Սա ոչ թե խաղաղություն է, այլ՝ կապիտուլիացիայի շարունակություն. Ռուբեն Մելքոնյան

Փաշինյան–Էրդողան կայացած հեռախոսազրույցի արդյունքների եւ հետեւանքների մասին «Իրավունք TV»–ի տաղավարում զրուցել ենք ԵՊՀ Արեւելագիտության ֆակուլտետի դեկան, թուրքագետ ՌՈՒԲԵՆ ՄԵԼՔՈՆՅԱՆԻ հետ:

— Հեռախոսազրույցի ժամանակ Փաշինյանն ու Էրդողանն ընդգծել են երկու երկրների հարաբերությունների կարգավորման երկկողմ գործընթացի կարեւորությունը, ինչը կնպաստի նաեւ տարածաշրջանում խաղաղության եւ կայունության ամրապնդմանը: Սա նշանակո՞ւմ է, որ Փաշինյանի խոստացած, այսպես կոչված, «խաղաղության դարաշրջանն» արդեն եկել է:

— Նախ ինքնին «խաղաղության դարաշրջան» տերմինը մեծագույն կեղծիք է, որովհետեւ աշխարհը եւ հատկապես տարածաշրջանը հիմա թեւակոխել է լարվածության մի նոր փուլ: Երկրորդ` մեծագույն կեղծիք է հայ–թուրքական հարաբերությունների կարգավորման «առանց նախապայմանների» եզրույթը, որը կիրառվում է: Ամենամեծ նախապայմաններն արդեն իսկ դրված են Հայաստանի առջեւ: Թուրքիայի ղեկավարությունը չի էլ թաքցնում, որ Հայաստանի հետ հարաբերություններ կհաստատեն միայն այն դեպքում, երբ կկարգավորվեն հայ–ադրբեջանական հարաբերությունները: Իսկ հայ–ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման պայմանները հայտնի են` Արցախը ճանաչել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության մաս, ըստ ադրբեջանական սցենարի, սահմանագծում եւ սահմանազատում իրականացնել եւ նրանց մնացած պահանջներին եւս ընդառաջ գնալ կամ կատարել դրանք: Այնպես որ, սա խաղաղություն չէ՛, այլ կապիտուլիացիայի շարունակություն է: Եթե իշխանությունն ուղղակի ինքնախաբեության ռեժիմով սա անվանում է «խաղաղության դարաշրջան», սա չի նշանակում, թե դրանից իրականությունը փոխվում է:

— Փաշինյանը շնորհավորել է Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանին  Կուրբան Բայրամի տոնի առթիվ: Իսկ վերջինս էլ իր հերթին շնորհավորել է Փաշինյանին` գալիք Վարդավառի՝ Հիսուս Քրիստոսի Պայծառակերպության տոնի առթիվ: Ի՞նչ կասեք այս մասին:

— Ընդհանրապես, երկու երկրների միջեւ երկխոսության համար տարբեր կրոնական կամ պետական տոները հարմար առիթ են: Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ նման նախադեպեր եղել են ֆուտբոլային դիվանագիտության ժամանակ, երբ երկու նախագահները փոխադարձ շնորհավորանքներով են հանդես եկել: Բայց այն լիովին այլ իրավիճակ էր եւ այլ ժամանակաշրջան: Հիմա ասել, թե այս հեռախոսազրույցը, այսպես ասած, դիվանագիտական նորմալ ընթացքի դրսեւորում է, սխալ կլինի: Սա եւս մի քայլ է այդ կեղծ խաղաղության օրակարգը կամ հայ–թուրքական իբրեւ կարգավորվող հարաբերություններն ամրապնդելու` ցույց տալով, թե տեսեք բանագնացներն են հանդիպում, սահմաններն են բացվում երրորդ երկրների քաղաքացիների համար, հեռախոսազրույց է լինում երկու երկրների ղեկավարների միջեւ եւ այլն: Սա կլիներ նորմալ, եթե չլիներ այսքան ողբերգական: Մինչդեռ սա հայ–թուրքական հարաբերությունների նորմալ կարգավորում չէ, այն նման չէ նախորդ փորձերին, որ մեր պետականությունն ունեցել է նախորդ երեք նախագահների ժամանակ: Սա հաղթող Թուրքիայի եւ իր կցորդ Ադրբեջանի ու պարտված, շարունակական կապիտուլիացիայի ենթարկվող Հայաստանի հարաբերություններ են: Այսպիսի հարաբերությունները մեզ համար ընդունելի տրամաբանություն չէ: Սա մեր առջեւ դրված ագրեսիայի, սպառնալիքների, պահանջների կատարման մի փուլ է:

— Փաշինյանն ու Էրդողանը փոխադարձ ակնկալիք են հայտնել, որ հուլիսի 1–ին իրենց երկրների հատուկ ներկայացուցիչների հանդիպման ժամանակ ձեռք բերված պայմանավորվածությունները շուտ կյանքի կկոչվեն: Խոսքը սահմանների բացման մասին է, որից պետք է օգտվեն երրորդ պետությունների քաղաքացիները: Այստեղ ո՞րն է մեր պետական շահը:

— Մենք այստեղ շահ չունենք: Սա շատ հստակ պետք է ֆիքսել: Դրա համար էլ ասում եմ, որ սա նորմալ հարաբերությունների հաստատման փուլ չէ, որտեղ երկու կողմերը փոխադարձ շահերը պահպանում են ու ավելի առաջ են տանում: Սա, կարելի է ասել, պոստմոդեռնիստական կապիտուլիացիայի շարունակություն է: Այսինքն`ոչ թե արագ պարտադրում են ինչ–որ քայլեր անել, այլ որոշակի ժամանակային սահմանների մեջ մեզ ստիպում են իրականացնել այն, ինչ իրենց է պետք: Եվ այդ քայլերն անում է այն ուժը, որը պատերազմում կրած պարտության ժամանակ իշխանության է եղել եւ պատասխանատվություն է կրում: Նրանք են եղել իշխանության ղեկին, երբ այս ողբերգությունը մեր պետականության հետ եղել է: Ու այս նույն մարդիկ տարբեր տաբուներ են սկսում հաղթահարել, օրինակ, հանգիստ խոսում են, թե Բերձորը հայկական չէ եւ պետք է հանձնել: Ու զրո արձագանք կա հասարակության կողմից կամ փոքրաթիվ մարդիկ են միայն ընդզվում: Այդ նույն մարդիկ կարող են ասել, որ Թուրքիայի հետ կապված կարծրատիպերը պետք է կոտրել, թուրքերի հետ բարեկամություն անել, Հայոց ցեղասպանության եւ այլնի հետ կապված պատկերացումները պետք է մի փոքր վերանայել, ներել թուրքերին եւ այլն: Այս կոնտեքստում պետք է դիտարկել այդ շտապողականությունը, որը պարտադրանքի, այսպես ասած, քաղաքագիտական, դիվանագիտական փաթեթավորումն է: Երբ քեզ ստիպում են ինչ–որ քայլեր անել, իսկ դու դիմադրելու ոչ մի ռեսուրս չունես, քո բոլոր ռեսուրսները մսխված են, ուղղակի ժամանակագրական հերթականությամբ կատարում ես քո առջեւ դրված խնդիրները:

— Ըստ հայ–թուրքական ձեռք բերված պայմանավորվածության, Հայաստանի եւ Թուրքիայի քաղաքացիները չեն կարող անցնել այդ բացվող սահմանով, այլ միայն երրորդ երկրի քաղաքացիները: Թուրքիան ունի բազմաթիվ բաց սահմաններ, որտեղով այլ երկրի քաղաքացիները կարող են այցելել այդ երկիր: Հետեւապես, ո՞ր երկրի քաղաքացիների համար է այս սահմանը բացվելու:

— Այստեղ չեմ տեսնում որեւէ օգուտ Հայաստանի համար: Ըստ էության, Հայաստանը դառնում է այլ երկրների քաղաքացիների շահերը սպասարկող պետություն: Բացում է սահմանը, օգնում է նրանց անցնել, ստուգում է եւ այլն: Սա մի կարեւոր նպատակ ունի` ցույց տալ, որ, այնուամենայնիվ, «սայլը տեղից շարժվել է», եւ ինչ–որ քայլ արվում է: Այսինքն` այդ մեռյալ սահմանը, որը որեւէ կերպ չէր գործարկվում 30 տարի, թեկուզ այլ քաղաքացիների համար, բայց ահա կսկսի աշխատել: Այդ երրորդ երկրի քաղաքացիները կարող են տարբեր լինել: Եթե նայենք քարտեզին, կարող ենք տեսնել, թե հատկապես որ երկրների համար ավելի ձեռնտու կլինի այդ տարածքով անցնելը: Չի բացառվում, որ Հայաստանում գտնվող այլ երկրների քաղաքացիներ եւս կփորձեն տուրիստական ճանապարհով անցնել այդ սահմանով: Բայց սա ինքնին իր մեջ որոշակի մտահոգություն պարունակող երեւույթ է, թե որ երկրների քաղաքացիները կարող են անցնել: Եվս մի մտահոգության տեղիք է տալիս այն, թե արդյոք անվտանգային ռիսկերը կարողանալու ենք կառավարել: Երրորդ երկրների քաղաքացիները կարող են լինել նաեւ տարբեր ծայրահեղական կազմակերպությունների անդամներ եւ այլն: Այսինքն` մեր համապատասխան կառույցների, սահմանապահների ուսերին լրացուցիչ բեռ է ընկնում, որպեսզի կարողանան ապահովել սահմանային ռեժիմի անվտանգությունը եւ այլն: Արդյոք կարողանալու ենք սպասարկել, եւ որքանո՞վ այն իմաստ ունի, եթե անելու ենք այլ երկրների քաղաքացիների համար: Միակ դրականն այս ամենի մեջ, որ կարելի է տեսնել`  այդ սահմանը, կոպիտ ասած` աշխատեցնելու փորձառությունն է: Սահմանապահները, համապատասխան կառույցները կսկսեն հասկանալ, թե ինչպես, ինչ ռեժիմով պետք է աշխատել: Բայց այստեղ եւս մի հարց կա. պայմանագրով հայ–թուրքական սահմանի անվտանգությունը հսկում է ռուսական զորքը, հետեւաբար, ինչպիսի՞ն է լինելու սահմանային ռեժիմը` ռուս սահմանապահներո՞վ, համատեղ հայ–ռուսական զորքերո՞վ: Այստեղ բավական շատ հարցեր կան, որոնց պատասխանները դեռեւս հանրությունը չի ստացել:

— Փաստորեն, Ռուսաստանին շրջանցելով` ուղիղ բանակցություններ են ընթանում Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ: Սա ի՞նչ հետեւանքներ կարող է ունենալ:

— Այդ տպավորությունն էլ կարող է լինել, բայց կարող է եւ հակառակ տպավորությունն էլ լինել: Եթե դիտարկում ենք հեռախոսազրույցները` Պուտին–Փաշինյան, հետո` Էրդողան–Փաշինյան, ապա` Պուտին–Էրդողան, սա ենթադրում է, որ, այնուամենայնիվ, մեր ռուս դաշնակիցները ինչ–որ առումով տեղյակ են այս գործընթացից: Բայց ես այս իշխանության կողմից դաշնակցային հարաբերությունները ճիշտ եւ ազնվորեն պահելու վրա որեւէ վստահություն չունեմ: Այնպես որ, Ձեր ասած սցենարն էլ չի կարելի բացառել: Միեւնույն ժամանակ, ինձ հետաքրքիր է հարցի գլոբալ կողմը. այս սահմանն, ի վերջո, ՆԱՏՕ–ի սահմանն է: Այսինքն`այստեղ բացվում է ՆԱՏՕ–ի եւ ՀԱՊԿ–ի միջեւ սահման, որովհետեւ Հայաստանը ՀԱՊԿ անդամ է, այստեղ տեղակայված է ռուսական բազա, ու բացվում է սահման, որից այն կողմ ՆԱՏՕ–ն է: Թուրքիան ՆԱՏՕ–ի ամենակարեւոր անդամներից մեկն է: Սա նշանակում է, որ այս սահմանն ունի նաեւ աշխարհաքաղաքական շատ լուրջ խորք, եւ միայն լոկալ հայ–թուրքական երկկողմանի հարաբերություններով սա պայմանավորել չի կարելի: Իսկ մենք գիտենք, թե հիմա աշխարհում ինչ է տեղի ունենում այս երկու բեւեռների միջեւ` ՆԱՏՕ–ական եւ ռուսական:

— Ակնարկում եք, որ ՀԱՊԿ–ի եւ ՆԱՏՕ–ի բախման կիզակետո՞ւմ ենք հայտնվելու, թե՞ դառնալու ենք երկխոսության օղակ:

— Համերաշխություն այս պահին ակնկալել այդ երկու բեւեռների միջեւ, ինձ թվում է, դեռ վաղ է կամ հնարավոր չէ, իսկ բախման առումով չեմ կարող ասել: Այնուամենայնիվ, պետք է հասկանանք, որ այստեղ ավելի մեծ խաղի էլեմենտներ կան, որոնք կարող են երեւալ կամ չերեւալ: Չգիտեմ` այս պրոցեսը որքանով սահուն կերպով կշարունակվի, թե աշխարհաքաղաքական խաղերն ինչ–որ պահի որոշակի ազդեցություն կունենան այս ամենի վրա:

ՀՐԱՆՏ ՍԱՐԱՖՅԱՆ

Հ.Գ.– Հարցազրույցն ամբողջությամբ դիտե՛ք տեսանյութում.

Այս թեմայով Աշխարհում գոյություն ունեցող բոլոր եկեղեցիները մշտապես համագործակցել են հատուկ ծառայությունների հետ. Բարենց Ադրբեջանցի դատախազը պահանջել է Ռուբեն Վարդանյանին ցմաh ազատազրկել «Սա մե՛ր Մայր Աթոռն է, տիրադավների Մայր Աթոռը չէ». Ռուբեն Մելիքյանը Սուրբ Էջմիածինը պաշտպանելու կոչով հանդես եկավ (Տեսանյութ) Տարօրինակ է, ի՞նչ է փոխվել ԵՄ «արժեքներում». Ռուբեն Մելիքյան «Ռուբեն Ճիպոտեցի». բողոքի ակցիա Տիկնիկային թատրոնի առջև․ արձագանք՝ Ռուբեն Բաբայանի «հայտնի» խոսքերին