ՄԱՀԱՑՈՒ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԱՆԿՈՒՄՆԵՐ ԵՎ ՈՉ ՄԻ ՀՈՒՅՍ

Երեկ ՀՀ վիճակագրական կոմիտեն վերջապես ներկայացրեց երկար սպասված ցուցանիշները: Խոսքն այս տարվա երկրորդ եռամսյակի ՀՆԱ-ի մասին է, որը կարող է գոնե մոտավորապես ցույց տալ, թե կորոնավիրուսային ճգնաժամն ինչ հարված է հասցրել երկրին: Կրկնենք, մոտավորապես, քանի որ կան հարցեր, թե որքանով է վիճակագրական ցուցանիշը վստահելի, եւ ամենակարեւորը՝ արդյոք պատճառը միայն կորոնավիրո՞ւսն է:

ՆՈՒՅՆԻՍԿ ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՆ ՎԻՃԱԿԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆ Է ՆԵՐԿԱՅԱՑՐԵԼ ԿԱՏԱՍՏՐՈՖԻԿ ՎԻՃԱԿ

Բայց առաջ ընկնելով` շեշտենք. խոսքը այս տարվա առաջին կիսամյակի, ավելի ստույգ՝ առաջին եւ երկրորդ եռամսյակների ցուցանիշների մասին է: Նկատի ունենք, որ կորոնավիրուսն ու դրա հետ կապվող արտակարգ դրություն կոչվող չարիքը դեռ շարունակվում է, ավելին, դժվար է արդեն ասել, թե երբ դրանից կազատվենք: Այսինքն, տնտեսական նույն միտումները, որոնք սկսեցին խորանալ երկրորդ եռամսյակի սկզբից, դեռ պահպանվում են, ու հարց է, թե վերջնարդյունքում ինչի կհասնենք: Եվ այսպես, բուն կորոնավիրուսային երկրորդ եռամսյակին՝ սկսած ապրիլից, վերջացրած հունիսով, վիճակագիրները ներկայացրել են ՀՆԱ-ի 15.7 տոկոս (տե՛ս աղյուսակը) անկում՝ անցած տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ: Ընդ որում, կարող էինք շատ ավելի խորը անկում ունենալ, բայց ահա որոշ ուղղություններով այդ նույն ժամանակահատվածում զարմանահրաշ ցուցանիշներ են ներկայացրել: Մասնավորապես, տնտեսական համատարած գերանկումների ֆոնին «Հանքագործական արդյունաբերություն եւ բացահանքերի շահագործում» ուղղությամբ երկրորդ եռամսյակում ներկայացրել են ... 22.4 տոկոս աճ: Ինչ է, ողջ տնտեսությունը կանգնեցրել էին, եւ պարզվում է, դա հանքերին չէ՞ր վերաբերում: Գումարած դրան, ողջ աշխարհում մետաղի գների հսկայական անկումներ էին, եւ դա է՞լ է շրջանցել հայաստանյան հանքավայրերը: Լավ, ասում են ՀՆԱ-ի 15.7 տոկոս անկում, «հավատանք»: Առավել եւս, որ դա էլ այն ցուցանիշն է, որը տարեվերջին դեռ շատ է իրեն հիշեցնել տալու: Առավել եւս, որ կա մեկ պարզ հարց՝ արդյոք միայն կորոնավիրո՞ւսն է դրա  պատճառը: Եվ այստեղ ուշադրություն դարձնենք մեկ այլ ցուցանիշի: Այն է. մինչ կորոնավիրուսը, առաջին եռամսյակին, ըստ նույն վիճակագրության, Հայաստանն ունեցել է ՀՆԱ-ի ընդամենը 3.9 տոկոս աճ: Այն դեպքում, երբ մեկ տարի առաջ՝ 2019թ. առաջին եռամսյակին ներկայացրել էին 7.2 տոկոս աճ, ողջ 2019թ.-ի համար՝ 7.6 տոկոս, իսկ 2020թ.-ի համար ծրագրված էր 4.9 տոկոս, սակայն Նիկոլն ասում էր, որ փաստացի կլինի շատ ավելի բարձր: Այսինքն, մեկ  տարվա ընթացքում նույն պաշտոնական տվյալներով հայաստանյան ՀՆԱ-ի աճի դինամիկան մոտ կրկնակի  նվազել է: Մինչդեռ պետք է լիներ հակառակը, հաշվի առնելով, որ ի սկզբանե այս տարվա համար գրեթե բոլոր ուղղություններով նախատեսել էին տնտեսական աճի ավելի բարձր ցուցանիշներ, քան 2019թ.-ին: Այդ թվում՝ հարկահավաքման, ինչն արդեն իսկ ենթադրում էր, որ բոլոր ուղղություններով պետք է լիներ անհամեմատ ավելի լավ դինամիկա: Բայց իրողությունն այլ է՝ 3.9 տոկոս, որն անգամ տարեկան ծրագրվածի համեմատ էր ծիծաղելի ցուցանիշ: Հիշեցնենք, այդ պահին ոչ մի կորոնավիրուս էլ չկար, որ հնարավոր լիներ մեղքը դրա վրա բարդել: Այսինքն, տարվա առաջին եռամսյակին անգամ վիճակագրությունն էր փաստում, որ ունենք այնպիսի տնտեսական իրողություններ, որոնք մինչեւ իսկ կասկածի տակ էին առնում՝ կհաջողվի՞ տարեկան ծրագրերն իրականացնել: Սրան հաջորդեց կորոնավիրուսը, որը կարելի է անգամ փրկօղակ համարել Նիկոլի համար. հակառակ դեպքում ինչի՞ հաշվին պետք է «դուրս գրեր» այդպես էլ չկայացած «տնտեսական հեղափոխության» խոստումը: Մինչդեռ այս իրավիճակը հուշում է, որ չի կարելի միայն կորոնավիրուսով բացատրել այն 15.7 տոկոսանոց գերանկումը, որը ներկայացրել են երկրորդ եռամսյակին:

ԱՀԱ ՆԻԿՈԼԻ «ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՀԵՂԱՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆԸ»

Մի խոսքով, ունենք այս պատկերը. երկրորդ եռամսյակում տնտեսությունը կանգնեցրել են հազիվ մեկ ամիս ¥որը, ի դեպ, ոչինչ չտվեց՝ կորոնավիրուսի դեմ պայքարի առումով, հաշվի առնելով, որ Հայաստանը եղել եւ մնում է աշխարհում վատթարագույն կորոնավիրուսային երկրներից մեկը: Սա, իհարկե,  եռամսյակային անկումների բերելու էր¤: Բայց փոխարենը, ինչպես օրերս հայտնի դարձավ, նույն եռամսյակում ՀՀ պետական պարտքը հասել է 8 միլիարդ դոլարի սահմանագծին, եւ դա երկրորդ եռամսյակում ներգրաված մոտ 220 միլիոն դոլար վարկերի հաշվին: Այսինքն, ունեցել ենք 1 ամսվա տնտեսական դադար, ընդ որում, ինչպես ցույց է տալիս հանքարդյունաբերության օրինակը, ոչ ամբողջական, միաժամանակ ներգրավվել է 220 միլիոն դոլար, որը կարող էր մեկամսյա մասնակի դադարը բերել զրոյին մոտ վիճակի: Բայց կրկնենք՝ ներկայացրել են 15.7 տոկոս անկում: Այս փաստերը մեկ բան են հուշում՝ այդ անկման գերակշիռ մասը պետք է կապել ոչ թե կորոնավիրուսի, այլ միանգամայն ուրիշ գործոնների հետ: Նրանք, որոնք առաջին եռամսյակին արդեն իսկ իրենց զգացնել էին տալիս՝ ՀՆԱ-ի աճի դինամիկան 7.2-ից նվազեցնելով մինչեւ 3.9 տոկոս: Սակայն ամենավտանգավորն այն է, որ նույն միտումներն այդպես էլ  չեն կանգնում: Այդ մասին է հուշում հայաստանյան հարկահավաքման գործընթացը: Այսպես, այս տարվա երկրորդ եռամսյակին հավաքվել է ընդամենը 339.3 միլիարդ դրամի հարկեր եւ տուրքեր՝ անցած տարվա նույն ժամանակահատվածի մոտ 405.1 միլիարդի դիմաց: Անկումը մոտ 65.8 միլիարդ է կամ մոտ 16.3 տոկոս ¥միայն այս հանգամանքն արդեն իսկ հուշում է, որ ՀՆԱ-ի անկումը երկրորդ եռամսյակին պետք է 15.7 տոկոսից շատ ավելի մեծ լիներ¤: Բայց ահա այս տարվա հուլիսին եւս հարկային անկումը շարունակվել է՝ անցած տարվա 120.3 միլիարդի փոխարեն հավաքագրվել է 106.4 միլիարդ. անկումը մոտ 14 միլիարդի կարգի է, այսինքն՝ այն դինամիկայի տրամաբանությամբ, ինչ ունեինք երկրորդ եռամսյակին: Այսքանով հանդերձ նաեւ պետք է նկատել, որ իրավիճակի հետագա կարգավորման առումով եւս լավատեսության հիմք պարզապես չկա: Հիշատակված բոլոր անկումներին զուգահեռ, շատ ավելի կատաստրոֆիկ պատկեր է ներդրումների ուղղությամբ: Ավելի  ստույգ ներդրումներ, որպես այդպիսին, պարզապես չկա, չհաշված այն մանր-մունր ուղղությունները, որոնք միտված են նախորդ տարիների ներդրումային ծրագրերին եւ գործող բիզնեսների հնարավորությունների գոնե մինիմալի պահպանմանը: Եվ կարելի է նաեւ հասկանալ, թե որն է ներդրումային նման մթնոլորտի պատճառը. ո՞վ կցանկանա գումար վստահել մի  երկրի, որը, օրինակ, կորոնավիրուսի դեմ շատ ավելի անզոր գտնվեց, քան անգամ մի շարք այն  երկրները, որոնք որեւէ քայլ չձեռնարկեցին: Գումարենք այն բոլոր սկանդալները, որոնցում մեկը մյուսի հետեւից հայտնվում են մեր իշխանությունները ¥սկսած ծխախոտային մաքսանենգության թեմայից, վերջացրած պատերազմական  սպառնալիքները¤: Կարճ ասած, ըստ նույն վիճակագրության, առաջին եւ երկրորդ եռամսյակներին ունեցել ենք 2018թ. ՀՆԱ-ի մակարդակի մոտ 80-81 տոկոսի չափով ՀՆԱ: Այսինքն, իրադարձությունների ամենաբարենպաստ զարգացումների դեպքում, եթե անգամ այս տարվա առաջին եռամսյակի աճի  տեմպերն ապահովեն, մի 4-5 տարում կհասնենք 2018թ. մակարդակին: Ահա սա էլ Նիկոլի «տնտեսական հեղափոխությունը» եւ խոստացած դրախտը:

ՔԵՐՈԲ ՍԱՐԳՍՅԱՆ