«Ինչո՞ւ հայրենադավ դավաճանները չեն պատժվում». Ա­ՐԵՎ­ՇԱՏ Ա­ՎԱ­ԳՅԱ­Ն

«Իրա­վուն­քը» զրու­ցել է բա­նաս­տեղծ, նկա­րիչ, թարգ­մա­նիչ, «Մշա­կույ­թի հայ­կա­կան ֆոնդի» նա­խա­գահ, Հա­յաս­տա­նի նկա­րիչ­նե­րի մի­ու­թյան, Հա­յաս­տա­նի ժուռ­նա­լիստ­նե­րի մի­ու­թյան, Հա­յաս­տա­նի գրող­նե­րի մի­ու­թյան ան­դամ Ա­ՐԵՎ­ՇԱՏ Ա­ՎԱ­ԳՅԱ­ՆԻ հետ:

— Պա­րոն Ա­վա­գյան, ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ի՞նչ նոր ծրագ­րեր ու­նեք:

— Ար­դեն պատ­րաստ է եւ շու­տով կտպագր­վի իմ հեր­թա­կան գիր­քը` «Իմաս­տա­սի­րա­կան մտո­րում­ներ» խո­րագ­րով, ո­րը կյան­քի, տի­ե­զե­ր­քի, մար­դու նե­րաշ­խար­հի, հայ ժո­ղովր­դի մա­սին է: Գրքում փոր­ձել եմ կյան­քը դի­տել բո­լոր տե­սան­կյուն­նե­րից՝ ե՛ւ իմ, ե՛ւ ու­րիշ­նե­րի հա­յացք­նե­րով` ներ­կա­յաց­նե­լով կյան­քը եւ այն ա­մե­նը, ինչ-որ տի­ե­զե­րա­կան օ­րենք­նե­րով ու­զենք, թե չու­զենք պար­տա­վոր ենք ըն­դու­նել: Օ­րի­նակ, հայ­րը ու­զում է իր որ­դին ու­սյալ լի­նի, բայց տա­րի­ներ շա­րու­նակ կա­շա­ռել են ու­սուց­չին՝ փոր­ձե­լով զար­տու­ղի ճա­նա­պար­հով հար­ցե­րը լու­ծել: Բու­հե­րի դիպ­լոմ են ստա­նում` ա­ռանց սո­վո­րե­լու, եւ ա­րդյուն­քում ու­նե­ցանք փլուզ­ված եր­կիր, ո­րով­հե­տեւ անգ­րա­գետ­նե­րը ե­կան իշ­խա­նու­թյան, գո­ղե­րը փոր­ձե­ցին հար­ցե­րը լու­ծել կա­շառ­քով, որ­պես­զի ա­զատ գո­ղա­նան՝ շրջան­ցե­լով օ­րենք­նե­րը: Ա­նօ­րի­նա­կա­նու­թյան եւ ան­բա­րո­յա­կա­նու­թյան պատ­ճա­ռով տե­ղի ու­նե­ցավ փլու­զու­մը:

— Խորհր­դա­յին կար­գե­րին դեմ դուրս ե­կան եւ ան­կա­խա­ցան, բայց չէ՞որ կյանքն ա­պա­ցու­ցեց, որ խորհր­դա­յին ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի դպրո­ցը, բու­հը ա­վե­լի շատ գի­տե­լիք էր տա­լիս…

— Վե­րա­կա­ռուց­ման ծրա­գիրն ին­քը փլուզ­ման ծրա­գիր էր: Գոր­բա­չո­վյան տխրահռ­չակ վե­րա­կա­ռու­ցու­մը շատ դա­ռը պտուղ­ներ տվեց, ո­րով­հե­տեւ մին­չեւ հի­մա մենք տես­նում ենք, որ ա­զա­տու­թյան մա­սին մեր ե­րա­զանքն այդ­պես էլ չի­րա­կա­նա­ցավ: Սկսե­ցին ա­պօ­րի­նի թա­լա­նե­լով, գո­ղա­նա­լով հարս­տա­նալ: Այ­սօր ամ­բողջ աշ­խար­հում իշ­խում է փո­ղը: Եվ ազ­գա­յին այն թանկ հատ­կա­նիշ­նե­րը, որ մենք ու­նե­ինք խորհր­դա­յին իշ­խա­նու­թյան տա­րի­նե­րին, հի­մա չկա: Այն ժա­մա­նակ կար իս­կա­կան դպրոց, որ­տեղ մար­դիկ գի­տե­լիք է­ին ստա­նում:

— Ե­թե հա­մեմատենք խորհր­դա­յին տա­րի­նե­րի հետ, ան­կա­խու­թյու­նից հե­տո մին­չեւ հի­մա ար­վես­տի գոր­ծիչ­նե­րի նկատ­մամբ կա՞ նման ու­շադ­րու­թյուն:

— Ան­հա­մե­մա­տե­լի է...Խորհր­դա­յին տա­րի­նե­րին չորս տա­րին մեկ Մոսկ­վա­յում տե­ղի էր ու­նե­նում ե­րի­տա­սարդ գրող­նե­րի հա­վաք: Եվ լա­վա­գույն, ա­ռա­ջա­դեմ, աչ­քի ընկ­նող ե­րի­տա­սարդ­նե­րը գնում է­ին մաս­նակ­ցե­լու այդ խորհր­դակ­ցու­թյա­նը: Հա­զարումի ձե­ւով խրա­խուս­վում է­ին տա­ղան­դա­վոր մար­դիկ: Ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան մի­ու­թյուն­ներն աշ­խա­տում է­ին եւ ու­նե­ին ի­րենց ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան տնե­րը, որ­տեղ կա­րե­լի էր հանգս­տա­նալ, աշ­խա­տել: Այ­սինքն` մար­դու հա­մար տրված էր բո­լոր հնա­րա­վոր մի­ջոց­ներն ապ­րե­լու, ստեղ­ծա­գոր­ծե­լու: Եվ կար պե­տա­կան ֆի­նան­սա­վո­րում, ո­րի ար­դյուն­քում գիրք է­իր տպագ­րում: Ապ­րելն ա­վե­լի է­ժան եւ մատ­չե­լի էր, ու կար հնա­րա­վո­րու­թյուն ճա­նա­պարհոր­դե­լու: Ի­հար­կե, այն ժա­մա­նակ էլ ե­ղել են դժգո­հու­թյուն­ներ, ո­րո­շա­կի ան­հար­թու­թյուն­ներ, տա­ղան­դա­վոր մարդ­կանց նկատ­մամբ ե­ղել է վե­րա­պա­հում: Բայց խորհր­դա­յին կրթա­կան հա­մա­կար­գը ան­հա­մե­մատե­լի հզոր էր եւ տա­լիս էր կիրթ շրջա­նա­վարտ­ներ: Իսկ հի­մա ե­թե փող ու­նես, ա­մեն ին­չի կհաս­նես: Բայց ազ­նիվ մար­դը չի կա­րող փող կու­տա­կել, ո­րով­հե­տեւ այս մրցակ­ցու­թյան մեջ ա­վե­լի շատ փող են ու­նե­նում գո­ղերն ու ա­վա­զակ­նե­րը: Հա­մաշ­խար­հա­յին պատ­մու­թյան ըն­թաց­քում չի ե­ղել մի եր­կիր, որ այդ­քան ա­զատ ու ար­դա­րա­միտ լի­նի, ինչ­պի­սին խորհր­դա­յին եր­կիրն էր 1960-1985թթ.-ին: Իսկ հե­տո քան­դե­ցին ԽՍՀՄ-ը, եւ քան­դո­ղին` Գոր­բա­չո­վին, դա­տե­լու փո­խա­րեն տվե­ցին Խա­ղա­ղու­թյան Նո­բե­լյան մրցա­նակ: Այ­սօր լավ մտա­վո­րա­կան­նե­րի նկատ­մամբ կան պատ­նեշ­ներ: Ա­վե­լի հար­գի են ստա­խոս­նե­րը, գո­ղերն ու ա­վա­զակ­նե­րը: Ստե­րով լցված է ամ­բողջ աշ­խար­հը: Ա­զա­տու­թյուն կոչ­վածն ա­վե­լի շատ տրված է այն մարդ­կանց, ով­քեր կա­րող են խա­բել, քծնել եւ կեղծ հա­վաք­ներ կազ­մա­կեր­պել: Ա­զատ, բա­նի­մաց, բա­րե­կիրթ մար­դը չի կա­րող դի­մա­նալ այդ վատ քա­ղա­քա­կան մշա­կույ­թին, ո­րը հի­մա տի­րում է ամ­բողջ աշ­խար­հում: Ամ­բողջ աշ­խար­հում այ­սօր քա­ղա­քա­կան մշա­կույ­թը գտնվում է ցածր մա­կար­դա­կի վրա: Վե­րա­կա­ռու­ցու­մից հե­տո մեր եր­կի­րը խա­վա­րի մեջ թա­ղե­ցին: Լույ­սը կար, բայց մեզ չէ­ին տա­լիս... Ի վեր­ջո, ա­մեն մե­կը պատժ­վում է իր սխալ­նե­րի հա­մար: Եվ կյան­քը ցույց տվեց, որ մա­սամբ պատժ­վե­ցին հան­ցա­գործ­նե­րը, կա­շա­ռա­կեր­նե­րը, գո­ղե­րը, բայց դա­վա­ճան­նե­րը չպատժ­վե­ցին: Շա­րու­նակ դա­վա­ճան­ներ են բռնում, բայց չտե­սանք, որ այդ դա­վա­ճան­նե­րին դա­տեն, ա­նուն-ազգա­նուն­նե­րով ա­սեն, որ բո­լորն ի­մա­նան: Ին­չո՞ւ հայ­րե­նա­դավ դա­վա­ճան­նե­րը չեն պատժ­վում: Օ­րի­նակ, ես կար­ծում եմ, որ դա­վա­ճան­նե­րին պետք է գնդա­կա­հա­րել: Հա­մաշ­խար­հա­յին հան­րու­թյունն ինչ ու­զում է ա­սի: Հայ ժո­ղո­վուր­դը կա­րիք չու­նի դա­վա­ճան­նե­րին պա­հե­լու: Այ­սօր պաշ­տո­նյա­նե­րի գրե­թե մեծ մասն ու­նեն թուր­քա­կան, այ­լազ­գի ա­նուն-ազգա­նուն­ներ: «Իրա­վունք» թեր­թի մի­ջո­ցով հոր­դո­րում եմ վե­րա­կանգ­նել մեր մարդ­կա­յին ազ­գա­յին ար­ժա­նա­պատ­վու­թյան ի­րա­վունք­նե­րը, եւ այն մար­դիկ, ով­քեր ու­նեն թուր­քա­կան ա­նուն-ազգա­նուն­ներ` դարձ­նեն հա­յե­ցի:

— Խորհր­դա­յին տա­րի­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան գոր­ծու­ղում­նե­րի հետ կապ­ված՝ մի պատ­մու­թյուն կպատ­մե՞ք:

— Ա­վե­տիք Ի­սա­հա­կյա­նի ծննդյան հո­բե­լյա­նա­կան ե­րե­կոն պետք է լի­ներ Բաք­վում: Երբ ինձ ա­ռա­ջար­կե­ցին, ա­սա­ցի` ես չեմ գնա Բա­քու, ո­րով­հե­տեւ ազ­գա­յին մեն­թա­լի­տե­տի հո­գե­բա­նու­թյան խնդիր­ներ այն ժա­մա­նակ էլ կար: Պերճ Զեյ­թուն­ցյանն ինձ ա­սաց` լավ, դու ե­լույթ չես ու­նե­նա, բայց գնա Ա­նա­հիտ Սա­հի­նյա­նի եւ Մա­րո Մար­գա­րյա­նի հետ, նրանք կխո­սեն: Եվ գնա­ցինք այդ հան­դիպ­մա­նը, որն ան­ցավ շատ լավ: Նույ­նիսկ ե­րե­կո­յից ա­ռաջ Մոսկ­վա­յից Ա­լի­եւն էր ե­կել մաս­նակ­ցե­լու Բաք­վում տե­ղի ու­նե­ցած Ա­վե­տիք Ի­սա­հա­կյա­նի հո­բե­լյա­նա­կան ե­րե­կո­յին: Հանձ­նա­րա­րեց, որ մեզ հյու­րա­սի­րեն եւ ցույց տան, թե ինչ է ժո­ղո­վուրդ­նե­րի բա­րե­կա­մու­թյու­նը, բայց մենք չհա­մա­ձայն­ե­ցինք:

— Դուք ժա­մա­նա­կին աշ­խա­տել եք Հան­րա­յին հե­ռուս­տա­ըն­կե­րու­թյու­նում, ի՞նչ կա­սեք այ­սօր­վա հե­ռուս­տա­ե­թե­րի մա­սին:

— Մեր ե­թե­րը պետք է ա­զա­տագ­րել ոչ հա­ճե­լի եւ ան­բա­րե­կիրթ հե­ռուս­տա­մեկ­նա­բան­ներց: Ե­թեր են բե­րում եւ մարդ­կանց չեն էլ թող­նում կար­գին խո­սեն: Առ­հա­սա­րակ, ինչ կա­րիք կա ե­թե­րը ա­մեն օր տրա­մադ­րել մի մար­դու, ո­րը ոչ մի բան չի հաս­կա­նում քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նից: Ոչ մի կա­ռու­ցո­ղա­կան ա­ռա­ջար­կու­թյուն հայ ժո­ղովր­դի հա­մար չի հնչում ե­թե­րից: Մի ան­գամ, երբ այդ մա­սին բարձ­րա­ձայ­նե­ցի, ինձ զրկե­ցին ե­թե­րից: Ազ­գա­յին գա­ղա­փա­րա­բա­նու­թյու­նը պետք է դառ­նա մեր ե­թե­րում օ­րա­կար­գի հարց: Հայ­րե­նիք ու­նե­նա­լու հա­մար մենք պետք է ու­նե­նանք մայ­րե­նիք, քա­նի որ հայ­րե­նի­քի զա­վակ­նե­րին ծնում են մայ­րե­րը: Մին­չեւ հայ­րե­նի­քին գո­հաց­նե­լը՝ մայ­րե­րը մայ­րե­նի­քի հա­մար պետք է ա­նեն շատ կա­րե­ւոր` զա­վակ ծնե­լու, այդ զա­վա­կին կրթե­լու, հա­յե­ցի դաս­տի­ա­րա­կե­լու գոր­ծը: Այ­սօր ե­թե մենք հնա­րա­վո­րու­թյուն ու­նե­նանք մեր նոր սերն­դին կրթե­լու եւ հա­յե­ցի դաս­տի­ա­րա­կե­լու, տաս տա­րի հե­տո բո­լոր հաղ­թա­նակ­նե­րը մե­րը կլի­նեն:

ՆՈՒ­ՆԵ ԶԱ­ՔԱ­ՐՅԱՆ

Այս թեմայով Չե՞ն ասում Ալիեւին` մի հատ հիմնավորի մեր Սահմանադրության այդ ո՞ր կետով նկրտումներ ունենք քո տարածքի նկատմամբ. Հակոբյան Իմ որոշումն ընդունել եմ ավելի շուտ, քան համաժողովն էր. «Հանրային Ձայն» խմբակցության ղեկավարը փակագծեր է բացում Ինչու են Երեւանի ավագանու «Հանրային Ձայն» խմբակցության ղեկավարին կանչել Քննչական կոմիտե Բացառիկ հարցազրույց` Վարդան Ղուկասյանի, Արտակ Գալստյանի, Արման Մկրտումյանի փաստաբան Լեւոն Բաղդասարյանի հետ Ինչ որոշում են կայացրել «Հանրային Ձայն»-ի ավագանու անդամները