան­կա­նում կի­րա­ռել գոր­ծուն մի­ջազ­գա­յին ե­րաշ­խիք­ներ ու մե­խա­նիզմ­ներ:

Հա­յաս­տա­նը որ­պես գոր­ծոն շար­քից հա­նող և աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան ման­րադ­րա­մի վե­րա­ծող «կոն­սեն­սու­սի» ակ­տոր­նե­րը թե­և ստա­ցան պատ­րաս­տա­կամ ծա­խու գոր­ծիք Նի­կոլ, սա­կայն կա­յու­նու­թյու­նը տա­րա­ծաշր­ջա­նում կտրուկ նվա­զեց: Կհաս­կա­նա՞ն ար­դյոք, որ կա­յու­նու­թյան հա­մար անհ­րա­ժեշտ է ու­ժեղ Հա­յաս­տան` Ար­ցա­խով հան­դերձ: Կհաս­կա­նան մի­այն, ե­թե կա­պի­տու­լյանտ­նե­րը վռնդվեն, և իշ­խա­նու­թյան գան կամ վե­րա­դառ­նան մար­դիկ, ով­քեր տի­րա­պե­տում են հաս­կաց­նե­լու գոր­ծի­քա­կազ­մին: Ի դեպ, դրա ի­րա­գործ­ման ճա­նա­պար­հին անվ­տան­գու­թյան փոր­ձա­գետ Կա­րեն Վրթա­նե­սյա­նը նկա­տել է մի ա­խո­յա­նի, ո­րին բա­նի տեղ դնող չկա. «Առա­վել զզվում եմ ոչ թե ծպտյալ ու բա­ցա­հայտ նի­կո­լա­կան­նե­րից, այլ հու­սալ­քու­թյան գրկում հար­մա­րա­վետ տե­ղա­վոր­ված հա­կա­նի­կո­լա­կան­նե­րից: Ա­ռա­վո­տից ի­րի­կուն կլա­ցեն, շուրջ­բո­լո­րը բա­րո­յալ­քող թույ­նով կսրսկեն, ա­մեն նա­խա­ձեռ­նու­թյա­նը, ա­մեն խոս­քին մի պո­զու­պոչ կկպցնեն, բո­լո­րին կմե­ղադ­րեն բո­լոր հնա­րա­վոր և անհ­նա­րին մեղ­քե­րում, վեր­ջում էլ ի­րեն­ցից գոհ՝ լից­քա­թափ­ված և ու­րիշ­նե­րի նյար­դե­րից քա­մած է­ներ­գի­ա­յով լի, հան­գիստ կգնան ի­րենց գոր­ծե­րով: Ա­վե­լի լավ է նի­կո­լա­կան լի­նե­իք, հաս­տատ ա­վե­լի քիչ վնաս կտա­յիք...»:

Իսկ հի­մա դեռ շա­րու­նակ­վում է կա­պի­տու­լյա­ցի­ա­յի վեր­ջին փու­լը: «Ադրբե­ջա­նի իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը պատ­րաս­տել են Ար­ցա­խի հան­րա­պե­տու­թյու­նը եւ նրա ժո­ղովր­դին ամ­բող­ջա­պես Ադր­բե­ջա­նի կազմ ին­տեգ­րե­լու ծրա­գիր, ո­րը ըստ է­ու­թյան, ճա­նա­պար­հա­յին քար­տեզ է»,– ա­սել է ար­տա­կարգ եւ լի­ա­զոր դես­պան և քա­ջա­տե­ղյակ վեր­լու­ծա­բան Դա­վիթ Շահ­նա­զա­րյա­նը: Այդ ծրա­գիր–ճա­նա­պար­հա­յին քար­տեզն, ըստ նրա, նա­խա­տե­սում է ին­տեգր­ման չորս փուլ.

1. Փաս­տաթղ­թե­րի, այդ թվում, ա­ռա­ջին հեր­թին անձ­նագ­րե­րի փո­խա­րի­նում ադր­բե­ջա­նա­կան անձ­նագ­րե­րով,

2. Ար­ցա­խում ադր­բե­ջա­նա­կան մա­նա­թի ներդ­րում,

3. Ար­ցա­խի ՊԲ–ի ամ­բող­ջա­կան զի­նա­թա­փում եւ կազ­մա­լու­ծում,

4. Իշ­խա­նու­թյան ամ­բող­ջա­կան հանձ­նում ադր­բե­ջա­նա­կան իշ­խա­նու­թյա­նը:

Ու այդ ա­մե­նը` 12 ամս­վա ըն­թաց­քում: Իսկ ի­րա­կա­նում դրա անշր­ջե­լի­ու­թյու­նը կան­խե­լու հա­մար ա­վե­լի քիչ ժա­մա­նակ կա:

ՀՈՎ­ՀԱՆ­ՆԵՍ ԳԱ­ԼԱ­ՋՅԱՆ