Ղազախստան եւ Չինաստան. սերտ եւ ամուր համագործակցություն
ՎերլուծությունՍույն թվականի սեպտեմբերին Չինաստանի նախագահ Սի Ցզինպինը Ղազախստանի նոր նախագահի ընտրվելուց հետո առաջին անգամ այցելել է Ղազախստանի Հանրապետություն։ Այս հանդիպումը կարեւոր քաղաքական նշանակություն ունի, քանի որ այն տեղի ունեցավ երկու երկրների միջեւ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման 30-ամյակի եւ բարիդրացիության, բարեկամության ու համագործակցության պայմանագրի 20-ամյակի շրջանակներում:
Փորձագետները նշում են, որ այցը խթան կհանդիսանա համակողմանի ռազմավարական գործընկերության հետագա զարգացման համար, եւ պակաս կարեւոր չէ այն, որ վերջին շրջանում նկատվում է բարձր մակարդակի երկկողմ շփումների ակտիվացում: Դրա վկայությունն է «հունվարի ողբերգական» իրադարձությունների ընթացքում ներքաղաքական իրավիճակի կայունացման եւ «Նոր Ղազախստանի» կառուցման բարեփոխումների ՝ ՉԺՀ-ի ղեկավարության աջակցությունը:
Նկատելիորեն ակտիվացել է երկխոսությունը պետությունների ղեկավարների եւ ԱԳՆ ղեկավարների մակարդակով՝ առերեսումների, կանոնավոր նամակագրության եւ հեռախոսային խոսակցությունների միջոցով։ Կազմակերպվել է Ղազախստանի նախագահի այցը Չինաստան եւ մասնակցությունը «Կենտրոնական Ասիա–Չինաստան» եւ BRICS+ձեւաչափով վիրտուալ գագաթնաժողովներին: Փետրվարին երկու երկրների ղեկավարները պայմանավորվել են «խորացնել քաղաքական փոխվստահությունը, ընդլայնել լայնածավալ համագործակցությունը, ինչպես նաեւ զարգացնել առավել իրական բարիդրացիական փոխհարաբերությունները»:
Եվս մեկ կարեւոր փաստ․ փորձագիտական հանրությունը նշում է նաեւ այն, որ չինական կողմը կոմպրոմիսային դիրքորոշում է զբաղեցնում ԱՓՎՄԽ-ում Ղազախստանի նախագահության նախաձեռնությունների վերաբերյալ եւ պաշտոնապես աջակցել է խորհրդակցությունը միջազգային կազմակերպության վերածելուն: Իր հերթին, Ղազախստանը նաեւ պաշտպանում է «մեկ Չինաստանի» սկզբունքը եւ Թայվանը ճանաչում է որպես ՉԺՀ-ի տարածքի անբաժանելի մաս:
Մինչ պանդեմային ցուցանիշներին աստիճանաբար վերադառնում է նաեւ երկու երկրների առեւտրատնտեսական համագործակցությունը։ Այսպես, վերսկսվել է սահմանի բոլոր անցակետերի գործունեությունը, սկսվել է ղազախական ապրանքների ներկրումը ավտոմոբիլային անցակետերով, դրական միտումներ են նկատվում նաեւ բեռնափոխադրումների ոլորտում։ Այսպես, ՉԺՀ-ում համատարած լոքդաունները սահմանափակ ազդեցություն են ունեցել երկկողմ բեռնափոխադրումների վրա, որոնց ծավալը 5 ամսում 2022 թվականին հասել է 332 հազար «20 ֆուտ համարժեքի» կամ 3218 գնացքի (-7 տոկոս)։ ՉԺՀ ԱԳՆ-ի հետ բեռնարկղերի վերադարձման մեխանիզմի մշակման ճանապարհով Չինաստանից արտահանվել է շուրջ 7 հազար ղազախական կոնտեյներ: Կարգավորվել է երկաթուղային անցակետերում խցանումների հարցը: Ամեն օր սահմանը հատում են միջինը 12-14 գնացք, ինչը համապատասխանում է հայտարարված պահանջներին եւ փոխադրումների ընթացիկ ծավալներին։
Առեւտրային հարաբերությունների դինամիկայի մասին են վկայում նաեւ վիճակագրական տվյալները. ըստ ՊԵԿ-ի տեղեկատվության՝ 2022թ. հունվար-մայիսին երկկողմ առեւտրի ծավալը կազմել է 8,8 մլրդ դոլար (+26,3%), Ղազախստանի արտահանումն աճել է 30,7% - ով եւ հասել 5,1 մլրդ դոլարի, ՂՀ ներմուծումը՝ 3,7 մլրդ դոլար (+20,4%)։
Չինական մաքսատան տվյալներով ՝ այդ նույն ժամանակահատվածում ՂՀ-ՉԺՀ ապրանքաշրջանառությունը հասել է 11,5 մլրդ դոլարի (+18,4%), որտեղ ՂՀ արտահանումը կազմում է 6,4 մլրդ դոլար (+41%), իսկ ներմուծումը Չինաստանից ՝ 5,1 մլրդ դոլար (-1,6%)։
Ինչ վերաբերում է ինդուստրիալ-ներդրումային համագործակցությանը, առաջին կիսամյակում շահագործման է հանձնվել 120 մլն դոլար ընդհանուր արժողությամբ պողպատե welded խողովակների արտադրության եւ բնական քարի վերամշակման երկու նախագիծ, գործարկվել է արտադրական լոգիստիկ բազայի կառուցման եւ 426 մլն դոլար ընդհանուր արժողությամբ 156 ՄՎՏ հողմաէլեկտրակայանի նախագծերի իրականացումը:
Աշխատանքներ են տարվում Չինաստան արտահանվող ապրանքների անվանացանկի ընդլայնման ուղղությամբ։ Մասնավորապես, 2022թ. հունիսի վերջին Չինաստանի շուկա մուտք են գործել ղազախական գյուղատնտեսական արտադրանքի 20 տեսակ, հավատարմագրվել է ՂՀ 1046 ձեռնարկություն։
Պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել Ալմաթի-Չենդու-Ալմաթի (շաբաթական 2 անգամ) եւ Ալմաթի-Ուրումչի-Ալմաթի (շաբաթը 1 անգամ) երթուղիներով կանոնավոր ուղևորափոխադրումների վերսկսման վերաբերյալ:
ՂՀ-ի եւ ՉԺՀ-ի միջեւ էներգետիկ համագործակցությունն ակտիվորեն զարգանում է ղազախական եւ տարանցիկ նավթի արդյունահանման եւ արտահանման, դեպի ՉԺՀ տարանցիկ եւ ղազախական գազի արտահանման, ինչպես նաեւ քաղաքացիական ատոմային էներգետիկայի ոլորտներում: Ներկայումս չինական ընկերությունների մասնակցությամբ Ղազախստանում իրականացվում ւ մշակվում են 2,997 մլրդ դոլար ընդհանուր արժողությամբ արդյունաբերական էներգետիկ նախագծեր, վերականգնվող էներգիայի աղբյուրների զարգացման բնագավառում ՝ 772 մլն դոլար:
Ակտիվորեն առաջ է ընթանում մշակութային կենտրոնների փոխադարձ բացման հարցը, համապատասխան համաձայնագրի ստորագրումը սպասվում Է Սի Ցզինպինի Ղազախստան այցի ընթացքում: Բացի այդ, մշակվում է Պավլոդարի անվան տեխնիկական համալսարանին կից Չինաստանի գիտատեխնիկական համալսարանի մասնաճյուղի բացման հարցը: Իսկ այս տարվա մայիսին արդեն ստացվել Է Չինաստանի ԱԳՆ-ի համաձայնությունը Չինաստան ղազախստանցի ուսանողների այցին, որոնք սովորում են «համաշխարհային կարգի չինական համալսարաններում եւ առաջնակարգ մասնագիտությունների գծով»։
Ուսանողների մուտքի համար պայմանների ստեղծման, մարդկային փոխանակումների եւ գործարար շփումների ակտիվացման նպատակով վերսկսվել Է ՉԺՀ-ի քաղաքացիների այցագրերի տրամադրումը ՂՀ-ին՝ ըստ առանձին կատեգորիաների, այդ թվում՝ վերադարձողների Չինաստանում ազգականներ այցելելու համար:
Արդեն այս ուսումնական տարում Նանինի մանկավարժական համալսարանը Լ.ն.Գումիլեւանի անվան Եվրասիական ազգային համալսարանի հետ համատեղ կսկսի երկդիպլոմային կրթության ծրագիրը. երկու երկրների բակալավրիատի ուսանողները յուրաքանչյուր բուհում կսովորեն երկուական տարի: Ղազախստանցիներին կառանձնացնեն ՉԺՀ-ի կառավարական կրթաթոշակները եւ անվճար չինարեն լեզվի ուսուցում կտրամադրեն:
Քննարկվում է նրանց համար Եվրասիական միության հիմքի վրա ստեղծելու մասնագիտական եւ տեխնիկական ուսումնական հաստատությունների հացը, որոնք գործում են լիարժեք ֆինանսավորմամբ չինական կողմի 20 երկրներում: Նման սեմինարների առանցքային խնդիրներից մեկը արտերկրում ՉԺՀ-ի խոշոր ենթակառուցվածքային նախագծերի կադրային ապահովումն է։ Ընդ որում, ուսանողներին հնարավորություն է տրվում հետագա ուսումը Չինաստանում շարունակելու՝ գիտատար ուղղություններով։
Ընդհանուր առմամբ, ԿՀ-ի եւ ՉԺՀ-ի ներկայիս փոխհարաբերությունները, որոնք ընդգրկում են քաղաքականության, տնտեսության եւ մշակույթի տարբեր ոլորտներ, ակնառու վկայություն են պետությունների միջեւ համակողմանի փոխշահավետ համագործակցության զարգացման, ինչպես նաեւ նախանշված համատեղ մեծ ճանապարհի մասին, ինչի մասին բազմիցս հիշատակել են երկու հարեւան երկրների ղեկավարները:
Ղազախստանը լուրջ արդյունքներ է ցույց տալիս ճիշտ ընտրված կուրսի շնորհիվ, որը կարող է երկիրն էլ ավելի մեծ առաջընթացի հանգեցնել։
Քաղաքագետ
ԱՇՈՏ ՍԱՐԳՍՅԱՆ