«Ընտանիքս ամենամեծ նվերն է Աստծուց».ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԲԱԲԱԽԱՆՅԱՆ
Մշակութային«Իրավունքը» զրուցել է ՀՀ վաստակավոր արտիստ, ամերիկաբնակ դերասան, երգիչ ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԲԱԲԱԽԱՆՅԱՆԻ հետ:
— Ապրում եւ ստեղծագործում եք Լոս Անջելեսում, ինչպե՞ս է դասավորվել Ձեր կյանքը՝ հեռու հայրենի երկրից:
— Փառք Աստծո` լավ, քանի որ այստեղ զրոյից չսկսեցի: Արդեն ինչ-որ արել էի իմ երկրում, կարողացավ այդ ամենը հիմք հանդիսանալ, որպեսզի կարողանամ ավելի ինքնակատարելագործվել եւ առաջընթաց ապրել մասնագիտությանս մեջ: Եվ, Աստծո կամոք, կարողանում եմ զբաղվել իմ մասնագիտությամբ: Այսինքն` այստեղ էլ դերասան եմ եւ երգիչ:
— Կպատմե՞ք Ձեր ընտանիքից:
— Ընտանիքի մասին կարող եմ անվերջ խոսել, որովհետեւ իմ ընտանիքն իմ ամենամեծ նվերն է, որ Աստծուց ստացել եմ: Շատ մտահոգ էի երեխաներիս համար, որովհետեւ նրանք բավականին մեծ տարիքում էին, երբ եկանք ԱՄՆ: Ու ես շատ էի մտահոգվում` արդյոք նրանք կկարողանան այդ լեզվական խոչընդոտները հաղթահարել: Եվ ընդհանրապես` մշակութային այդ շոկն ինչպես կապրեն, բայց նրանք շատ արագ ինտեգրվեցին` պահպանելով իրենց մաքրամաքուր հայեցի տեսակը եւ, իհարկե` լեզուն:
Երկու դուստրերս` Լիան եւ Էլլան, հոգեբաններ են: Մեծ դուստրս` Լիան եւ փեսաս՝ Սարոն, որին որդուս պես սիրում եմ, վերջերս թոռնիկ պարգեւեցին մեզ: Իսկ կրտսեր դուստրս` Էլլան, ուսումը շարունակում է Հարվարդի համալսարանի հոգեբանության ֆակուլտետում: Ուսումնասիրում է ընտանիք եւ ամուսնություն: Շուտով կստանա մագիստրոսի որակավորում: Տղաս` Գոռը, ավարտել է ամենահայտնի համալսարաններից մեկը` University of south in California USC-ի թատրոնի եւ կինոյի բաժինը: Նա արդեն նկարահանվում է հոլիվուդյան ֆիլմերում:
— Ի՞նչ զգացողություն ունեցաք, երբ առաջին անգամ պապիկ դարձաք:
— Թոռնիկս` Օլիվիան, գեղեցիկ, անուշիկ աղջիկ է: Դեռ երկու ամսական է: Մի քիչ մեծանա, արդեն ավելի շատ կպատմենք նրա արկածների մասին, բայց կարծում եմ՝ իմ կյանքում հանդիպած ամենահումորով բալիկն է: Շատ հետաքրքիր է ժպտում… Ինձ ու Մարիին թվում է, որ մենք երեխա ենք ունեցել, ու մեր երեխային վերցրել եւ չեն տալիս: Նրան շատ եմ սիրում եւ կրկնակի պատասխանատվություն եմ կրում նրա հանդեպ:
— Ձեր կինը` Մարի Մսրյանը, նույնպես ճանաչված դերասանուհի է: Արվեստում այդ միասնությունը չի՞ խանգարում:
— Մենք կարողացել ենք պահպանել ամենակարեւորը` մեր սերը, մեր սկզբունքները, մեր տեսակը: Եվ տարիները եկան ավելի ապացուցելու, որ մենք ճիշտ ենք, որ այսկերպ է պետք ապրել կյանքը: Պետք չէ ամաչել անդավաճան եւ նվիրված լինելուց: Այլ ընդհակառակը` պետք է հպարտանալ, որ աշխարհում կա մեկը, որի համար դու ապրում ես: Կարծում եմ՝ մենք երբեք չենք թաքցրել մեր սերն ու ջերմությունը միմյանց նկատմամբ: Եվ, փառք Տիրոջը, նույնը շարունակվում է այստեղ` ԱՄՆ-ում: Իսկ որպես դերասանուհի՝ Մարին նախ սկսեց նկարահանվել գովազդային մի քանի հոլովակներում` գովազդային պաստառներ, կոսմետիկ պարագաներ… Մարիի ժամանակը քիչ ավելի սուղ է, քան իմը, որովհետեւ մեր ամբողջ ընտանիքի հոգսը, պատասխանատվությունը նրա վրա է: Ես մի քիչ ավելի դրսում եմ, ավելի շատ եմ գնում նկարահանումների, իսկ Մարին խաղում է ներկայացումներում եւ ներկայացումներ է բեմադրում:
«ԱՓՍՈՍ ԵՆ ՄԵՐ ԹԱՏՐՈՆՆ ՈՒ ԿԻՆՈՍՏՈՒԴԻԱՆ»
— ԱՄՆ-ում որքանո՞վ են ընդունում հայ արտիստին:
— Ըստ իս, հայ արտիստներին ընդունում են ամենուրեք, որովհետեւ հայկական դերասանական դպրոցը եւ ընդհանրապես մեր Հայաստանում արվեստի, մշակույթի մարդիկ ամբողջ աշխարհում շատ բարձր որակներ են ցուցաբերում: Մշակույթի գործիչներ ունենք, որոնք իսկապես համաշխարհային ստանդարտներին համապատասխան են: ԱՄՆ-ում ոչ մի բացասական երեւույթի առ այսօր չեմ հանդիպել: Միշտ գնահատվել ու գնահատվում եմ հենց որպես հայ դերասան: Ես այստեղ նույնիսկ ներկայանում եմ` որպես ՀՀ վաստակավոր արտիստ:
— Ի՞նչ պայմաններում եք աշխատում:
— Պայմաններ ասելով՝ ի՞նչ նկատի ունեք: Ընդհանո՞ւր պայմանները, ֆինանսական պայմանավորվածությունները, հաճախականությունը, թե՞ ընդհանրապես աշխատանքային ու ծառայողական որակը, որը մատուցվում է այստեղ դերասանին, արտիստին:
— Պատմեք բոլորն էլ:
— Փորձեմ ամփոփ… Իհարկե, ֆինանսական կողմը անհամեմատելի է առհասարակ որեւէ երկրի հետ: Շատ ավելի բարձր է սպասվածից: Եթե խոսենք սպասարկման որակից, թե ինչպես են դերասանի շուրջ ստեղծում այդ ամբողջ ծառայողական համակարգը, թե ինչ մակարդակի վրա է, սա, իհարկե, առանձին խոսակցություն է: Հոլիվուդը կոչվում է Հոլիվուդ հենց դրանով: Այն համակարգ է, որը ցնցում է ամբողջ աշխարհը: Եվ, իհարկե, այստեղ կա ամենակարեւոր պայմանը, որը շատ երկրներում, ցավոք, չկա՝ հեղինակային իրավունքը, որ քեզ ամրացնում ու վստահ կանգնեցնում է ոտքերի վրա, որովհետեւ եթե դու մի գործ ես անում, եւ քո արած գործերից մեկը գնում է որեւէ հեռուստաալիք, ու նրանք պարբերաբար սկսում են ցույց տալ, դու պարբերաբար դրա համար գումար ես ստանում: Եվ այդ հոնորարներն այնքան բարձր են, ու այնքան արդար է մտածված, որ դու երբեք քեզ որպես դերասան օգտագործված չես զգում: Նույնիսկ ագենտը, որի հետ աշխատում ես, եւ նա ուղարկում է քեզ տարբեր ֆիլմերում նկարահանվելու, ունենում է միայն իր 10 կամ 15 տոկոսը, ինչպես պայմանավորվել են: Սա է, կարծում եմ, ամենամեծ տարբերությունը, երբ հասկանում ես, որ դու որպես մարդ, տղամարդ աշխատում, ստեղծում ես այն, ինչը դու աշխատում ես ու դու վարձատրվում ես այնպես, ինչպես հարկն է: Եթե դու վատ ես վարձատրվում, կնշանակի դու վատ ես աշխատել: Եվ ընդհանրապես՝ ԱՄՆ-ն մեծ հայելի է, որը ցույց է տալիս քո իրական հնարավորությունները: Այդ հայելու գաղափարը ես զգացել եմ առաջին իսկ օրվանից, երբ եկել եմ ԱՄՆ:
— Ըստ Ձեզ, այսօր ինչի՞ պակաս կա հայ թատերարվեստում:
— Գիտեք, ես երբեք չեմ սիրել այն մարդկանց, ովքեր գնում են մի տաքուկ երկիր եւ հեռվից դիտարկումներ են անում: Շատ բարդ է ասել, թե ինչի պակաս կա հայ թատրոնում, որովհետեւ ես հիմա այդտեղ չեմ ու չեմ ուզենա որեւէ սխալ բան ասած լինեմ, բայց չեմ կարող չասել, որ սեր ու ուշադրություն է պետք դեպի թատրոնը: Բոլոր այն այրերը, ումից կախված է թատրոնը, պետք է եւս մեկ անգամ համոզվեն եւ հավատան/գիտեմ, որ դժվար է հավատալը/, որ թատրոնն անգին ու աննկարագրելի թանկ արվեստի տեսակ է, որտեղ հրաշքը ծնվում է հենց հանդիսատեսի աչքի առաջ: Երեւի գիտեք, որ ես նաեւ ավարտել եմ Մոսկվայի Գեղարվեստի համալսարանը, դիմանկարիչ եմ: Դիմանկարը դու կարող է ստեղծել բնորդի առաջ կամ նույնիսկ առանց բնորդի, բայց թատրոնում, բեմում, դերասանի իրական կենդանի խաղը չի կարող ստեղծվել առանց հանդիսատեսի: Եվ թատրոնը դրանով է թանկ: Հրաշքն այդ ամենի մեջ է: Ու մարդիկ գալիս են այդ էքսպրեսիան զգալու, հենց այդ պահը գնահատելու, թե ինչպես է դերասանը կարողանում այդ ամենը կատարել: Իսկ Հայաստանը, Երեւանը, իմ հրաշք երկիրը այսօր ունի ռեպերտուարային թատրոններ, որտեղ աշխատում են այնպիսի որակյալ դերասաններ, որ ամբողջ աշխարհում չկան: Գիտեք ամբողջ աշխարհը լցվա՞ծ է ռեպերտուարային թատրոններով: Իսկ ռեժիսորների եւ ռեժիսորական դպրոցի մասին ընդհանրապես չեմ ուզում խոսել, որովհետեւ մենք իսկապես իրական հանճարներ ունենք: Ուղղակի պետք է մեծ ֆինանսավորումներ արվի թատրոնին, դերասաններին, ռեժիսորներին, որպեսզի արվեստի այդ տեսակը, թատրոնի տրադիցիան չկորչի, ինչպես մարդկությունը կորցրեց օպերայի տրադցիան: Թատրոնն ափսոս է: Թատրոնի ուժը շատ մեծ է, եւ պետք է սա գիտակցել ու պահպանել: Աշխարհի լավագույն փառատոներին եմ մասնակցել: Այդպիսի էքսպրեսիա, այդպիսի ուժ, որ ունեն մեր հայ դերասանները, ամբողջ աշխարհում չկան: Ու այդ ամենը պետք է լավ պահպանել: Հայ թատրոնին ֆինանսավորում, ուշադրություն, ջերմություն է պետք: Խնդրում եմ բոլոր նրանց, ովքեր կարդում են, հիշեն, որ թատրոնը շատ բան կարող է փոխել մարդու կյանքում: Թատրոնը ջրի չափ ճկուն է: Դրա համար պետք է ջրի պես զուլալ ու մաքուր պահել այն:
— Ձեր գնահատմամբ՝ ի՞նչ վիճակում է այսօր հայկական կինոն:
— Ափսոս է մեր կինոստուդիան: Մենք միշտ պետք է հիշենք, որ ունեցել ենք Համո Բեկնազարյան: Ե՞րբ ենք ունեցել, ետ գնացեք եւ տարեթվերով նայեք, թե այդ տարիներին աշխարհում ո՞վ ուներ կինո: Մենք ունեցել ենք Ռուբեն Մամուլյան, որը եկել է այստեղ` ԱՄՆ, եւ Վերժինե Մամուլյանի հետ հիմնել են այնպիսի ստուդիաներ եւ այնպիսի գործ են արել, որի վրա հիմնվել է ամբողջ Հոլիվուդը: Ծիծաղելի է, չէ՞, բայց ժամանակին չկողմնորոշվելու պատճառով մենք այնպիսի բաներ ենք կորցրել: Մենք պետք է շատ ուշադիր լինենք: Մշակույթն է ազգի դիմագիծը` թատրոնը, կինոն…Եթե թատրոնը տեղային է, ապա կինոն մի քիչ ավելի տարածական արվեստի տեսակ է: Այն կարող է թե՛ քաղաքական, թե՛ տնտեսական, թե՛ բարոյական, թե՛ ազգային, ազգագրական հարցեր լուծել. նայած՝ ինչ ես նկարում, ով է նկարում, որ երկրում ես ցուցադրում, ինչ ես ասում, եւ որն է մեսիջը քո ֆիլմի: Մանավանդ այսօր հեռուստատեսության ու կինոյի խելագար սոշոմեդաների ու այս ամբողջ սոցցանցերի խելագար աշխարհում ո՞նց կարելի է թողնել, որ կինոն լինի մի վիճակում, որտեղ ամեն օր նոր բան է որոշվում, ամեն օր մարդիկ փորձում են նոր ֆիլմեր ստեղծել ինչ-որ բյուջեներով: Ես անընդհատ չեմ ուզում ասել պետությունը, պետությունը… Կինոյին նվիրատուներ պետք չեն: Ինվեստորները թող գումարներ դնեն, աշխատի, ու ետ վերցնեն: Եթե չգիտեն, թող գնան սովորեն, թե ինչպես գումարն ինվեստ անեն ֆիլմի մեջ, հետո որ երկրներում կարողանան ցուցադրել այդ ֆիլմերը, որպեսզի իրենց ներդրած գումարը վերադառնա շատ ավելի շատ: Ոչ թե գումարներ նվիրեն ինչ-որ անհայտ մարդկանց, որոնք վերցնեն, ստեղծեն անկապ, տափակ ֆիլմեր, որոնք մենակ իրենք իրենց ընտանիքի անդամներով են նայում, կեղծ իրար շնորհավորում են, թե իբր շատ լավ է ստացվել: Լուրջ պետք է ինդուստրիան զարգացնել, ու լուրջ մեթոդներ են պետք… Կինոն տարածական արվեստի տեսակ է եւ կարող է ամբողջ աշխարհում այնպես ներկայացնել երկիրը, ազգային մշակույթը, որ այցեքարտ համարվի:
«ՀԻՍՈՒՍ ԽԱՂԱԼ» ԱՐՏԱՀԱՅՏՈՒԹՅՈՒՆՆ ԱՐԴԵՆ ԱԲՍՈՒՐԴ Է»
— Մի քանի տարի առաջ Հայոց ցեղասպանության հիշատակին նվիրված «Պատգամ» ներկայացմամբ հանդես եկաք…
— «Պատգամ» մենաներկայացման հեղինակն իմ լավ ընկեր Կարեն Խաչատրյանն է: Խելացի մի անձնավորություն, որի էսսեների հիման վրա Մարիի հետ հավաքեցի այդ պիեսը: Ու Մարին որոշեց բեմադրել: Ես կարողացա երեք լեզվով տարբեր երկրներում ներկայացնել այն: Ամեն ինչ փայլուն անցավ: Սակայն քովիդի պատճառով դադարեց ամեն բան, որովհետեւ թատրոններն ԱՄՆ-ում փակ էին: ԱՄՆ-ն օրենքի երկիր է, ու դու այստեղ ոչ մի բան չես կարող խախտել: Եթե փակ է, ուրեմն՝ փակ է… Բայց հիմա կամաց-կամաց, կարծես, սկսվում է բացվել: «Պատգամը» էլի կխաղամ: Չի բացառվում, որ նույնիսկ Հայաստանում կխաղամ, որովհետեւ կա այդպիսի առաջարկ: Ամեն ինչ կախված է ԱՄՆ-ում իմ զբաղվածությունից:
— Ռուբեն Քոչարի ֆիլմում խաղացել եք Հիսուսի դերում: Ի՞նչ էիք զգում այդ պահին, երբ խաղում էիք Տիրոջ կերպարը:
— Նաեւ Ռուբեն Քոչարի ֆիլմում եմ խաղացել Հիսուս: Խաղացել եմ «Ով ես դու, Տեր» այդպիսի մի մեծ ներկայացման մեջ, որը բեմադրվեց Գ.Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոնում` հատուկ Զատկի տոնի առթիվ: Միշտ ասել եմ «Հիսուս խաղալ» արտահայտությունն արդեն աբսուրդ է, որովհետեւ Տիրոջ կերպարը թատերային կերպար չէ: Այն խաղալու տեղ չունի, չի կարելի խաղալ: Հենց փորձես խաղալ, կդառնաս ուղղակի ծիծաղելի: Սխալ տպավորություն կթողնես: Այն պետք է կարողանալ ապրել: Իսկ ապրելու համար պետք է շատ-շատ աղոթել, կարողանալ գերկենտրոնանալ ու հասկանալ այն ամենն, ինչ ասվել է Աստծո որդու կողմից ու արվել եւ ամեն վայրկյան արվում է: Ամենակարեւորը` պետք է հասկանալ, որ եթե դու ներկայացնում ես Տիրոջը բեմում, պետք է հիշես, որ Տերը ողջ է: Աստված ամենուր է, բոլորիս մեջ է: Մարդիկ մտածում են` ինչպես ներեն, ինչպես սիրեն: Պետք է ամեն անգամ հասկանալ, որ Հիսուսը մենակ իրենց համար չի խաչվել: Հիսուսը խաչվել է նաեւ այն մարդկանց համար, որոնց դու ատում ես կամ որոնց վրա բարկանում ես: Դրա համար պետք է կարողանալ բոլորին սիրել, բոլորին ընդունել իրենց թերություններով: Չեմ ասում բոլորի սխալները կրկնել: Ընդունել չի նշանակում կրկնել: Կամ գաղտնիքը չասել, չի նշանակում ստել…
— Վերջերս տեղի ունեցավ Ձեր մենահամերգը: Կմանրամասնե՞ք:
— Հուլիսի 17-ին տեղի ունեցավ իմ մենահամերգը, որտեղ կատարեցի ամերիկյան ջազ ստանդարտի երգեր: Եղան նաեւ երգերի պրեմիերաներ: Այս անգամ աշխատեցի «Ջազ բենդի» հետ` դաշնամուր, սաքսոֆոն, հարվածային գործիքներ եւ բաս: Համերգը կոչվում էր «Ջազային ճամփորդություն»: Շատ հետաքրքիր շոու էր, որը մոտավորապես տեւեց երկու ժամ:
— Առաջիկայում ի՞նչ ծրագրեր ունեք:
— Ունեմ անակնկալ, որի փակագծերը շատ չբացելով՝ կուզեմ կիսվել: Դերասանուհի Նարինե Չիլինգարյան ունենք, որը շատ տաղանդավոր աղջիկ է: Մենք միասին սովորել ենք ինստիտուտում, հիմա միասին փորձում ենք մի հետաքրքիր ներկայացում բեմադրել: Ներկայացման ռեժիսորը որդիս է` Գոռ Բաբախանյանը: Ինչպես նշեցի, նա պրոֆեսիոնալ դերասան եւ ռեժիսոր է: Պիեսի հեղինակը Խորեն Արամունին է: Շուտով կներկայանանք այդ ներկայացմամբ:
ՆՈՒՆԵ ԶԱՔԱՐՅԱՆ