ՈՒՈՐԼԻՔԸ ՓԱՍՏԱՑԻ ՀԱՍՏԱՏԵՑ ՄԻԼՍԻ ԱՍԱԾՆԵՐԸ

Մինսկի խմբի ամերիկյան նախկին համանախագահները վերջին ժամանակներս կտրուկ գերակտիվացել են արցախյան հարցի հետ կապված: Մասնավորապես, 1999-2001թթ. համանախագահ, ներկայումս Կենտուկիի համալսարանի դիվանագիտության ու կոնֆլիկտների լուծման հարցերով պրոֆեսոր, դեսպան Քերի Քավանոն վերջին ժամանակներս արդեն որերորդ անգամ է տեսակետ ներկայացնում: Եվ օրերս էլ հայտարարեց, թե ղարաբաղյան իրավիճակը կքննարկվի ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջոն Բոլթոնի տարածաշրջանային այցի ընթացքում` հաշվի առնելով սեպտեմբերին Դուշանբեում կայացած Ալիեւ-Փաշինյան հայտնի հանդիպումը: Թեեւ Քավանոն, թերեւս միանգամայն իրավացիորեն նաեւ այն կարծիքին է, որ արցախյան թեման չի դառնա Բոլթոնի այցի հիմնասյունը:

ԽԱՂԱՂԱՐԱՐ ՈՒԺԵՐԻ ԽՆԴԻՐԸ

Գրեթե միաժամանակ ՄԽ մեկ այլ համանախագահ, որին դեռ չենք հասցրել մոռանալ, Ջեյմս Ուորլիքը էլ ավելի ուշագրավ հայտարարություններով հանդես եկավ: Նախ նշելով, թե չի տեսնում որեւէ վկայություն այն բանի, որ ներկայիս Սպիտակ տունը խորապես հետաքրքրված է Ղարաբաղի հարցով, Ուորլիքը նաեւ նշեց, որ տեսնում է Մոսկվայի հետաքրքրությունը: Ու միանգամից Ուորլիքը գնաց կտրուկ մտքերի. «Ես, իրոք, կարծում եմ, որ կա հնարավորություն՝ սկսելու քննարկումներն այն մասին, թե ինչ տեսք կարող են ունենալ խաղաղապահ ուժերը»: Հայտարարությունը ցնցող է հետեւյալ տեսանկյունից. եթե Ուորլիքը կարծում է, որ արցախյան հարցը Վաշինգտոնին գրեթե չի հետաքրքրում, նշանակում է՝ նա ակնարկում է, որ կա՛մ կարգավորման գործընթացը դեռ շատ հեռու է վերջնակետից, կա՛մ եթե մոտ է, ապա ընթացք է տրվում Մոսկվայի կողմից, իսկ անտարբեր Վաշինգտոնը պարզապես ցանկացած լուծման կողմ կլինի: Առաջին տարբերակի հավանականությունը խիստ ցածր է, նաեւ հաշվի առնելով այն հայտնի գնահատականները, որոնք օրերս հնչեց նույն ԱՄՆ-ը ներկայացնող հայաստանյան դեսպան Միլսը: Հիշեցնենք, Միլսը խոսում է որոշ հողեր հանձնելուց, այսինքն՝ ինչ-որ կոնկրետ կարգավորման մեխանիզմից: Իսկ նման մեխանիզմներ, այն էլ՝ դեսպանի մակարդակով կարող են հնչեցվել, եթե գործընթացը վճռական փուլում է: Ասենք, նաեւ հենց Ուորլիքն է իր իսկ խոսքում ակնարկում այդ մասին: Եթե նա այն կարծիքին է, որ արդեն իսկ պետք է քննարկումներ սկսել խաղաղարար ուժերի կառուցվածքի մասին, ապա նա, ըստ էության, իր հերթին է ակնարկում նույն վճռական փուլի մասին: Ավելին, Ուորլիքն իր այդ կարծիքով գործնականում հաստատում է դեսպան Միլսի ասածը՝ հողեր հանձնելու մասին: Այսինքն, եթե պետք է ազատագրված տարածքների մի մասը հանձնել Ադրբեջանին, այսինքն օրակարգում է Միլսի բնութագրմամբ, «հող՝ խաղաղության դիմաց» բանաձեւը, ապա ինչպես քանիցս նշելու առիթ ունեցել ենք, այդ իրավիճակում «խաղաղության դիմաց» բաղադրիչը կարող է իրատեսական լինել բացառապես ձեւավորվելիք շփման գծում խաղաղարար ուժերի տեղակայման միջոցով: Հետեւաբար, եթե Ուորլիքն այն կարծիքին է, որ արդեն պետք է խաղաղարարների կառուցվածքային հարցերը լուծել, դա պարզ ակնարկ է, որ նա նաեւ հաստատում է Միլսի «հող՝ խաղաղության դիմաց» բանաձեւը, ավելի ճիշտ, որ այն մոտենում է հանգուցալուծումային փուլի: Եվ այստեղ էլ առաջ է գալիս մեկ ուշագրավ հարց՝ ինչո՞ւ հանկարծ Ուորլիքը որոշեց խոսել այդ մասին: Նրա հաջորդ միտքը հետաքրքիր մտորումների տեղիք տալիս է. այսպես, Ուորլիքը, պատասխանելով ակնհայտորեն արհեստական հարցին, թե ռուս խաղաղարարները կարո՞ղ են լինել հնարավոր խաղաղապահ ուժերի մի մասը, այն կարծիքը հայտնեց, թե՝ գոյություն ունի ջենթլմենական համաձայնություն, որը երբեք փաստաթղթային տեսք չի ունեցել եւ նախատեսում է, որ Մինսկի խմբի համանախագահները եւ հակամարտող երկրների հարեւանները չեն կարող խաղաղարար առաքելության մաս լինել, որ այդ մասին հենց Մինսկի խումբն է չգիտես երբ պայմանավորվել: Ավելին, ըստ Ուորլիքի, Մոսկվան անգամ չունի հակամարտությունն ինքնուրույն լուծելու իրավունք: Ուորլիքի այս հայտարարություններն այնքան տարօրինակ են, որ հարցին, թե ինչու հանկարծ որոշեց այս մասին խոսել, նորերն են ավելանում: Այդ թվում, իր այս մտքերով ո՞ւմ եւ ի՞նչ խաղ է Օբամայի ժամանակների, այսինքն՝ ամերիկյան քաղաքականության լիբերալ հատվածը ներկայացրած նախկին համանախագահը ուզում առաջ տանել: Նախ, եթե իրոք կա համանախագահների ՄԽ-ի ինչ-որ ներքին պայմանավորվածություն, ապա նախ՝ դա համանախագահների գործը չէ: Նրանք պետք է միայն նպաստեն, որ հայկական եւ ադրբեջանական կողմերը պայմանավորվածությունների գան, եւ եթե վերջիններս կարգավորման միջոց համարեն թեկուզեւ ՄԽ համանախագահ որեւէ կոնկրետ երկրի խաղաղարար ուժերի տեղակայումը, թե հենց նրան են վստահում, ապա ի՞նչ է, պետք է կարգավորումը կանգնեցվի՞, թե գիտեք ինչ, մենք ջենթլմենական պայմանավորվածություն ունենք: Երկրորդը, եթե չկա որեւէ փաստաթուղթ, նշանակում է, որ այդ մասին դիվանագետն անգամ խոսելու բարոյական իրավունք չունի: Վերջապես, ի՞նչ ասել է, թե Մոսկվան անգամ չունի հակամարտությունն ինքնուրույն լուծելու իրավունք. եթե Հայաստանն ու Ադրբեջանը որոշեն, որ պատրաստ են պայմանավորվել Մոսկվայի առաջարկած ինչ-որ մեխանիզմով, չէ՞ որ ՄԽ-ն դրա համար պետք է միայն ուրախ լինի. ի վերջո, այս կառույցի առաքելությունը հենց դա է, հակամարտության կարգավորումը, եւ ոչ թե միջնորդի ով լինելը:

ԻՆՉ ԷՐ ՈՒՈՐԼԻՔԻ ՈՒԶԱԾԸ

Հասկանալի է, իրականում պատկերն այլ է, ՄԽ համանախագահ երկրներից յուրաքանչյուրն էլ իր որոշակի շահերն ունի արցախյան խնդրի հետ կապված: Այդ թվում, բնականաբար, առաջնահերթ շահ է, թե կոնկրետ որ երկրի խաղաղարար ուժերը կարող են տեղակայվել հայ-ադրբեջանական շփման գծում, նաեւ հաշվի առնելով, որ, ի վերջո, խոսքը նաեւ Իրանի սահմանի մասին է: Եվ ի՞նչ է անում Ուորլիքը: Ընդգծելով, թե Վաշինգտոնը հետաքրքրություններ չունի արցախյան հարցի հետ կապված, նա, ըստ էության, փորձում է կշտամբել Սպիտակ տանը, թե ռուսներն ուր որ է, կարող են խաղաղարար ուժեր տեղակայել, իսկ դուք այդ մասին չեք էլ մտածում: Այսինքն, սա պետք է ընկալել, որպես Կոնգրեսի ընտրությունների շեմին Թրամփի վրա ճնշման եւս մեկ լիբերալիստական մեխանի՞զմ. նաեւ այս տարբերակն է հնարավոր, թեեւ այն բավականին թույլ է: Առնվազն այն առումով, որ մեղադրանքները, թե արցախյան հարցը Վաշինգտոնին գրեթե չի հետաքրքրում, առնվազն չափազանցված են: Դրանում համոզվելու համար բավական է միայն հիշեցնել ինչպես Հայաստանին, այնպես էլ Ադրբեջանին Թրամփի ուղղված այն հայտարարությունները, թե առաջիկա ամիսներին Արցախի հետ կապված տեղաշարժեր են սպասվում: Սակայն, անկախ ամեն ինչից, չմոռանանք, որ արցախյան հարցի հետ կապված Ուորլիքը եղել եւ, մեծ հավանականությամբ՝ մնում է ամենաքաջատեղյակ անձանցից մեկը: Ավելին, այն գործընթացները, որոնք այսօր դարձել են ընդգծված, սկիզբ են առել դեռ իր համանախագահության ժամանակներում: Իսկ դա նշանակում է, որ նրա հայտարարությունները պետք է ընկալել ոչ թե միայն որպես ինչ-ինչ հաշվարկների բաղադրիչ, այլ որ մեզ համար շատ ավելի կարեւոր է Արցախի շուրջ ընթացող իրադարձությունների հետ կապված փակագծերի բացում, որոնք գալիս են լրացնելու դեսպան Միլսի բացած փակագծերը: Ընդ որում` չմոռանանք, որ դեսպան Միլսն էլ Ուորլիքի օրինակով իր հերթին է, այսպես ասենք, Օբամայի ժամանակներից մնացած կադր, այսինքն` չբացառենք նաեւ այն վարկածը, որ իրականում այս ընդհանրական փակագծերի բացումը միգուցեեւ Սպիտակ տան համար էլ, մեղմ ասած, ցանկալի չէր:

ՀԻՄԱ ԷԼ ՋՈՒԼԻԱՆԻՆ

Ինչեւէ, ինչպես քանիցս նկատելու առիթ ունեցել ենք, մասնավորապես` արցախյան ուղղությամբ ամերիկյան ծագման վերջին բացահայտումների էությունը շատ ավելի հասկանալի կդառնա Բոլթոնի այցի շրջանակներում, ով երեկ արդեն Մսկվայից սկսեց իր մեծ շրջագայությունը: Սակայն Բոլթոնից զատ օրերս հայտնի դարձավ մեկ ուշագրավ այց եւս: Այսպես, ամերիկյան անցքերից քաջատեղյակ քաղաքագետ Սուրեն Սարգսյանը, ով առաջինն էր ներկայացրել Բոլթոնի սպասվող այցը, օրերս հայտնեց նաեւ, որ Հայաստան կժամանի Թրամփի վարչակազմի «գորշ կարդինալներից» մեկի համարում ունեցող մեկ այլ գործիչ՝ Նյու Յորքի նախկին քաղաքապետ եւ ներկայումս ԱՄՆ նախագահի խորհրդական ու լավագույն ընկեր Ռուդոլֆ Ջուլիանին: Չնայած՝ սխալ կլինի Ջուլիանիին համարել միայն ներկայիս վարչակազմի ներկայացուցիչ. նա առանց Թրամփի նախագահ դառնալու էլ ամերիկյան քաղաքական էլիտայի այն ազդեցիկ դեմքերից մեկն էր, ով մշտական դերակատարում ունի պետական ստրատեգիայի մշակման գործում, անկախ երկրի նախագահի ով լինելուց: Ինչո՞ւ է այդ կարգի գործիչը գալիս Հայաստան, այն էլ մեկ այլ հեղինակավոր գործչի՝ Բոլթոնի հետ գրեթե միաժամանակ. դեռ չշտապենք այս հարցի պատասխանը գտնել: Սակայն որոշ հանգամանքներ այս պահին էլ կարելի է հաշվի առնել: Ամենակարեւորը. այս տրամաչափի գործիչները հիմնականում զբաղվում են նվազագույնը տարածաշրջանային ուղղվածության ռազմավարական հարցերով, այն էլ գլոբալ խնդիրների համատեքստում: Այսինքն, թեեւ ինչպես Բոլթոնի, այնպես էլ Ջուլիանիի այցի օրակարգում կարող է նաեւ արցախյան խնդրին ինչ-որ անդրադարձ լինի, սակայն ոչ հիմնասյունային կտրվածքով: Հաջորդը, Ջուլիանին եղել եւ մնում է ամերիկյան քաղաքականության մյուս թեւի, պայմանականորեն ասենք՝ սորոսական լիբերալիզմի ուղղության հակառակորդներից մեկը: Եվ այն պարագայում, երբ, մասնավորապես, հայաստանյան ներկայիս չինովնիկության ու առաջին պլան մղված ուժերից շատերի անունները կապվում են սորոսական փողերի հետ, Ջուլիանիի այցը նաեւ այդ տեսանկյունից բավականին ուշագրավ կարող է լինել: Բայց դեռ ենթադրությունների ետեւից չընկնենք, նկատի ունենալով նաեւ, որ Բոլթոնի մեկնարկած այցն արդեն իսկ սկսելու է որոշակի հարցերի պատասխաններ տալ:

ՔԵՐՈԲ ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Այս թեմայով Հայաստանն ու Ադրբեջանը կկարողանան հասնել խաղաղության համաձայնագրին․ Ջեյմս Ուորլիք Նիկոլի հերթական վտանգավոր արկածախնդրությունը. Մարգարյան ​​​​​​​«Ձերը յուբկեն ա, մերը՝ ուխտի գնալը, ձերը սորոսն ա, մերը՝ հերոսը». Էդուարդ Շարմազանով Ինչու Թրամփն աշխատանքից ազատեց հակաիրանական հայացքներով հայտնի Բոլթոնին (Բացահայտում) ՆԻԿՈԼԻ ՎՐԱ ԾԱՆՐ ԿՆՍՏԻ ԲՈԼԹՈՆԻ ԽԱՂԻՑ ԴՈՒՐՍ ԳԱԼԸ