«Այս իրականության մեջ միայն ապուշներ են պետք, որոնց հեշտ լինի կառավարել». ԽԱՉԻԿ ՉԱԼԻԿՅԱՆ  

«Իրավունք TV»-ի հյուրն է բեմադրիչ, ռեժիսոր, դրամատուրգ ԽԱՉԻԿ ՉԱԼԻԿՅԱՆԸ

-Պարոն Չալիկյան, ո՞րն է այսօրվա հայ կինոյի ասելիքը:

-Գիտեք, չի կարելի խոսել մի բանի մասին, ինչը չկա:

-Ինչո՞ւ չկա:

-Չկա, որովհետեւ կինոն ինքնաբավ արվեստ չէ, ինչպես որ ցանկացած արվեստ: Ինքը իրենով պայմանավորում է երկիր: Եթե ես չգիտեմ երկիրն ուր է գնում, ինչ խնդիրներ ունի, ապա արվեստը կորցնում է իր նշանակությունը, որովհետեւ այսօր հատկապես այս ծայրահեղ իրավիճակում պետք է հոգեւոր դաշտում ձեւավորել այն երկիրը, որը ակնկալում ենք ունենալ քաղաքական դաշտում վաղը: Բայց եթե երկրի տերերն իրենց հավակնողները չունեն, այդ տեսիլը շատ ավելի աղետալի է, քան մեր ընդհանուր պատկերացումն է, այդ դեպքում արվեստը դառնում է ինքնաբավ եւ չի ծառայում իր բուն նպատակին: Չի կարող հիվանդ երկրում առողջ կինո լինել: Բայց եթե երկիրն ունենա առողջ կինո, եթե այդ խնդիրը դնի իր առաջ, չի կարող այդ երկիրն արդեն անառողջ լինել: Այսինքն` շատ կարեւոր է, եթե կինոն, մասնավորապես,  թատրոնը երկրի առողջության գրավականն են այսօր, իրենք դարձել են հիվանդության սինդրոմը այդ նույն երկրի: Եվ այդ առումով ինքը պետք է այդ առողջության բնութագիրը լինի, բայց եթե երկիրը հիվանդ է, արվեստը պետք է փորձի ինքը առողջանալով, առողջացնել երկիրը, որովհետեւ այստեղ, կրկնում եմ մի շատ հայտնի փիլիսոփայի խոսքը` կարող է շատ զարգացած երկիրը չունենալ բարձր արվեստ, բարձր  թատրոն, կինո, բայց եթե կա այդ թատրոնը, ապա բացառվում է, որ այդ երկիրը զարգացած չլինի:

-Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին էլ մեր երկիրը լավ վիճակում չէր, բայց ստեղծեցինք լավ գործեր, արվեստը ծաղկում էր ապրում: Էլի կար այդ հիվանդությունը, բայց չէ՞ որ զարգանում էր արվեստը:

-Բնականաբար, ես նաեւ բախտավորություն եւ դժբախտություն եմ ունեցել սովետական համակարգում ապրելու: Տարբերությունը հսկայական է մշակույթի առումով: Եթե նախկինում կար շատ հզոր գրաքննություն` ցենզուրա, ապա դա միայն գաղափարական էր: Այսինքն` գաղափարով դու մի հակասիր երկրի ընդհանուր ուղեծրին, բայց մնացած հարցերում դու պարտավոր ես որակ ստեղծել: Որակի հարցում շատ խստապահանջ էին: Իսկ այսօր շատ ավելի հզոր  ցենզուրա է, շատ ավելի խայտառակ: Ինչ ուզում ես արա, բացարձակ ազատ ես, հանկարծ որակ չստեղծես: Իսկ առանց որակի, արվեստ չի լինում: Ու այն, ինչ- որ այսօր մատուցում են, արվեստի հետ կապ չունի:

- Խորհրդային Միության տարիներին ավելի շատ էին պատմական ֆիլմեր նկարահանում, քան հիմա: Ինչո՞ւ հիմա երբ ազատ ու անկախ ենք, չեն նկարահանում: Միայն մի քանի ֆիլմ  են նկարահանել ու դրանով սահմանափակվել:

-Նախ` մենք պետականություն չունենք: Այս ամեն ինչը թվացյալ է: Ավելին` եթե չունենայինք, գոնե այդ չունենալու մտահոգությունը կունենայինք: Այս վիճակը շատ վտանգավոր է: Եվ երբ Դուք ասում եք նախկինում նկարահանվում էին պատմական, հայրենասիրական ֆիլմեր, իհարկե, դա կար: Բայց արվեստի խնդիրը պատմությունը ներկայացնելը չի:

-Բայց չէ՞ որ դրանով ոգեւորում ենք մեր սերնդին:

-Այդ խնդիրն էլ կա: Ամեն ինչի մեջ պետք է այդ հայրենաստեղծությունը լինի: Բայց արվեստն ավելի մեծ առաքելություն ունի: Արվեստի խնդիրը` արվեստ մատուցելն է, որի դեպքում մարդը եթե այդ արվեստի ընկալումն ունի, ինքը չի կարող արժեքներ չկրեր, այդ դեպքում  նաեւ հայրենիքի արժեքը:

-Արվեստի միջոցով մենք աշխարհին ասելիք ունենք: Մոտենում է 1915 թվականի ապրիլի 24-ի Ցեղասպանության օրը: Մենք այդ օրվան նվիրված նոր նկարահանած ֆիլմեր ունե՞նք:

-Այդ ասելիքը նախ պետք է երկրի քաղաքական դաշտը, երկրի տերերն ունենան:

-Երկրի տերերը կարող է չմտածեն կամ չեն էլ ուզում մտածեն, բայց մենք ունենք տաղանդավոր ռեժիսորներ, կինոռեժիսորներ, որոնք կարող են, չէ՞ արվեստի միջոցով մեր պատմությունը ներկայացնել:

-Ես դա իմ բարձի տակ կարող եմ միայն ստանալ, որովհետեւ հասարակական դաշտում պետական գոնե  գիտակցություն է պետք: Ես ո՞նց կարող եմ իմ տանը թատրոն խաղալ կամ իմ բարձի տակ ֆիլմ նկարել:

-Փորձե՞լ եք նման ծրագիր ներկայացնել ԿԳՄՍ նախարարությանը:

-Բա որ հանկարծ համաձայնե՞ն: Նշանակում է` ես ինձ պետք է վաճառեմ եւ անեմ բաներ, որոնք հարիր չեն արվեստին: Ես այս երկրում չեմ ապրում: Ես իմ երկրում եմ ապրում... Ես չեմ կարող գնալ միջնադար եւ Չինգիզ խանին համոզել, որ ինձ օգնի:

Ես այնքան ուրախ եմ, որ այսօր չեն նկարում հայրենասիրական, պատմական  ֆիլմեր:

-Ինչո՞ւ...

Կպղծեին այդ ամեն ինչը, կավերեին:  Նժդեհ են նկարում եւ ոչնչացնում են Նժդեհին: Ո՞նց կարելի է: Արվեստում առաջին  հերթին պետք է մակարդակ լինի, դրանից հետո արդեն նոր այդ մակարդակով կարելի է որոշել, թե ինչ ես նկարում: Բայց եթե այդ ընկալումը չկա, նույնիսկ արվեստի մասին ճշմարիտ պատկերացումը չկա, ես գոհ եմ, որ չեն նկարում: Ինչի՞ նման կլիներ, եթե այս երկիրը նաեւ հարուստ լիներ: Ինչ պիղծ արժեքներ պետք է ծնվեին: Եկեք ընդունենք ի սկզբանե, որ այս երկիրը Հայաստանը չէ: Մենք պետք է իրական Հայաստանը կայացնենք:

-Երկրի ձայնը նաեւ մշակույթի գործիչներն են: Ինչո՞ւ են այսօր շատ քիչ մարդիկ խոսում:

-Այսօր մտավոր շերտ, մտավորականություն չկա, բայց ոչ թե այս ժողովուրդը հանկարծ անշնորհք դարձավ: Բնականաբար, անշնորհք չի դարձել ազգը, կան փայլուն աչքերով երիտասարդներ, որոնք կարող են մեծ գործեր անել, բայց գործելու դաշտ չկա: Այսինքն` մենք զոհեր ենք պատրաստում, որովհետեւ այս իրականության մեջ միայն ապուշներ, տգետներ են պետք, որոնց հեշտ լինի կառավարել: Իսկ օժտվածները ոչ մեկն իր գործով չի զբաղվում:

ՆՈՒՆԵ ԶԱՔԱՐՅԱՆ