ԱՐՏԱՇԵՍ ԳԵՂԱՄՅԱՆ. ԻՄԱՍՏՆՈՒԹՅԱՆ ՈՐՈՆՈՒՄԸ` ՀԱԿԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՐԹՄԱՆ ՄԻՋՈՑՈՎ, ԵՎ ՀԱՎԱՍԱՐԱԿՇՌՈՒԹՅՈՒՆԸ` ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԲԱՐԳԱՎԱՃՄԱՆ ՉԱՓԱՆԻՇՆԵՐՆ ԵՆ

Նվիր­վում է Խորհր­դա­յին Հա­յաս­տա­նի ակա­նա­վոր կու­սակ­ցա­կան, պե­տա­կան գոր­ծիչ Մա­մի­կոն Ար­տա­շե­սի Գե­ղա­մյա­նի ծննդյան (1918 թ. հուն­վա­րի 14) 100-ամյա­կին:

Նվիր­վում է աշ­խար­հահռ­չակ կի­նո­ռե­ժի­սոր, Երե­ւան քա­ղա­քի Պատ­վա­վոր քա­ղա­քա­ցի Ար­տա­վազդ Աշո­տի Փե­լե­շյա­նի ծննդյան (1938 թ. փետր­վա­րի 22) 80-ամյա­կին:

Նվիր­վում է ակա­նա­վոր գիտ­նա­կան, խո­շոր պե­տա­կան եւ հա­սա­րա­կա­կան գոր­ծիչ, Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան Գի­տու­թյուն­նե­րի ազ­գա­յին ակա­դե­մի­ա­յի ակա­դե­մի­կոս Սեր­գեյ Ալեք­սանդ­րի Համ­բար­ձու­մյա­նի ծննդյան (1922 թ. մար­տի 17) 96-ամյա­կին:

Նվիր­վում է աշ­խար­հահռ­չակ խմբա­վար, Հա­յաս­տա­նի Ազ­գա­յին հե­րոս Հով­հան­նես Հա­րու­թյու­նի Չե­քի­ջյա­նի ծննդյան (1928 թ. դեկ­տեմ­բե­րի 23) 90-ամյա­կին:

ԵՎ այս­պես, 2018 թ. հուն­վա­րի 12-ին Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան Ազ­գա­յին ժո­ղո­վի (այ­սու­հետ` ՀՀ ԱԺ) Խորհր­դի ան­դամ­նե­րը հրա­վիր­վել էին ՀՀ Նա­խա­գահ Սերժ Ազա­տի Սարգ­սյա­նի նստա­վայր` խորհր­դակ­ցու­թյան, որի ըն­թաց­քում քննարկ­վե­ցին Հա­յաս­տա­նի կա­ռա­վար­ման խորհր­դա­րա­նա­կան ձևի անց­ման հետ կապ­ված հար­ցեր: Ան­կաս­կած, ՀՀ Նա­խա­գա­հի հետ հան­դիպ­ման օրա­կար­գը խիստ ար­դի­ա­կան էր: Չէ՞ որ ՀՀ VI գու­մար­ման ԱԺ պատ­գա­մա­վոր­նե­րի վրա մեծ պա­տաս­խա­նատ­վու­թյուն է դրված ոչ մի­այն Հա­յաս­տա­նի կա­ռա­վար­ման խորհր­դա­րա­նա­կան ձևի անց­ման որա­կյալ օրենսդ­րա­կան ապա­հով­ման, այ­լև այդ անց­ման հա­մար ժա­մա­նա­կի հրա­մա­յա­կան­նե­րին ներ­դաշ­նակ հա­մա­պա­տաս­խա­նու­թյան պատ­շաճ նա­խադ­րյալ­ներ ստեղ­ծե­լու առու­մով` ար­դի գլո­բալ մար­տահ­րա­վեր­նե­րի հաշ­վառ­մամբ: Փոքր-ինչ հան­գա­մա­նա­լի կանգ առ­նենք այս հար­ցի վրա: 2017 թ. նո­յեմ­բե­րին մի­ջազ­գա­յին ազ­դե­ցիկ մի կազ­մա­կեր­պու­թյուն, որը մի­ա­վո­րում է հա­մաշ­խար­հա­յին քա­ղա­քա­կան, ֆի­նան­սա­կան, մշա­կու­թա­յին և գի­տա­կան էլի­տա­յի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րին, և որը հայտ­նի է «Հռո­մի ակումբ» (այ­սու­հետ` Ակումբ) ան­վամբ, ներ­կա­յաց­րեց իր «Come On! Կա­պի­տա­լիզ­մը, կար­ճա­տե­սու­թյու­նը, բնակ­չու­թյու­նը և մո­լո­րա­կի ոչն­չա­ցու­մը» Հո­բե­լյա­նա­կան զե­կույ­ցը (այ­սու­հետ` Զե­կույց)` իր հիմ­նադր­ման 50-ամյա­կի կա­պակ­ցու­թյամբ: Նշենք, որ Զե­կույ­ցը երկ­րորդն էր հի­սուն տար­վա մեջ, որն ար­տա­հայ­տում էր Ակում­բի մի­աս­նա­կան դիր­քո­րո­շու­մը, ին­չով էլ պայ­մա­նա­վոր­ված է հրա­պա­րակ­ման եզա­կի­ու­թյու­նը, ինչ­պես նաև այդ իրա­դար­ձու­թյան բա­ցա­ռի­կու­թյու­նը: Ամե­նա­տար­բեր ոլորտ­նե­րի մի­ջազ­գա­յին շատ ճա­նաչ­ված փոր­ձա­գետ­նե­րի կար­ծի­քով` Զե­կույցն ար­դեն ըն­դուն­վում է որ­պես կա­րև­ո­րա­գույն փաս­տաթղ­թե­րից մե­կը, որը պա­րու­նա­կում է գլո­բալ հիմ­նախն­դիր­նե­րի բազ­մա­կող­մա­նի վեր­լու­ծու­թյուն, որում բա­ցա­հայտ­վում են մար­դու և բնու­թյան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի ներ­դաշ­նա­կեց­ման հար­ցե­րը: Հաշ­վի առ­նե­լով Ակում­բի պատ­կա­ռե­լի ազ­դե­ցու­թյունն աշ­խար­հի երկր­նե­րի հա­մար գլո­բալ օրա­կար­գի ձև­ա­վոր­ման հար­ցում, ինչ­պես նաև Զե­կույ­ցի հե­ղի­նակ­նե­րի` հան­ձինս «Հռո­մի ակում­բի» նա­խա­գահ­ներ Էրնստ Վայց­զե­քե­րի և Ան­դերս Վիյք­մա­նի, փոր­ձաքն­նու­թյան խո­րու­թյու­նը, նաև Ակում­բի մյուս երե­սուն­չորս ամ­դամ­նե­րի հե­ղի­նա­կու­թյու­նը, որոնք օգ­նել են նրանց Զե­կույ­ցը կազ­մե­լիս, կա­րե­լի է առանց չա­փա­զան­ցու­թյան փաս­տել, որ Հո­բե­լյա­նա­կան զե­կույցն ըն­դուն­վում է որ­պես հա­մաշ­խար­հա­յին ին­տե­լեկ­տո­ւալ և քա­ղա­քա­կան էլի­տա­յի ամե­նա­ա­ռա­ջա­դեմ հատ­վա­ծի մո­տե­ցում­նե­րի իմաս­տա­վոր­ված ին­տեգ­րալ ար­տա­հայ­տու­թյուն: Զե­կույ­ցում պա­րու­նակ­վող դա­րա­կազ­միկ խնդիր­նե­րի խոր վեր­լու­ծու­թյու­նը, իմ խո­րին հա­մոզ­մամբ, պետք է դրվի ՀՀ առն­վազն մին­չև 2040 թ. զար­գաց­ման Պե­տա­կան ծրագ­րի (այ­սու­հետ` Ծրա­գիր) մշակ­ման հիմ­քում, որի անհ­րա­ժեշ­տու­թյան մա­սին նշվում է ՀՀ VI գու­մար­ման ԱԺ-ին ՀՀ Նա­խա­գահ Սերժ Սարգ­սյա­նի հղած Ու­ղեր­ձում: Ընդ որում, Ծրագ­րին ներ­կա­յաց­վող գլխա­վոր պա­հանջ­նե­րից մե­կը, ըստ իս, պետք է լի­նի Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան, հա­մայն հա­յու­թյան տե­ղի և դե­րի սահ­մա­նու­մը նոր աշ­խար­հա­կար­գի ձև­ա­վոր­ման գլո­բալ գոր­ծըն­թաց­նե­րում: Ծրա­գի­րը պետք է հեն­վի մեր դա­րաշր­ջա­նի մար­տահ­րա­վեր­նե­րին հա­մար­ժեք նոր փի­լի­սո­փա­յու­թյան վրա, որը հաշ­վի է առ­նե­լու ար­դի­ա­կա­նու­թյան աշ­խար­հա­յաց­քա­յին խնդիր­նե­րը: Եվ այդ հար­ցե­րը հա­տուկ նշա­նա­կու­թյուն են ձեռք բե­րում Զե­կույ­ցում պա­րու­նակ­վող` հա­կիրճ ձև­ա­կերպ­ված եզ­րա­հանգ­ման հա­մա­տեքս­տում, այն է` աշ­խար­հը վտանգ­ված է, և փրկու­թյու­նը աշ­խար­հա­յաց­քը փո­խելն է: Ու­շա­դիր ըն­թեր­ցե­լով Զե­կույ­ցը` կա­րե­լի է առանց չա­փա­զան­ցու­թյան փաս­տել, որ դրա մա­սե­րից յու­րա­քան­չյու­րը պետք է դրվի Ծրագ­րի մշակ­ման հիմ­քում: Մի­և­նույն ժա­մա­նակ նշենք, որ Զե­կույ­ցի առա­ջին մա­սը ցույց է տա­լիս կա­պի­տա­լիզ­մի ճգնա­ժա­մի ողջ խո­րու­թյունն ու դրա խո­րաց­ման մի­տու­մը, որում հստակ գնա­հա­տա­կան է տրվում այ­սօր­վա իրո­ղու­թյուն­նե­րին. «կա­պի­տա­լիզ­մի այ­լա­սե­րում, որի շրջա­նակ­նե­րում շա­հույ­թի հիմ­նա­կան աղ­բյուր են դար­ձել ֆի­նան­սա­կան շա­հար­կում­նե­րը»: Իսկ Զե­կույ­ցի երկ­րորդ մա­սը նվիր­ված է տի­րա­պե­տող աշ­խար­հա­յաց­քի քննա­դա­տու­թյա­նը և «նոր Լու­սա­վո­րու­թյան» այ­լընտ­րան­քա­յին փի­լի­սո­փա­յու­թյան նկա­րագր­մա­նը: Եվ վեր­ջա­պես, Զե­կույ­ցի եր­րորդ մա­սը կրում է կի­րա­ռա­կան բնույթ, առա­ջարկ­վում է հե­ղի­նակ­նե­րի տես­լա­կանն ար­դի դա­րաշր­ջա­նի ակ­տո­ւալ խնդիր­նե­րի գործ­նա­կան լու­ծում­նե­րի վե­րա­բե­րյալ: Դրա­նում ընդ­հան­րաց­վում են կա­ռա­վար­ման, կրթու­թյան, հա­սա­րա­կա­կան զար­գաց­ման վե­րա­բե­րյալ փորձ­նա­կան մո­տե­ցում­նե­րը: Ավե­լին, բեր­վում են դրանց հա­ջող կեն­սա­գործ­ման օրի­նակ­ներ: Մի­և­նույն ժա­մա­նակ, կու­զե­նա­յի հատ­կա­պես նշել, որ Զե­կույ­ցի բո­լոր երեք մա­սերն իրենց եռա­մի­աս­նու­թյան մեջ ներ­կա­յաց­նում են ար­դի աշ­խար­հի ամ­բող­ջա­կան պատ­կե­րը և ըն­թեր­ցո­ղին բե­րում մեկ եզ­րա­հանգ­ման. անհ­րա­ժեշտ է, ավե­լին` ակն­հայտ է աշ­խար­հա­կար­գի գլո­բալ կա­նոն­նե­րի ստեղծ­ման ան­խու­սա­փե­լի­ու­թյու­նը, որոնք պար­տա­դիր պետք է լի­նեն բո­լոր երկր­նե­րի հա­մար: Առան­ձին պե­տու­թյուն­ներ իրա­վունք չու­նեն անել այն ամե­նը, ինչ կփչի իրենց խել­քին, մա­նա­վանդ, երբ դրա հե­տև­անք­նե­րը կանդ­րա­դառ­նան Եր­կիր մո­լո­րա­կի վրա: Ըն­թեր­ցո­ղը մի­ան­գա­մայն ար­դա­րա­ցի­ո­րեն կա­րող է հարց տալ. իսկ որ­քա­նո՞վ է իրա­կան առան­ձին երկր­նե­րի պե­տա­կան մար­մին­նե­րի աշ­խա­տան­քում լրիվ չա­փով հաշ­վի առ­նել Զե­կույ­ցում պա­րու­նակ­վող գնա­հա­տա­կան­ներն ու հանձ­նա­րա­րա­կան­նե­րը, օրի­նակ, Հա­յաս­տա­նի պայ­ման­նե­րում, որը որո­շա­կի պար­տա­վո­րու­թյուն­ներ է ստանձ­նել 2015 թ. հուն­վա­րի 2-ին Եվ­րա­սի­ա­կան տնտե­սա­կան մի­ու­թյուն մտնե­լով և 2017 թ. նո­յեմ­բե­րի 24-ին Բրյու­սե­լում ստո­րագ­րե­լով Հա­մա­պար­փակ և ընդ­լայն­ված գոր­ծըն­կե­րու­թյան հա­մա­ձայ­նա­գիր (այ­սու­հետ` Հա­մա­ձայ­նա­գիր) Եվ­րո­պա­կան մի­ու­թյան հետ: Վերց­նենք թե­կուզ Զե­կույ­ցի առան­ձին դրույթ­ներ, որոնք, փաս­տո­րեն, ար­ժեզր­կում են, օրի­նակ, Հա­մա­ձայ­նագ­րում պա­րու­նակ­վող որոշ դրույթ­ներ: Զե­կույ­ցում «կա­պի­տա­լիզ­մի այ­լա­սեր­ման» մա­սին մի­ան­շա­նակ գնա­հա­տա­կա­նի կող­քին հա­տուկ բա­ժին է նվիր­ված Արև­մուտ­քում տի­րա­պե­տող աշ­խար­հա­յաց­քի քննա­դա­տու­թյա­նը` ապա­գա­յի այ­լընտ­րան­քա­յին փի­լի­սո­փա­յու­թյան` «նոր Լու­սա­վո­րու­թյան» ներ­կա­յաց­մամբ: Ըստ էու­թյան, Հա­մա­ձայ­նա­գիրն ընդգր­կում է տնտե­սա­կան, ֆի­նան­սա­կան և հու­մա­նի­տար հար­ցե­րի լայն շրջա­նակ, որոնց բո­վան­դա­կա­յին հիմ­քը Զե­կույ­ցի հե­ղի­նակ­նե­րը ոչ մի­այն սխալ, այ­լև վտան­գա­վոր են հա­մա­րում, ին­չը հարկ է վե­րա­ի­մաս­տա­վո­րել և են­թար­կել ար­մա­տա­կան փո­փո­խու­թյան` «նոր Լու­սա­վո­րու­թյան» փի­լի­սո­փա­յու­թյա­նը հա­մա­պա­տաս­խան: Որ­պես­զի աս­վա­ծը մեր­կա­պա­րա­նոց չհնչի, առան­ձին մեջ­բե­րում­ներ կա­տա­րենք Հա­մա­ձայ­նագ­րի երկ­րորդ մա­սից` «Քա­ղա­քա­կան երկ­խո­սու­թյուն և բա­րե­փո­խում­ներ» վեր­նագ­րի ներ­քո: Հա­մա­ձայ­նագ­րի այս մա­սում, մաս­նա­վո­րա­պես, նշվում է, որ «ներ­քին բա­րե­փո­խում­նե­րը նա­խա­տե­սում են ժո­ղովր­դա­վա­րաց­մա­նը, մար­դու իրա­վունք­նե­րի ամ­րապնդ­մա­նը, կո­ռուպ­ցի­ա­յի դեմ պայ­քա­րին, դա­տա­կան հա­մա­կար­գի ար­դյու­նա­վե­տու­թյան բարձ­րաց­մանն ուղղ­ված քայ­լեր»: Այս հոր­դոր­նե­րը կա­րող են ըն­կալ­վել որ­պես ծամծմ­ված դե­մա­գո­գիա, եթե դրանք դի­տար­կենք Զե­կույ­ցում պա­րու­նակ­վող առան­ձին եզ­րա­հան­գում­նե­րի հա­մա­տեքս­տում. օրի­նակ` ֆի­նան­սա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի 98%-ը ներ­կա­յումս սպե­կու­լյա­տիվ բնույթ ու­նի, իսկ օֆ­շո­րա­յին գո­տի­նե­րում «քսան­մե­կից մին­չև երե­սու­ներ­կու տրի­լի­ոն դո­լար է նստած»: Կամ` վերց­նենք Զե­կույ­ցի հե­ղի­նակ­նե­րի մեկ այլ պնդում. «Հար­կե­րի վճա­րու­մից խու­սա­փող կոր­պո­րա­ցի­ա­նե­րի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը մշտա­պես ասում են, որ ոչ մի օրենք չեն խախ­տում: Հա­ճախ այդ­պես է, որ կա. ու­րեմն, հար­կա­վոր է փո­խել օրենք­նե­րը»: Այո, ամեն բան ճիշտ է, սա­կայն օրենք­նե­րը տաս­նա­մյակ­նե­րով չեն փոխ­վում: Սե­փա­կան «մի­ամ­տու­թյու­նից» ել­նե­լով կա­րե­լի է, չէ՞, դրա­նում քա­ղա­քա­կան կո­ռուպ­ցի­ա­յի նշան­ներ տես­նել: Կամ` մեկ այլ օրի­նակ: Հա­յաս­տան-ԵՄ Հա­մա­ձայ­նագ­րում նշվում է մար­դու իրա­վունք­նե­րի պահ­պան­ման, դա­տա­կան հա­մա­կար­գի ար­դյու­նա­վե­տու­թյան բարձ­րաց­ման կա­րև­ո­րու­թյու­նը, բայց և, չգի­տես ին­չու, լռու­թյան են մատն­վում սպառ­ման հար­ցում աղա­ղա­կող ան­հա­վա­սա­րու­թյան և շրջա­կա մի­ջա­վայ­րի պահ­պա­նու­թյան հար­ցե­րի հան­դեպ ան­պա­տաս­խա­նա­տու վե­րա­բեր­մուն­քի փաս­տե­րը, ին­չի մա­սին բա­վա­կան կոշտ խոս­վում է Զե­կույ­ցում: Այս­պես, ամե­նա­հա­րուստ ամե­րի­կա­ցի­նե­րի մեկ տո­կո­սը տա­րե­կան գե­նե­րաց­նում է երեք հա­րյուր տաս­նութ տոն­նա ած­խաթթ­վի գա­զի (CO2) ար­տա­նե­տում մթնո­լորտ` մեկ մար­դու հաշ­վար­կով, այն դեպ­քում, երբ երկ­րի մի­ջին բնա­կի­չը գե­նե­րաց­նում է վեց տոն­նա, այ­սինքն` հի­սու­նե­րեք ան­գամ պա­կաս: Կամ` մեկ այլ ցու­ցա­նիշ, որը ներ­կա­յաց­վում է Զե­կույ­ցում. «Աշ­խար­հի ամե­նա­հա­րուստ տնա­յին տնտե­սու­թյուն­նե­րի տա­սը տո­կո­սը ար­տա­նե­տում­նե­րի քա­ռա­սուն­հինգ տո­կո­սի պատ­ճառ է հան­դի­սա­նում»: Հատ­կան­շա­կան է, որ Զե­կույ­ցի հե­ղի­նակ­ներ Էրնստ Վայց­զե­քե­րը և Ան­դերս Վիյք­մա­նը, խո­սե­լով հա­մաշ­խար­հա­յին ֆի­նան­սա­կան «ջո­ջե­րի» մա­սին, ո՛չ առանց հեգ­նան­քի նշում են, որ «նրանք իրենց «չա­փից ավե­լի մեծ են դարձ­րել` տա­նուլ տա­լու» կամ էլ բանտ ու­ղև­որ­վե­լու հա­մար»: Կա­րե­լի է ԵԱՏՄ շրջա­նակ­նե­րում կամ Հա­յաս­տան - ԵՄ Հա­մա­ձայ­նագ­րով Հա­յաս­տա­նի ստանձ­նած այլ պար­տա­վո­րու­թյուն­ներ էլ նշել, որոնք նույն­պես լուրջ վեր­լու­ծու­թյուն և վե­րա­ի­մաս­տա­վո­րում են պա­հան­ջում` «Հռո­մի ակում­բի» Հո­բե­լյա­նա­կան զե­կույ­ցում պա­րու­նակ­վող եզ­րա­հան­գում­նե­րից ել­նե­լով: Կար­ծում եմ, որ վե­րը թվարկ­վա­ծի հա­մա­տեքս­տում կա­րև­որ­վում է Հա­յաս­տա­նում ու նրա շուրջ ըն­թա­ցիկ իրա­վի­ճա­կի գլո­բալ և հա­մա­կող­մա­նի վեր­լու­ծու­թյան անհ­րա­ժեշ­տու­թյու­նը` Զե­կույ­ցում պա­րու­նակ­վող դրույթ­նե­րի ու եզ­րա­կա­ցու­թյուն­նե­րի լույ­սի ներ­քո և հաշ­վի առ­նե­լով ավե­լի վաղ Հա­յաս­տա­նի ստանձ­նած պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րը, իսկ այ­նու­հե­տև այդ վեր­լու­ծու­թյան հի­ման վրա հարկ է մշա­կել օրա­կարգ ՀՀ Ազ­գա­յին ժո­ղո­վի հա­մար: Սա կոչ չէ, այլ ժա­մա­նա­կի հրա­մա­յա­կա­նը: Չէ՞ որ Զե­կույ­ցի հե­ղի­նակ­ներ Է.Վայց­զե­քե­րը և Ա.Վիյք­մանն ու նրանց գոր­ծըն­կեր­ներն աշ­խար­հում ստեղծ­ված իրա­վի­ճա­կը բնու­թագ­րում են հե­տև­յալ կերպ. մո­լո­րա­կը դեգ­րա­դաց­վում է, ավ­տո­րի­տա­րիզմն ու ար­մա­տա­կա­նու­թյու­նը վե­րելք են ապ­րում, սպե­կու­լյա­տիվ կա­պի­տա­լը հաղ­թա­նա­կում է: Կա­պի­տա­լիզ­մի այ­սօր­վա ճգնա­ժա­մը բնու­թագ­րե­լով` Զե­կույ­ցի հե­ղի­նակ­նե­րը նշում են. «Ճգնա­ժա­մը ցիկ­լիկ չէ, բայց սաստ­կա­ցող է: Այն չի սահ­մա­նա­փակ­ված մեզ շրջա­պա­տող բնու­թյամբ, այլ նե­րա­ռում է սո­ցի­ա­լա­կան, քա­ղա­քա­կան, մշա­կու­թա­յին, բա­րո­յա­կան ճգնա­ժա­մը, դե­մոկ­րա­տի­ա­յի, գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյուն­նե­րի և կա­պի­տա­լիս­տա­կան հա­մա­կար­գի ճգնա­ժա­մը»: Կրկնում եմ` Զե­կույ­ցում տեղ գտած և Հա­յաս­տա­նի նկատ­մամբ կի­րա­ռե­լի հար­ցե­րի ու խնդիր­նե­րի ստեղ­ծա­րար իմաս­տա­վո­րումն ու առա­ջի­կա եր­կու տաս­նա­մյա­կի հա­մար երկ­րի զար­գաց­ման Պե­տա­կան ծրագ­րի հե­տա­գա մշա­կու­մը պետք է այդ հար­ցե­րի ակ­տո­ւա­լու­թյա­նը հա­րիր` իրենց ար­ժա­նի տե­ղը գտնեն ՀՀ VI գու­մար­ման Ազ­գա­յին ժո­ղո­վի աշ­խա­տան­քում: Սա­կայն ճիշտ չէր լի­նի, եթե ՀՀ զար­գաց­ման Պե­տա­կան ծրա­գի­րը կազ­մե­լիս տե­սա­դաշ­տից դուրս մնա­յին ոչ մի­այն Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան, այ­լև հա­մայն հա­յու­թյան ազ­գա­յին անվ­տան­գու­թյան ապա­հով­ման հար­ցե­րը: Մեր երկ­րի հա­մար ազ­գա­յին անվ­տան­գու­թյան ապա­հով­ման հար­ցե­րը, բնա­կա­նա­բար, հարկ է դի­տար­կել Հա­վա­քա­կան անվ­տան­գու­թյան պայ­մա­նագ­րի կազ­մա­կեր­պու­թյա­նը (ՀԱՊԿ) Հա­յաս­տա­նի ան­դա­մակ­ցու­թյան հա­մա­տեքս­տում: Ընդ որում, սկզբուն­քայ­նո­րեն կա­րև­որ է ՀՀ ԱԺ գոր­ծու­նե­ու­թյան կոնկ­րետ ոլորտ­նե­րի սահ­մա­նու­մը ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թյան հար­ցե­րում: Չէ՞ որ խորհր­դա­րա­նա­կան դի­վա­նա­գի­տու­թյան հա­տուկ կա­րև­ո­րու­թյան մա­սին նշվում է նաև Նա­խա­գահ Սերժ Սարգ­սյա­նի` VI գու­մար­ման Ազ­գա­յին ժո­ղո­վին հղած Ու­ղեր­ձում. «...առաջ­նա­յին կա­րև­ո­րու­թյուն է ձեռք բե­րում խորհր­դա­րա­նա­կան դի­վա­նա­գի­տու­թյան ար­դյու­նա­վե­տու­թյան բարձ­րաց­մանն ուղղ­ված սկզբունք­նե­րի ներդ­րու­մը, ինչ­պես նաև կոնկ­րետ քայ­լե­րի ու գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի իրա­կա­նա­ցու­մը»: Իրենց ամ­բող­ջու­թյան մեջ այս բո­լոր խնդիր­նե­րը պետք է դրվեն ՀՀ ԱԺ-ի կող­մից իրա­կա­նաց­վող խորհր­դա­րա­նա­կան դի­վա­նա­գի­տու­թյան հիմ­քում, որը, ան­կաս­կած, պետք է մշակ­վի այդ թվում և Սպի­տակ տան կող­մից 2017 թ. դեկ­տեմ­բե­րի 18-ին պաշ­տո­նա­պես տա­րած­ված ԱՄՆ Ազ­գա­յին անվ­տան­գու­թյան նոր ռազ­մա­վա­րու­թյան հա­մա­կող­մա­նի վեր­լու­ծու­թյան հի­ման վրա և դրա­նում պա­րու­նակ­վող դրույթ­նե­րի հաշ­վառ­մամբ: Ինք­նին հաս­կա­նա­լի է, որ ՀՀ ԱԺ մաս­նակ­ցու­թյու­նը խորհր­դա­րա­նա­կան դի­վա­նա­գի­տու­թյան մշակ­մա­նը պետք է հեն­վի հա­մաշ­խար­հա­յին քա­ղա­քա­կա­նու­թյան ու­ժի կենտ­րոն­նե­րի շա­հե­րի ընդ­հան­րու­թյան ման­րակր­կիտ հա­մադր­ման վրա: Իսկ դա ար­դի պայ­ման­նե­րում բնավ դյու­րին խնդիր չէ: Ինք­ներդ դա­տեք: Մի­ա­ցյալ Նա­հանգ­նե­րի Ազ­գա­յին անվ­տան­գու­թյան ռազ­մա­վա­րու­թյան (այ­սու­հետ` Ռազ­մա­վա­րու­թյուն) (National Security Strategy of United States of America) եր­րորդ բա­ժի­նը վեր­նագր­ված է` «Preserve Peace Through Strength», ին­չը նշա­նա­կում է «Խա­ղա­ղու­թյան պահ­պա­նում ու­ժի մի­ջո­ցով»: Եվ ահա, այդ բաժ­նի եր­րորդ նա­խա­դա­սու­թյու­նը սահ­մա­նում է աշ­խար­հում «երեք հիմ­նա­կան մար­տահ­րա­վեր-սպառ­նա­լիք` ռև­ի­զի­ո­նիս­տա­կան տե­րու­թյուն­ներ Չի­նաս­տան և Ռու­սաս­տան, վտա­րյալ պե­տու­թյուն­ներ Իրան և Հյու­սի­սա­յին Կո­րեա, և անդ­րազ­գա­յին սպառ­նա­լիք­ներ, հատ­կա­պես ջի­հա­դա­կան ահա­բեկ­չա­կան կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րը (Three main sets of challengers-the revisionist powers of China and Russia, the rogue states of Iran and North Korea and transnational threat organizations, particularly jihadist terrorist groups…)»: Այս ձև­ա­կեր­պում­նե­րի ֆո­նին, հա­մա­ձայ­նեք, կշռա­դատ­ված ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թյան մշա­կու­մը բա­ցա­ռիկ հրա­տա­պու­թյուն է ձեռք բե­րում: Իսկ կա­ռա­վար­ման խորհր­դա­րա­նա­կան ձևի անց­ման պայ­ման­նե­րում դժվար կլի­նի այս գոր­ծում գե­րագ­նա­հա­տել ՀՀ ԱԺ դերն ու նշա­նա­կու­թյու­նը: Չէ՞ որ, ըստ էու­թյան, Ռազ­մա­վա­րու­թյու­նում, ԱՄՆ-ի հա­մար հիմ­նա­կան մար­տահ­րա­վեր-սպառ­նա­լիք­նե­րի թվում նշված են մեր մեր­ձա­վո­րա­գույն ռազ­մա­վա­րա­կան դաշ­նա­կից (ՀԱՊԿ-ի և ԵԱՏՄ-ի գծով) Ռու­սաս­տա­նի Դաշ­նու­թյու­նը, բա­րե­կա­մա­կան Իրա­նի Իս­լա­մա­կան Հան­րա­պե­տու­թյու­նը, որի հետ Հա­յաս­տա­նի ան­կա­խու­թյան տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում հաս­տատ­վել են բա­րիդ­րա­ցի­ա­կան, բա­րե­կա­մա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­ներ, ինչ­պես նաև Չի­նաս­տա­նի Ժո­ղովր­դա­կան Հան­րա­պե­տու­թյու­նը: Օրի­նակ, ՀՀ Նա­խա­գահ Սերժ Սարգ­սյա­նը ՉԺՀ նա­խա­գահ Սի Ծին­փի­նին Չի­նաս­տա­նի Կո­մու­նիս­տա­կան կու­սակ­ցու­թյան Գլխա­վոր քար­տու­ղար ընտր­վե­լու (2017 թ. հոկ­տեմ­բե­րի 25) կա­պակ­ցու­թյամբ ուղ­ղած շնոր­հա­վո­րա­կան ու­ղեր­ձում, բնո­րո­շե­լով ՉԺՀ-ի հետ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րը, նշել է. «Հա­յաս­տա­նը հա­տուկ կա­րև­ո­րու­թյուն է տա­լիս Չի­նաս­տա­նի հետ ավան­դա­կան բա­րե­կա­մա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի հե­տև­ո­ղա­կան ամ­րապնդ­մա­նը և խո­րաց­մա­նը: Հա­մոզ­ված եմ, որ տար­բեր ոլորտ­նե­րում երկ­կողմ կա­պե­րի և փո­խա­նա­կում­նե­րի շա­րու­նա­կա­կան ակ­տի­վա­ցու­մը, ինչ­պես նաև ար­դյու­նա­վետ գոր­ծակ­ցու­թյու­նը մի­ջազ­գա­յին աս­պա­րե­զում բխում են մեր բա­րե­կամ երկր­նե­րի և ժո­ղո­վուրդ­նե­րի կեն­սա­կան շա­հե­րից... Պատ­րաստ ենք նաև հնա­րա­վո­րինս նպաս­տե­լու Ձեր կող­մից առաջ քաշ­ված «Մեկ գո­տի, մեկ ճա­նա­պարհ» ծրագ­րի իրա­կա­նաց­մա­նը` դի­տե­լով այն որ­պես բազ­մա­գոր­ծա­ռույթ նա­խա­գիծ, որը կոչ­ված է ապա­հո­վե­լու դրա­նում ընդգրկ­ված երկր­նե­րի և ժո­ղո­վուրդ­նե­րի անվ­տան­գու­թյու­նը, խա­ղա­ղու­թյու­նը և բա­րօ­րու­թյու­նը»: Էլ չեմ անդ­րա­դառ­նում չի­նա­կան կող­մի հետ Հա­յաս­տա­նի լեռ­նա­հան­քա­յին ար­դյու­նա­բե­րու­թյան ոլոր­տում բա­վա­կան խո­շոր ներդ­րու­մա­յին նա­խագ­ծե­րի վե­րա­բե­րյալ նախ­նա­կան պայ­մա­նա­վոր­վա­ծու­թյուն­նե­րի մա­սին:

http://mepic.ru/view/?id=e008b0df12c025b7e3fd52a964e1d021

Իսկ ինչ վե­րա­բե­րում է Իրա­նի հետ մեր կա­պե­րին, վերս­տին ասենք, որ հայ-իրա­նա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­ներն առան­ձին խոր վեր­լու­ծու­թյան թե­մա են: Սա­կայն շատ կա­րև­որ է նշել Հա­յաս­տա­նի բա­ցա­ռիկ շա­հագրգռ­վա­ծու­թյու­նը բա­րե­կա­մա­կան Իրա­նում խա­ղա­ղու­թյան և կա­յու­նու­թյան պահ­պան­մամբ, եր­կիր, որի դե­րը մեր տա­րա­ծաշր­ջա­նում խա­ղա­ղու­թյան ապա­հով­ման գոր­ծում դժվար է գե­րագ­նա­հա­տել, ին­չի մա­սին բա­վա­կան հա­մո­զիչ ար­տա­հայտ­վել է ՀՀ Նա­խա­գահ Սերժ Ազա­տի Սարգ­սյանն իրա­նա­կան ԻՌ­ՆԱ տե­ղե­կատ­վա­կան գոր­ծա­կա­լու­թյա­նը տված հար­ցազ­րույ­ցում, Թեհ­րան կա­տա­րե­լիք այ­ցի նա­խօ­րե­ին, որ­տեղ մաս­նակ­ցել է Իրա­նի նա­խա­գահ Հա­սան Ռո­ու­հա­նիի երդմ­նա­կա­լու­թյան արա­րո­ղու­թյա­նը 2017 թ. օգոս­տո­սի 5-ին: Պա­տաս­խա­նե­լով տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին և մի­ջազ­գա­յին աս­պա­րեզ­նե­րում խա­ղա­ղու­թյան և կա­յու­նու­թյան ամ­րապնդ­ման վրա Իրա­նի, Ռու­սաս­տա­նի և Հա­յաս­տա­նի մի­ջև հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան ազ­դե­ցու­թյան մա­սին հար­ցին` ՀՀ Նա­խա­գահ Սերժ Սարգ­սյանն ասել է. «Իրա­նը, Հա­յաս­տա­նը և Ռու­սաս­տա­նը բա­րե­կա­մա­կան երկր­ներ են թե՛ երկ­կողմ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի, թե՛ եռա­կողմ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան տե­սա­կե­տից: Մեր երկր­նե­րի վա­րած խա­ղա­ղա­սի­րա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նը տա­րա­ծաշր­ջա­նում ինք­նին հան­դի­սա­նում է խա­ղա­ղու­թյան և կա­յու­նու­թյան կա­րև­որ գրա­վա­կան: Մի­ա­ժա­մա­նակ, կար­ծում եմ, մեր երկր­ներն ու­նեն եռա­կողմ ձև­ա­չա­փով հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան ընդ­լայն­ման նե­րուժ: Ներ­կա­յումս մեր տա­րա­ծաշր­ջա­նում դի­տարկ­վող գոր­ծըն­թաց­նե­րի պայ­ման­նե­րում կա­րև­որ է, որ Հա­յաս­տանն ու Իրա­նը, ինչ­պես նաև Հա­յաս­տա­նի ռազ­մա­վա­րա­կան դաշ­նա­կից Ռու­սաս­տա­նը, էլ ավե­լի մի­ա­տե­ղեն իրենց ջան­քե­րը տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին անվ­տան­գու­թյան և խա­ղա­ղու­թյան ամ­րապնդ­ման գոր­ծում` ամուր պատ­վար դառ­նա­լով ծայ­րա­հե­ղա­կա­նու­թյան դեմ մղվող պայ­քա­րում»: Սկզբուն­քո­րեն կա­րև­որ էր ՀՀ Նա­խա­գա­հի կող­մից այն փաս­տի ամ­րագ­րու­մը, ըստ որի` «Հա­յաս­տան-Իրան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րը հրա­շա­լի օրի­նակ են այն բա­նի, թե ինչ­պի­սի բա­րիդ­րա­ցի­ա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­ներ կա­րող են ու­նե­նալ քրիս­տո­նյա և մահ­մե­դա­կան պե­տու­թյուն­նե­րը, բա­րե­կա­մա­կան և մշա­կու­թա­յին ինչ­պի­սի ամուր կա­պեր կա­րող են լի­նել եր­կու ժո­ղո­վուրդ­նե­րի մի­ջև: Եվ դրանք կա­րող են ըն­դօ­րի­նակ­ման առար­կա հան­դի­սա­նալ աշ­խար­հի մյուս երկր­նե­րի հա­մար»:

Իհար­կե, կա­րե­լի է վեր­լու­ծել նաև Զե­կույ­ցում տեղ գտած սկզբուն­քա­յին այլ եզ­րա­հան­գում­ներ ևս, օրի­նակ` հե­ղի­նակ­նե­րի կող­մից ՀՆԱ-ի (հա­մա­խառն ներ­քին ար­դյունք) այն­պի­սի դե­րա­կա­տա­րու­մը չըն­դու­նե­լը, որի ար­դյուն­քում մշտա­կան ներ­գոր­ծու­թյուն է կա­տար­վում քա­ղա­քա­կան որո­շում­նե­րի ըն­դուն­ման վրա, երբ ՀՆԱ-ի կա­ռուց­ված­քում դրվում է դրա ան­սահ­մա­նա­փակ աճի ձգտու­մը: Մինչ­դեռ, Զե­կույ­ցի հե­ղի­նակ­նե­րի կար­ծի­քով, ՀՆԱ-ն ար­տա­ցո­լում է ծախ­սե­րը, այլ ոչ թե բա­րե­կե­ցու­թյու­նը կամ սու­բյեկ­տիվ եր­ջան­կու­թյու­նը, դրա հետ մեկ­տեղ շու­կա­յից դուրս բա­րիք­ներ չտես­նե­լով: Այս պատ­ճա­ռով նրանք հակ­ված են հե­տև­յալ եզ­րա­կա­ցու­թյա­նը. մի­ակ բա­նը, որ չա­փում է ՀՆԱ-ն, դա արա­գու­թյունն է, որով փո­ղը շրջա­նառ­վում է տնտե­սու­թյու­նում: Այս առն­չու­թյամբ վեր­լու­ծա­բան­նե­րից մե­կը շատ նուրբ նկա­տել է, որ Զե­կույ­ցի հե­ղի­նակ­նե­րը պա­րա­դոք­սալ դեպ­քեր են նշում, երբ, օրի­նակ, նավ­թի վթա­րա­յին ար­տա­հոս­քը մե­ծաց­նում է ՀՆԱ-ն` վթա­րի վե­րաց­ման հետ կապ­ված ծախ­սե­րի պատ­ճա­ռով, ինչ­պես նաև նշում են այն պա­րա­դոքս­նե­րը, երբ հի­վան­դու­թյուն­նե­րը, աղետ­նե­րը և դժբախտ պա­տա­հար­նե­րը, ան­գամ այն բո­լոր գոր­ծոն­նե­րը, որոնք ակն­հայ­տո­րեն խա­թա­րում են մարդ­կանց բա­րե­կե­ցու­թյու­նը, հան­գեց­նում են ՀՆԱ-ի աճի:

Ամ­փո­փե­լով` կու­զե­նա­յի նշել, որ դժվար է չհա­մա­ձայ­նել «Հռո­մի ակում­բի» Հո­բե­լյա­նա­կան զե­կույ­ցի գլխա­վոր եզ­րա­հան­գում­նե­րից մե­կի հետ, որն ասում է. մի­ջազ­գա­յին հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան և գլո­բալ կա­ռա­վար­ման ըն­թա­ցիկ ձև­ա­չա­փերն ար­դյու­նա­վետ չեն, բայց նրանք, որոնք գա­լիս են դրանց փո­խա­րի­նե­լու, կա­րող են ան­հա­մե­մատ ավե­լի լա­վը լի­նել: Մի­և­նույն ժա­մա­նակ շեշ­տենք, որ «Հռո­մի ակում­բը» իրեն հա­մա­րում է դե­մոկ­րա­տի­ա­յի, եր­կա­րա­ժամ­կետ մտա­ծո­ղու­թյան, բնու­թյան, երի­տա­սարդ սերն­դի և դեռ չծնվա

Այս թեմայով Ո՞րն է այն գաղափարը, որի շուրջ կարող են ընդդիմադիրները համախմբվել. Վազգեն Սաֆարյան Միշտ մեր ժողովուրդը ոչ թե գնացել է ընտրելու, այլ՝ մերժելու. Վազգեն Սաֆարյան (ԱՆՈՆՍ) Լսել ու հասկանալ, թե Չարենցը ինչ էր նկատի ունեցել լուսամփոփի պես աղջիկ ասելով. Ռաշ  Կամո Ունանյանի հերթական սպորտային հաղթանակը Գերմանիայում Անակնկալ «նվեր» ՀԳՄ-ին` 90-ամյակի կապակցությամբ