Ինչպես տոնել Սուրբ Սարգսի տոնը, եւ որոնք են այդ ծիսակարգի արգելքները

Փետրվարի 4-ին սիրո բարեխոս Սուրբ Սարգիս զորավարի տոնն է: Տոնին ընդառաջ «Իրավունքը» զրուցել է «Տոնացույց» ժողովրդական թատրոնի հիմնադիր, գեղարվեստական ղեկավար ՀԱՍՄԻԿ ԲԱՂՐԱՄՅԱՆԻ հետ:

— Տիկին Բաղրամյան, ո՞րն է Սուրբ Սարգսի տոնի խորհուրդը ազգագրության տեսանկյունից:

— Սուրբ Սարգիս զորավարի տոնի ավանդույթները չափազանց հին են: Եվ կապված է գարնան գալու տաք ու սառը քամիների կռվի հետ: Այդ օրը նույնիսկ տանից դուրս չեն եկել, քանի որ բուք ու քամի են սպասել, որովհետեւ մթնոլորտի քամիների կռիվ է եղել: Քամիների էներգիաներին ոչ միայն հավատացել են, այլ նաեւ կառավարել են ուժերին, ոգիներին, բնությանը: Եվ այդ ամեն ինչը քրիստոնեության մեջ շատ ներդաշնակ անցել է: Այդ տոնի վաղնջական ֆունկցիայի մեջ մտնում էր Սուրբ Սարգսի արագահասությունը, որի առաջնահերթ գործն էր՝ հասնել վիրավոր զինվորներին: Սուրբ Սարգսի աղոթքներ կան՝ նվիրված գերի ընկածներին: Հարսանիքներին նորափեսայի օրհներգն ասելիս հաճախ հիշատակում էին Սուրբ Սարգսին: Նրա օգնության կարիքն ունեին նաեւ հղի կանայք, սիրահարները, եւ աղոթքներ կան, որոնցով նրանք դիմում են բարեգութ Սրբին: Նրա օգնությանն էին դիմում նաեւ կայծակների ժամանակ: Գիշերը գայլերի հարձակման վտանգին ենթարկվող մարդիկ նույնպես օգնության էին կանչում Սուրբ Սարգսին:

Տոնը սկսվում է երկուշաբթի՝ եկեղեցական Առաջավորաց պասով: Սակայն ժողովուրդն այն անվանում էր «Խաշիլի պաս», որովհետեւ  հնգօրյա այս պասի ընթացքում արգելվում էր ուտել խաշիլը: Այս պասի առանձնահատկությունն այն էր, որ կենդանական մթերքից բացի, չէին ուտում նաեւ աղանձ ու փոխինդ, ինչպես նաեւ սրանցից պատրաստված խորտիկներ, այդ թվում՝ խաշիլը: Սակայն հայոց որոշ բնակավայրերում  ծոմը սկսվում էր կիրակի երեկոյան եւ տեւում էր մինչեւ չորեքշաբթի երեկո, կամ ընդհակառակը՝ ծոմը սկսում էին չորեքշաբթի առավոտից եւ շարունակում մինչեւ շաբաթ առավոտ, այսինքն՝ երեք օր: Դրանից հետո բոլոր տներում մեղրաջրով, դոշաբով կամ պարզ շաքարաջրով փոխինդ էին պատրաստում եւ ընտանիքի անդամների թվով գնդերի բաժանում: Վրան խաչաձեւ նշան էին գծում եւ գիշերը տան ներսում պահում մատչելի մի տարածքում՝ հուսալով, որ ձիավոր Սարգիսն իր գիշերային սլացքի ժամանակ իրենց տուն կմտնի եւ ձիու պայտի հետքը կթողնի:

— Դուք ճի՞շտ եք համարում, որ աղաբլիթը պետք է պատրաստի այրի կինը:

— Ես երկար ժամանակ չէի կարողանում համակերպվել այն մտքի հետ, որ դժբախտ կինն է պատրաստում աղաբլիթը, բայց հետո հասկացա, որ ամուսինն այն աշխարհում է եւ այնտեղից գիտի, թե որ տղան է լինելու ապագա փեսացուն: Չամուսնացած աղջիկները եթե ուզում էին ուտել աղաբլիթ, պետք է հնգօրյա Սուրբ Սարգսի պասը պահեին եւ նոր ուտեին: Այլապես կլիներ սխալ ծիսակարգ: Այնուհետեւ քնելուց առաջ ուտում էին աղի բլիթը, որպեսզի գիշերը երազում տեսնեին իրենց ապագա ամուսնուն: Ի դեպ, ես կերել եմ աղաբլիթ եւ այդ հրաշքը վերապրել եմ: Երազում տեսել եմ իմ ապագա ամուսնուն, որին բացարձակապես չէի ճանաչում: Նշեմ նաեւ, որ Սուրբ Սարգսի տոնին շատ արգելքներ կան, որտեղ ավելի շատ բան չի կարելի, քան կարելի է:

— Որո՞նք էին այդ տոնի  արգելքները, որին հիմա չենք հետեւում:

— Արգելվում էր լողանալ, գլուխ լվանալ, լվացք անել, օճառ գործածել, ճախարակ մանել, այսինքն՝ նաեւ թելի հետ գործ չէր կարելի անել: Մարդիկ հավատում էին, որ մազ լվանալու դեպքում Ս. Սարգսի ձիու ոտքերին թնջուկ կփաթաթվի եւ, որպես պատիժ, իրենց մազերը կթափվեն: Ս. Սարգսի պասի ժամանակ շատ մարդիկ պոկում էին իրենց մազերը եւ աղոթքներով հանձնում քամուն՝ հավատալով, որ Ս. Սարգիսն իրենց մազերի հետ կտանի նաեւ իրենց ցավը: Այսպիսով՝ Սուրբ Սարգսի տոնը տարիների ընթացքում փոփոխության է ենթարկվել: Բայց այդ բոլոր արգելքները՝ թել մանել, օճառ չօգտագործել, փոխինդ, խաշիլ չուտել, երբեք պետք չէ ուղիղ տեքստով հասկանալ: Պետք է դրա խորհուրդը հասկանալ, թե ինչ է նշանակում: Օրինակ, ինչ է նշանակում, երբ ասում եմ՝ խաշիլի պաս է, խաշիլ չպետք է ուտել: Այսօր շատ մարդիկ կան, որոնք չգիտեն, որ խաշիլը բոված ցորենն է: Այսինքն՝ սա ցորենի պաս է: Իսկ ինչու են ցորենի պաս պահում: Ցորենը պետք է այնպես խնամենք, որ հանկարծ այն հողի մեջ չփտի: Ցորենը նշանակում է հասունություն, նոր կյանք, աստվածային գիտելիք: Ինքը կհասնի՞ մինչեւ գարուն, թե կփտի հողում: Տեսնենք՝ մինչեւ գարուն կապրե՞նք, թե՞ կոչնչանանք: Ինչպե՞ս անենք, որ ապրենք: Օրինակ, ճախարակը ժամանակի խորհրդանիշն է: Ինչ-որ չափով ժամանակը կանգնում է: Եվ դու չգիտես՝ մինչեւ գարուն ինչ կլինի: Եթե չկա այդ հասկացողությունը,  այդ բոլոր ծիսակարգերը դառնում են անիմաստ ու անհասկանալի

— Այդ տոնի հետ կապված՝ հնի եւ նորի տարբերությունը ո՞րն է:

— Սուրբ Սարգսին համարելը սիրո հովանավոր, ինձ թվում է՝ սխալ է, որովհետեւ արդեն տիեզերքում է որոշված, թե ով կլինի քո կողակիցը: Ինքը հովանավորն է ամուսնության: Չէ՞ որ լինում են դեպքեր, որ ամուսնանում են ու սիրում ամուսնությունից հետո: Ես հասկանում եմ, որ սիրո հովանավորը Սուրբ Սարգսին վերագրելը նոր երեւույթ է ու կապված է Սուրբ Վալենտինի սիրո տոնի հետ: Սա եկեղեցական կրոնական քաղաքականություն է, որպեսզի օտար տոներից հեռու պահեն մեր ժողովրդին: Եթե նախկինում Սուրբ Սարգսի տոնին պահք էին պահում, կային որոշակի արգելքներ, ապա հիմա ոչ բոլորն են պահք պահում եւ հետեւում արգելքներին:

ՆՈՒՆԵ ԶԱՔԱՐՅԱՆ