Նիկոլը նախ պետք է արտաքին կուրս ունենա, որ խոսենք դրա փոխել-չփոխելուց

­Հա­յաս­տա­նի հա­մար, ինչ խոսք, չա­փա­զանց կա­րե­ւոր մե­սիջ էր Ի­րա­նի պաշտ­պա­նութ­յան եւ ԶՈւ ա­ջակց­ման նա­խա­րար, բրի­գա­դի գե­նե­րալ Մո­հա­մադ-­Ռե­զա Աշ­թիա­նիի նա­խօ­րեին ար­ված հայ­տա­րա­րութ­յու­նը` տա­րա­ծաշր­ջա­նում պա­տե­րազմ չի լի­նի: Սա հե­տե­ւեց ավե­լի վաղ Ի­րա­նի ԱԳՆ­–ից ար­ված հայ­տա­րա­րութ­յա­նը, թե` Ադր­բե­ջա­նը վստա­հեց­րել է, որ ներ­կա ռազ­մա­կան տե­ղա­շար­ժերն ա­մե­նե­ւին էլ նոր պա­տե­րազ­մի նպա­տա­կով չեն:

ՊԱՏԵՐԱԶՄ ՍԿՍԵԼ-ՉՍԿՍԵԼԸ՝ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՈՐՈՇԵԼԻՔԸ ՉԷ

Ա­սվա­ծով հան­դերձ, Ի­րա­նի պաշտ­պա­նութ­յան նա­խա­րա­րը նաեւ ֆիք­սեց, որ այդ կա­յու­նաց­մա­նը հաս­նե­լու հա­մար Ի­րանն իր «կար­միր գծե­րից» հետ չի քաշ­վել: Ն­րա խոս­քով, Ի­րա­նի Իս­լա­մա­կան Հան­րա­պե­տութ­յան դիր­քո­րո­շումն աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան հար­ցե­րի վե­րա­բեր­յալ հստակ է, եւ. «Մենք ոչ մի աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան փո­փո­խութ­յուն չենք ըն­դու­նի տա­րա­ծաշր­ջա­նում, եւ դա բո­լո­րին հայտ­նի է… Ի­րա­դար­ձութ­յուն­նե­րի ներ­կա ըն­թաց­քը ցույց է տա­լիս, որ ա­ռանձ­նա­կի ո­չինչ տե­ղի չի ու­նե­նա»։

­Հաս­կա­նա­լի է, որ նման միան­շա­նակ հայ­տա­րա­րութ­յու­նը, այն էլ` այն­պի­սի լուրջ երկ­րից, ինչ­պի­սին Ի­րանն է, հենց այն­պես, օ­դից չէր կա­րող ընկ­նել: Հաս­կա­նա­լի է նաեւ, որ այս վեր­ջին սրա­ցում­նե­րին զու­գա­հեռ ըն­թա­ցել են շատ սուր քն­նար­կում­ներ, այդ թվում` Ի­րան–Ադր­բե­ջան եւ Ի­րան–­Թուր­քիա ուղ­ղութ­յուն­նե­րով: Վեր­ջա­պես, կա­րե­լի է հաս­կա­նալ նաեւ, որ այդ քննար­կում­նե­րում Ի­րա­նը մին­չեւ վերջ եւ ա­մե­նայն կոշ­տութ­յամբ կանգ­նել է իր «կար­միր գծին», այն է` Ս­յու­նի­քի ուղ­ղութ­յու­նը ո­րե­ւէ փո­փո­խութ­յան են­թա­կա չլի­նե­լու տես­լա­կա­նին, դա ըն­կա­լե­լով՝ որ­պես հենց Իս­լա­մա­կան Հան­րա­պե­տութ­յան հա­մար մա­հա­ցու սպառ­նա­լիք: Ու թուրք­–ա­զե­րիա­կան տան­դե­մը ո­րո­շել է հետ քաշ­վել նման սրա­ցում­նե­րից:

Այս ֆո­նին, թեեւ Ռու­սաս­տա­նը հրա­պա­րա­կա­յին հայ­տա­րա­րութ­յու­ննե­րով, այս­պես ա­սենք, շատ աչ­քի չըն­կավ, թե­րեւս հաշ­վի առ­նե­լով նաեւ, որ նի­կոլ­յան իշ­խա­նութ­յուն­նե­րը հենց  ի­րենց գոր­ծե­լա­ո­ճով դա կան­խե­ցին, սա­կայն դա դեռ չի նշա­նա­կում, որ ստվե­րա­յին դի­վա­նա­գի­տութ­յուն չկար: Այն, որ Մոսկ­վա­յի հիմ­նա­կան գոր­ծո­ղութ­յուն­ներն այս փու­լում Ար­ցա­խի ուղ­ղութ­յամբ էին, դա ար­դեն հնա­րա­վոր չէր չնկա­տել: Գու­մա­րած, դեռ սրա­ցում­նե­րի ա­ռա­ջին պա­հից ի­րա­նա­կան աղբ­յուր­նե­րը սկսե­ցին խո­սել Հա­յաս­տան եւ Ար­ցախ ռու­սա­կան նոր ու­ժե­րի տե­ղա­կայ­ման մա­սին, այդ թվում` «Վագ­նե­րի», ո­րին Նի­կո­լը նա­խօ­րեին ԱԺ­–ում էր փոր­ձում ո­րո­նել: Ի­րա­կա­նում «Վագ­նե­րի» 10–12 հա­զա­րա­նոց խմբա­վո­րում է ե­կել Հա­յաս­տան, այլ աղբ­յուր­նե­րով` Ար­ցախ, թե` ոչ, դա դեռ հար­ցի մի կողմն է: Սա­կայն այդ խո­սակ­ցութ­յուն­ներն ա­ռա­ջին հեր­թին մե­սիջ էին ոչ միայն Նի­կո­լի, այլ` Ա­լիե­ւի հա­մար. ե­թե ան­գամ «Վագ­ներն» այս պա­հին այս­տեղ չէ, ա­պա դա չի նշա­նա­կում, որ կրի­տի­կա­կան պա­հին չի:

­Լավ, են­թադ­րենք, որ այս ան­գամ էլ Ի­րա­նի եւ Ռու­սաս­տա­նի բաց եւ ստվե­րա­յին ազ­դե­ցութ­յամբ հա­ջող­վեց պա­տե­րազ­մը կան­խել, հե­տո՞: Այ­սինքն, ի՞նչ հե­տա­գա զար­գա­ցում­նե­րի պետք է սպա­սել, հաշ­վի առ­նե­լով, ի­հար­կե, նաեւ այն մթնո­լոր­տը, որ այս պա­հին կա Հա­յաս­տան–­Ռու­սաս­տան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րում, ինչ­պես նաեւ Ար­ցա­խում ստեղծ­ված ներ­կա ի­րո­ղութ­յուն­նե­րը:

ՀԵՐԹԱԿԱՆ «ԿՐՈՒՏԻՏՆԵՐԸ»

­Թե ուր են գնում հայ–­ռու­սա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րը, կա­րե­լի է ո­րո­շա­կի պատ­կե­րա­ցում­ներ կազ­մել նաեւ Նի­կո­լի վեր­ջին ե­լույթ­նե­րից: Այս տե­սանկ­յու­նից բա­վա­կա­նին հե­տաքր­քիր էր ԱԺ­–ում աչքալուսանքի տեսքով հնչեց­րած այն միտ­քը, թե. «Ես ու­շա­դիր հետ­եւում եմ ՌԴ նա­խա­գա­հի հայ­տա­րա­րութ­յուն­նե­րին, ով ա­սաց, որ Հա­յաս­տա­նի հետ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րում եւ ինձ հետ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րում խնդիր­ներ չկան»: Կարող էր ավելացնել` «Վագները» վկա:

Միայն թե նա այս հար­ցում մեկ «բաց­թո­ղում» ու­նե­ցավ. Պու­տի­նը միայն այդ մա­սին չէ, որ նա­խօ­րեին խո­սեց: Շատ ա­վե­լի էա­կան էին ՌԴ նա­խա­գա­հի այն «ապտակը», որ Հա­յաս­տա­նը կո­պիտ կամ դի­տա­վոր­յալ սխալ­ներ է թույլ տվել, ո­րի արդ­յուն­քում էլ ու­նենք ներ­կա ող­բեր­գա­կան վի­ճա­կը: Հաս­կա­նա­լի է, Նի­կոլն այդ ա­մե­նը լիո­վին շրջան­ցել չէր կա­րող եւ սկսեց հեր­թա­կան ան­գամ խո­սել՝ «ար­ցախ­յան բա­նակ­ցութ­յուն­նե­րը նախ­կին­նե­րը ջեբս գցե­ցին» թե­մա­յով, ու ինչ­պես միշտ` թույլ տա­լով նույն կոպ­տա­գույն սխալ­նե­րը: Այդ թվում, որ 3 սկզբունք­նե­րից եւ 6 տար­րե­րից բաղ­կա­ցած «5+2» սցե­նա­րով կար­գա­վոր­ման մե­խա­նիզ­մը 2019թ.­–ին հա­մա­նա­խա­գահ երկր­նե­րը հենց իր սե­ղա­նին էին դրել: Հենց Նի­կոլն էր, որ այն մերժեց, ու թեեւ ակն­հայտ էր, որ դրա այ­լընտ­րան­քը պա­տե­րազմն է: Ու այդպես էլ դեռ չի ասել, թե այդ ձա­խող­ման վրա ի՞նչ ազ­դե­ցութ­յուն թո­ղեց Բոլ­թո­նի հա­յաս­տան­յան այ­ցը, եւ, թե դրա­նից հե­տո Մոսկ­վան քա­նի՞ ան­գամ նրան դե­տա­լա­յին կեր­պով ներ­կա­յաց­րել` որն է իր այդ մերժ­ման հե­տե­ւանք­նե­րը:

­Պու­տի­նի հայ­տա­րա­րութ­յան մյուս բլոկն էլ վե­րա­բե­րում է Ալ­մա-Ա­թա­յի հռչա­կա­գի­րը հիմք դարձ­նե­լուն, եւ այս դեպ­քում էլ Նի­կո­լը հա­մա­ռո­րեն փոր­ձեց մե­ղադ­րանք­ներն ու­ղղել ար­դեն «ա­մե­նա­նախ­կին­նե­րին»` ԼՏՊ­–ին` «կնքահոր» Լյովիկի կողմից «դտախոս» որակումը ստանալով: Բացի այդ «Հա­յաս­տան» խմբակ­ցութ­յան պատ­գա­մա­վոր Ար­թուր Խա­չատր­յա­նը մատ­նան­շեց, որ Հա­յաս­տա­նը չի վա­վե­րաց­րել Ալ­մա–Ա­թա­յի հռչա­կա­գի­րը, ա­վե­լին՝ ո­րե­ւէ եր­կիր չի վա­վե­րաց­րել այն՝ ա­վե­լացնելով. «Հե­տե­ւա­բար, այն չի հա­մար­վում ՀՀ օ­րենսդ­րութ­յան ան­բա­ժա­նե­լի մաս... »: Նի­կոլն ըն­դա­մե­նը ար­ձա­գան­քեց. «Գու­ցե դե յու­րե ձե­ւա­կեր­պում­նե­րի տա­ռի ի­մաս­տով այն­քան էլ ճշգրիտ չեմ ե­ղել, բայց բա­ռի բուն եւ ո­գու ի­մաս­տով ճշգրիտ եմ ե­ղել…»: Ի՞նչ «բայց բա­ռի ո­գի», երբ վար­չա­պե­տի ա­թո­ռին նստած ան­ձը պար­տա­վոր է ա­ռաջ­նորդ­վել բա­ցա­ռա­պես իր երկ­րի օ­րենսդ­րութ­յամբ: Իսկ այդ երկ­րի ստեղծ­ման հիմք դար­ձած Ան­կա­խութ­յան հռչա­կա­գիրը եւ դրա վկա­յա­կոչ­մամբ Սահ­մա­նադ­րութ­յու­նը Ար­ցա­խի մա­սով միան­գա­մայն այլ բան է սահ­մա­նում:

­Վե­րա­դառ­նանք Պու­տի­նի խոս­քին: Այ­սինքն, նա, ըստ էութ­յան, այն թեզն ա­ռաջ տա­րավ, որ Նի­կո­լը ինչ­–որ ան­լուրջ փաս­տաթղ­թի հի­ման վրա Ար­ցա­խը ճա­նա­չել է Ադր­բե­ջա­նի մաս եւ դրա­նով նաեւ նվա­զեց­րել Ռու­սաս­տա­նի մա­նեւ­րա­կա­նութ­յու­նը: Ըստ ՌԴ նա­խա­գա­հի. «Սա տե­ղի է ու­նե­ցել, եւ դա մեր ո­րո­շու­մը չէր։ Սա Հա­յաս­տա­նի այ­սօր­վա ղե­կա­վա­րութ­յան ո­րո­շումն է… Իսկ ի՞նչ ա­սենք, այս­տեղ ա­սե­լիք չկա, ե­թե Հա­յաս­տանն ին­քը ճա­նա­չել է Ղա­րա­բա­ղը որ­պես Ադր­բե­ջա­նի մաս… Հի­մա նա­խա­գահ Ա­լիեւն ինձ ա­սում է՝ դուք գի­տեք, որ Հա­յաս­տա­նը ճա­նա­չել է Ղա­րա­բա­ղը մե­րը, որ Ղա­րա­բա­ղի կար­գա­վի­ճա­կի հարցն այ­լեւս չկա, այն լուծ­ված է»:

ՆՈՐ ԻՐՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

­Նի­կո­լը, մի­գու­ցե ռու­սա­կան այս բո­լոր հար­ված­նե­րից հե­տո, ինչ­պես Գե­ղամ Մա­նուկ­յանն ար­տա­հայտ­վեց՝ «Ե­րե­ւի հաս­կա­ցան, որ կրա­կի հետ շատ են խա­ղում», մի­գու­ցե՝ չհաս­կա­ցան, սա­կայն դա, ինչ­պես նաեւ «Ար­ցախն Ադր­բե­ջան է, եւ՝ վերջ» տես­լա­կա­նը ԼՏՊ­–ի «ջե­բը գցե­լու» փոր­ձերն ար­դեն ընդ­հա­նուր ի­րա­վի­ճա­կի վրա չեն ազ­դում: Կա Ար­ցախն Ադր­բե­ջա­նի մաս ճա­նա­չե­լու մա­սին հայ­տա­րա­րութ­յուն՝ Հա­յաս­տա­նի ղե­կա­վա­րի ա­թո­ռին նստած ան­ձի կող­մից, դա քա­նիցս վե­րա­հաս­տատ­վել է, նրա թի­մը եւս քա­նիցս դա հաս­տա­տել է, աշ­խար­հը, այդ թվում՝ Հա­յաս­տա­նի դաշ­նա­կից­ներն այս ա­մե­նը հա­մա­րել են պե­տութ­յան պաշ­տո­նա­կան դիր­քո­րո­շում, ի­րենց մո­տե­ցում­նե­րը վե­րա­կա­ռու­ցել են դրան հա­մա­պա­տաս­խան: Այ­սինքն, ե­թե հան­կարծ Նի­կո­լը հետ նա­հան­ջի, կամ լի­նի իշ­խա­նա­փո­խութ­յուն, Նի­կո­լին այս ա­մե­նի հա­մար բանտ նստեց­նեն, մեկ է՝ ար­դեն «գնաց­քը մեկ­նել է», եւ Հա­յաս­տա­նը Պ­րա­հա­յի հայ­տա­րա­րութ­յա­նը նա­խոր­դած ի­րա­վի­ճա­կին վե­րա­դառ­նա­լու հնա­րա­վո­րութ­յուն գործ­նա­կա­նում չու­նի:

­Սա­կայն, նաեւ Պու­տի­նի հայ­տա­րա­րութ­յու­նից կա­րե­լի է հա­մոզ­վել, այս նոր ի­րա­վի­ճա­կը դեռ չի նշա­նա­կում, որ խաղն ա­վարտ­ված է: ՌԴ նա­խա­գա­հը մատ­նան­շեց, որ, ինչ­պես դեռ 2020թ. նո­յեմ­բե­րին էինք են­թադ­րութ­յուն հայտ­նել, նման ի­րա­վի­ճա­կում կա Մոսկ­վա­յի «Բ» պլա­նը. «Ի­հար­կե, այս­տեղ այլ հար­ցեր են ա­ռա­ջա­նում՝ հու­մա­նի­տար բա­ղադ­րի­չի եւ մեր խա­ղա­ղա­պահ­նե­րի ման­դա­տի հետ կապ­ված հար­ցեր, դա այդ­պես է: Ման­դա­տը դեռ ու­ժի մեջ է, եւ մար­դա­սի­րա­կան բնույ­թի, էթ­նիկ զտում­նե­րի կան­խար­գել­ման հար­ցե­րը, ի­հար­կե, չեն վե­րա­ցել, ես լիո­վին հա­մա­ձայն եմ սրա հետ: Հու­սով եմ, որ Ադր­բե­ջա­նի ղե­կա­վա­րութ­յու­նը, ինչ­պես մեզ միշտ ա­սել է եւ ա­սում է, շա­հագրգռ­ված չէ ո­րե­ւէ տե­սա­կի էթ­նիկ զտում­նե­րով, ա­վե­լին, նրանք շա­հագրգռ­ված են, որ գոր­ծըն­թա­ցը մեղմ ըն­թա­նա»:

Այ­սինքն, կան «էթ­նիկ զտում­նե­րի կան­խար­գել­ման հար­ցեր», եւ դրանց լուծ­ման միակ բա­ղադ­րի­չը ե­ղել եւ մնում է ռու­սա­կան զոր­քե­րի ներ­կա­յութ­յունն Ար­ցա­խում: Ընդ ո­րում, ինչ­քան էլ որ Նի­կո­լը խո­սում է ուկ­րաի­նա­կան պա­տե­րազ­մի հետ կապ­ված Ռու­սաս­տա­նի թու­լա­ցած լի­նե­լու մա­սին, սա­կայն, ե­րե­ւի բա­ցի նրա­նից, բո­լորն են հաս­կա­նում, որ դա այդ­պես չէ: Ու ա­ռա­ջին հեր­թին՝ Ա­լիեւն ու Էր­դո­ղա­նը, այ­լա­պես նրանք այս ա­ռի­թը բաց չէին թող­նի՝ Ար­ցախն ու Ս­յու­նիքն ի­րեն­ցով ա­նե­լու հա­մար:

Այ­սինքն, ի վեր­ջո, նաեւ Նի­կո­լը կգի­տակ­ցի՞, որ ա­մե­նա­մեծ հարցն այն չէ՝ «Վագ­նե­րը» մտե՞լ է Հա­յաս­տան կամ Ար­ցախ, թե՝ ոչ, այլ այն, որ տաս հա­զար մի­ջու­կա­յին մար­տագլ­խիկ ու­նե­ցող պե­տութ­յու­նը չի կա­րող այն­քան թու­լա­նալ, որ հան­կարծ ծնկի իջ­նի Ա­լիե­ւի կան Էր­դո­ղա­նի ա­ռաջ: Այն էլ այն­պի­սի ի­րա­վի­ճա­կում, երբ նույն Ա­րեւ­մուտքն է գնա­լով բա­ցա­հայտ խո­սում Ուկ­րաի­նա­յում իր ձա­խող­ման մա­սին: Ա՛յ, հենց այդ գի­տակ­ցու­մից կախ­ված էլ կըն­թա­նան հայ–­ռու­սա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րը, ինչ­քան էլ որ ա­մե­րիկ­յան մի քա­նի տասն­յակ զին­վո­րա­կա­նի հետ Հա­յաս­տա­նում զո­րա­վար­ժանք­ներ խա­ղան:

­Կարճ ա­սած, Նի­կո­լը նախ պետք է ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նութ­յուն ու­նե­նա, որ կա­րո­ղա­նանք խո­սել այն փո­խել–չ­փո­խե­լու տար­բե­րակ­նե­րից:

ՔԵՐՈԲ ՍԱՐԳՍՅԱՆ