Եթե երկրում կան թշվառություն, աղքատություն, ագրեսիա, չարություն` գաղջ մթնոլորտ, կարեւոր չէ, թե ովքեր են դրա կրողները.Հայտնի փաստաբանը մեր օրերի մասին
ԻրավականԽԵՂՎԱԾ ՃԱԿԱՏԱԳՐԵՐ
Նախքան դատապարտելը միշտ պետք է մտածել. արդյոք չի կարելի արդարացում գտնել:
Լիխտենբերգ
ՑՄԱՀ ԴԱՏԱՊԱՐՏՅԱԼՆԵՐ
Դատապարտվում են այն անձինք, ովքեր կատարել են ծանր հանցագործություններ… Կան երկրներ (նախկին ԽՍՀՄ որոշ երկրներ, Եվրոպա), որտեղ այն չի տարածվում անչափահասների, կանանց, 65-ն անց տղամարդկանց վրա: Որպես կանոն, ցմահ դատապարտումը գործում է այն երկրներում, որտեղ մահապատիժը վերացված է, ինչպես նաեւ այն երկրներում, որտեղ գործում է մահապատիժը, բայց որպես այլընտրանքային պատժի ձեւ, գործում է նաեւ ցմահ դատապարտումը: Կան երկրներ (Աֆրիկայի, Ասիայի, Ամերիկայի որոշ պետություններ), որտեղ երկրի ղեկավարին, կամ տվյալ նահանգի նահանգապետին իրավունք է վերապահված օրինական ուժ ստացած դատական ակտով մահապատիժը փոխարինել ցմահ դատապարտմամբ:
Հին աշխարհում ցմահ դատապարտվածները, որպես կանոն, դատապարտված էին դանդաղ մահվան: Վերջիններիս ուղարկում էին տաժանակիր աշխատանքի, մինչեւ ուժասպառ լինելը կամ հիվանդանալն ու մահանալը: Այսօրվա գործող իրավանորմով իրավունք է վերապահվում ցմահ դատապարտյալներին, ներպետական օրենքով սահմանված կարգով, որոշակի ժամանակ անց (երկրներ կան` այն 20 տարի է, երկրներ` 25 եւ ավելի տարի, Հայաստանում այն 20 տարի է) դիմել` վաղաժամկետ ազատվելու համար, պայմանով, որ հատուկ հանձնաժողովը պետք է տա եզրակացություն, որ տվյալ անձը վաստակել է ՙազատության օդը շնչելու իրավունքը՚: Ազատության դեպքում պետական լիազոր մարմնի կողմից որոշակի ժամկետով տվյալ անձը գտնվում է ինչպես հատուկ հաշվառման, այնպես էլ` հսկողության տակ:
Ընդունված է կարծել, որ Քրեական օրենսգրքով նախատեսված այն հոդվածները, որոնց հիման վրա անձը դատապարտվում է մահապատժի կամ ցմահ դատապարտման, դատապարտյալների առումով Հայաստանի Հանրապետությունը գտնվում է ավելի քան բարվոք վիճակում, քան օրինակ` ԱՄՆ-ը կամ Ֆրանսիան: Միեւնույն ժամանակ, տվյալ երկրի բնակչության թվաքանակի հաշվարկով Հայաստանում ավելի շատ ցմահ դատապարտվածներ կան, քան` Ֆրանսիայում: Ավելին, Հայաստանում չկա նախադեպ, երբ ցմահ դատապարտյալի օրենքով նախատեսված 20 տարվա ազատազրկումից հետո` օրենքի ուժով դատապարտյալը պայմանական վաղաժամկետ ազատվի:
Ընդունված է կարծել, որ ցմահ դատապարտումն ավելի մեղմ պատիժ է, քան` մահապատիժը, այնքանով, որքանով տվյալ անձը չի զրկվում կյանքից: Չվիճարկելով հանդերձ` հակված եմ կարծելու, որ այն բացարձակ չէ: Այսպես. Անգլիայում, երբ գործում էր մահապատժի ինստիտուտը, դատապարտյալին էր տրվում իրավունք` որոշելու, թե ինքը ցանկանում է մահապատիժը, թե ցմահ արտաքսվելն Անգլիայից նոր հայտնաբերված երկիր` Ամերիկա կամ ցմահ մեկուսացվելը բանտի խցում` ողջ կյանքում դատապարտված լինելով տեսնել խցի գորշ պատերը, իսկ երկնքի փոքր պատառիկը տեսնել միայն ճաղերի հետեւից: Ուստի այն երկրները, որոնք թեպետ ամրագրել են օրենքի ուժով ցմահ դատապարտյալի վաղաժամկետ ազատման իրավունքը, սակայն պրակտիկայում համարձակություն չունեն այն իրագործելու, միգուցե թվացյալ բացակայում է լիազոր մարմնի, մեղմ ասած, անտարբերությունն ու անգործությունը, իսկ իրականում, կարծում եմ, խախտում է ցմահ դատապարտյալի` ազատություն ստանալու օրենքով տրված բացառիկ իրավունքը, այն դեպքում, երբ ազատություն ստանալու համար օրենսդիրը դնում է որոշակի խաղի կանոններ եւ դատապարտյալի կողմից այն ոչ միայն ընդունվում է, այլեւ կատարվում է, բայց… առանց պատճառաբանության հատուկ հանձնաժողովի կողմից ստանում է մերժում: Մերժում, որը տեղի է ունենում պետության եւ հասարակության լուռ անտարբերության քողի տակ` ՙդե մեկն ավելի, մեկը պակաս՚ սկզբունքով:
Հայերենն այն բացառիկ լեզուն է, որտեղ մարդկանց հաշվում են ոչ թե քանակով, այլ` հոգիով: Այսինքն, յուրաքանչյուր մարդու մեջ, անգամ հայոց լեզվի խոսակցականով ընդունված է, որ կա հոգի, որը Աստծո կողմից դրված է տվյալ մարդու մեջ: Հարկավոր է մտնել այդ հոգու ներաշխարհը, տեսնել աստվածայինը, վեր հանել, արթնացնել տվյալ անձի մեջ մարդ լինելու, Աստծո կողմից իր նմանակը ստեղծելու գաղափարը, որից հետո անձը փրկված է:
Եթե կան բանտեր, կարեւոր չէ, թե ովքեր են այնտեղ նստած: Եթե երկրում կան թշվառություն, աղքատություն, ագրեսիա, չարություն` գաղջ մթնոլորտ, կարեւոր չէ, թե ովքեր են դրա կրողները: Պետք է ամրագրել, որ առկա է հիվանդություն, որն անբուժելի չէ: Ուղղակի անհրաժեշտ է գիտենալ այդ հիվանդության միակ բալասանը` սիրի°ր դիմացինիդ, քեզ դիր նրա տեղը եւ դրա նախաձեռնողը եղիր ինքդ…
(շարունակելի)
ԼԵՎՈՆ ՍՈԽԱԿԻ ԲԱՂԴԱՍԱՐՅԱՆ
ՙԼեւ գրուպ՚ փաստաբանական
գրասենյակի հիմնադիր նախագահ