ՍՏԵՂԾԵԼ ԵՆ ՄՈՆՈՊՈԼԻԱ՝ ՎԱՏԹԱՐԱԳՈՒՅՆ ՏԱՐԲԵՐԱԿՈՎ

Ինչ­պես տա­րա­ծել էր ­Նի­կոլ ­Փա­շին­յանն իր ֆեյս­բուք­յան է­ջում, օ­րերս նա ո­րո­շել է ավ­տո­բուս նստել: ­Բայց այն­քան բար­դութ­յուն­նե­րի է հան­դի­պել, որ «նյար­դայ­նա­ցել» է` ո­րո­շե­լով այդ մա­սին պատ­մել հան­րութ­յա­նը:

­­Մի կողմ թող­նենք փաս­տը, որ այդ 20 վայրկ­յա­նում ­Նի­կո­լը չորս ֆո­կուս է ա­նում:

1) «­Թել­սե­լի» տեր­մի­նա­լով կա­րո­ղա­նում է գնել մեկ ուղ­եւո­րա­տոմս, այն դեպ­քում, երբ մեկ տոմ­սը ար­ժե 150 դրամ, իսկ տեր­մի­նա­լը 50 դրա­մա­նոց մե­տա­ղադ­րամ չի ըն­դու­նում:

2) Կր­կե­սի խաչ­մե­րու­կից Պ­ռոշ­յան փո­ղոց գնա­լու հա­մար նստում է 7 հա­մա­րի ավ­տո­բու­սը, ո­րը Պ­ռոշ­յան փո­ղո­ցով երբ­եւէ ան­ցած չկա:

3) ­Մեր ֆո­կուս­նի­կը նստե­լով 7 հա­մա­րի ավ­տո­բու­սը` ար­դեն Պ­ռոշ­յան փո­ղո­ցում իջ­նում է 11 հա­մա­րի ավ­տո­բու­սից: Պ­ռոշ­յան փո­ղո­ցով անց­նում է եր­կու ավ­տո­բուս` 11 եւ 49 հա­մար­նե­րը: 

4) ­Նի­կո­լի հե­տե­ւից իջ­նում է «ախ­րա­նան», մինչ­դեռ ըն­դա­մե­նը մեկ տոմս էին գնել: Այ­սինքն, «ախ­րան­նի­կը» միա­ցել է 150 դրա­մի բոյ­կո­տի՞ն, թե՞ ­Նի­կո­լի տոմս առ­նե­լը սո­վո­րա­կան «կլոու­նութ­յուն» էր. թող ի­րենք ո­րո­շեն:

­­Բայց այս ա­մե­նի հետ կապ­ված` կա­րող է ինչ-որ բա­ցատ­րութ­յուն մո­գո­նել, սա չէ էա­կա­նը: Այլ հե­տեւ­յալ փաս­տե­րը:

­­Նախ, հան­րութ­յան հիմ­նա­կան բո­ղոքն այս պա­հին ոչ թե «Թել­սե­լից» տոմս գնե­լու խնդիրն է, այլ որ գի­նը սար­քել են 150 դրամ: Ընդ ո­րում, մի մա­սը, չգի­տես ին­չու, տա­լիս են «­Թել­սե­լին», ին­չը նշա­նա­կում է, որ 150 դրամն ինք­նար­ժե­քից բարձր գին է, ե­թե այլ մե­խա­նիզմ կի­րառ­վի: Ու Նի­կոլն այս մա­սին բառ ան­գամ չի ա­սում` ո´չ գ­նե­րի թան­կաց­ման եւ ո´չ­ էլ` «Թել­սե­լին» տրվող փո­ղի: Այն դեպ­քում, երբ գոր­ծող իշ­խա­նութ­յուն­նե­րը մեկ պարզ բան պետք է ա­նեին` հան­րութ­յա­նը հստակ բա­ցատ­րեին, թե արդ­յոք բո­լոր մի­ջոց­նե­րը ձեռ­նար­կե՞լ են ա­ռա­վե­լա­գույն ցածր ինք­նար­ժեք ստա­նա­լու հա­մար` ի­րենց խոս­տա­ցած ո­րա­կը պա­հե­լով հան­դերձ: Ա­պա, թե այդ ա­մե­նից հե­տո ի՞նչ ի­րա­կան ու­ղե­վարձ է ձե­ւա­վոր­վե­լու: Որ մար­դիկ էլ հաս­կա­նան` 100 դրամ է ստաց­վում, 150 կամ` 300, դա է ար­դար գի­նը, ու­րեմն պետք է վճա­րել: ­Չեն բա­ցատ­րում, նշա­նա­կում է, որ չեն կա­րող բա­ցատ­րել, ու հան­րութ­յունն էլ հա­մա­տա­րած վստահ է, որ պար­զա­պես ժո­ղովր­դի գրպանն են մտել` ի­րենց գեր­բարձր աշ­խա­տա­վարձ-պար­գե­ւատ­րութ­յուն­նե­րի հա­մար: Ու չեն վճա­րե­լու:

­Հենց այդ ինք­նար­ժե­քի հար­ցում է, որ ե­րեկ Ա­վին­յա­նը նաեւ մեկ նման փաստ ար­ձա­նագ­րեց, ո­րի մա­սին մի տե­սակ խու­սա­փում էին խո­սել: Այն է՝ «Բո­լոր ուղ­եւո­րա­փո­խադ­րում­նե­րը կազ­մա­կերպ­վում են Եր­եւան քա­ղա­քի են­թա­կա ըն­կե­րութ­յուն­նե­րով»: Կարճ ա­սած, մաս­նա­վոր մրցակ­ցա­յին հա­մա­կար­գը դարձ­րել են մո­նո­պո­լիս­տա­կան: Պե­տա­կան, թե ինչ, դա չէ հար­ցը, այլ այն, որ փաս­տա­ցի, ըստ Ա­վին­յա­նի, գործ ու­նենք մո­նո­պո­լիա­յի հետ: Դեռ հար­ցի մի կողմն է, որ ժա­մա­նա­կին Նի­կոլն էր ժո­ղովր­դին խոս­տա­նում ա­պա­մո­նո­պո­լի­զա­ցիա: Նաեւ, որ հենց ՀՀ Սահ­մա­նադ­րութ­յունն է սահ­մա­նում տնտե­սութ­յան մրցակ­ցա­յին հա­մա­կարգ, բա­ցի բնա­կան մո­նո­պո­լիա­նե­րից, որ­տեղ այլ տար­բե­րակ պար­զա­պես հնա­րա­վոր չէ: Ու այս դեպ­քում գործ ու­նենք մո­նո­պո­լիա­յի հետ, որ­տեղ մրցակ­ցա­յին հա­մա­կար­գը հնա­րա­վոր է` ե­ղել է, սա­կայն սար­քել են ար­հես­տա­կան մո­նո­պո­լիա: Ընդ ո­րում, դրա վատ­թա­րա­գույն տար­բե­րա­կով. հենց մո­նո­պո­լիստն է գին սահ­մա­նում՝ օգտ­վե­լով սե­փա­կան լիա­զո­րութ­յուն­նե­րից: Այն դեպ­քում, երբ բնա­կան մո­նո­պո­լիա­նե­րի հետ կապ­ված գո­նե կա Հան­րա­յին ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րը կար­գա­վո­րող հանձ­նա­ժո­ղով, հենց ո­րին էլ վե­րա­պահ­ված է սա­կագ­նա­յին քա­ղա­քա­կա­նութ­յու­նը: Պարզ պատ­ճա­ռով. ե­թե բիզ­նե­սը քոնն է, մար­դիկ ստիպ­ված են դրա­նի­ց օգտ­վել, կա­րող ես սահ­մա­նել ցան­կա­ցած սա­կա­գին:

Ու ա­հա, ավ­տո­բուս նստող Նի­կո­լի մտքով չի՞ անց­նում, թե այս ինչ այ­լան­դա­կութ­յուն են ստեղ­ծել…

­­Բայց ­Նի­կո­լի ա­մե­նա­մեծ ան­հա­մութ­յունն այն է, որ սկսում է բա­ցատ­րել, որ ան­գամ ին­քը, որ 30 տա­րի ա­մեն օր հա­մա­կարգ­չից է օգտ­վում, «չի կա­րո­ղա­ցել» տոմս առ­նել` նյար­դայ­նա­նա­լով. «Ու­զում էի թվա­յին հար­թա­կի մի­ջո­ցով ավ­տո­բու­սի տոմս առ­նել ու չկա­րո­ղա­ցա ու շատ նյար­դայ­նա­ցա: Այ­սինքն` ի­րոք նյար­դայ­նա­ցա, որ պտի երկ­րորդ-եր­րորդ ան­գամ փոր­ձեմ...»:

Այս­տեղ մի պահ կանգ առ­նենք. այս­պի­սով, երկ­րի ղա­կա­վա­րի ա­թո­ռին նստած ան­ձը խոս­տո­վա­նում է, որ Ա­վին­յա­նի կան­տո­րան ստեղ­ծել է մի այն­պի­սի հա­մա­կարգ, ո­րից օգտ­վե­լու հա­մար ան­գամ «վեր­ջին 30 տա­րին ա­մեն օր հա­մա­կարգ­չից օգտ­վող» ան­ձը խնդիր­ներ ու­նի: ­Դե, պատ­կե­րաց­րեք, ինչ խնդիր­ներ կու­նե­նա մար­դը, ով ա­մեն օր հա­մա­կար­գ­չից չի օգտ­վել: Ընդ ո­րում, այդ հա­մա­կար­գը ստեղ­ծել են մեծ փո­ղեր ծախ­սե­լով: ­Վեր­ջա­պես, խոս­քը վե­րա­բե­րում է այն­պի­սի պարզ բա­նի, ինչ­պի­սին է ավ­տո­բու­սի տոմ­սը: Այդ խոս­տո­վա­նութ­յու­նից հե­տո ­Նի­կո­լը պար­տա­վոր էր ոչ միայն Ա­վին­յա­նին գոր­ծից հա­նել եւ դա­տի տալ, այլ ինքը պետք է հրա­ժա­րա­կա­նի դի­մում գրեր, որ իր են­թա­կան նման օ­յին է սար­քել հան­րութ­յան գլխին:

­­Բայց չէ, ­Նի­կոլն այլ ուղ­ղութ­յամբ է խոս­քը տա­նում` դրա­նով հեր­թա­կան ապօ­րի­նութ­յու­նը թույլ տա­լով: ­Նա բա­ցատ­րում է, թե` «բա­վա­րար թվա­յին հմտութ­յու­ներ չու­նեմ», ու­րեմն` մար­դիկ պետք է գնան ու «բա­վա­րար թվա­յին հմտութ­յու­ններ» ձեռք բե­րեն: Ու այս­տեղ շատ պարզ հարց. օ­րի­նակ, 70 տա­րե­կան թո­շա­կա­ռուն, ով ողջ կյան­քը սո­վո­րել-աշ­խա­տել է ու հի­մա պար­զա­պես ու­զում է իր խղճուկ թո­շա­կը ստա­նա եւ հանգս­տա­նա, պար­տա­վո՞ր է հի­մա էլ մտա­ծել «բա­վա­րար թվա­յին հմտութ­յու­ննե­րի» մա­սին: Ո՞ր օ­րեն­քով: ­Կամ կա­րո՞ղ է, ե­թե ան­գամ հա­մա­կար­գիչ միաց­նել-ան­ջա­տե­լու ձե­ւը չգի­տի:

Իսկ ե­թե ձեռք չբե­րի, ա­պա, պարզ­վում է, որ չի կա­րող ան­գամ ավ­տո­բուս նստել: Այն պատ­ճա­ռով, որ պա­տու­հաս դար­ձած նի­կո­լա­կան խուն­տան ա­նըն­դու­նակ է նույ­նիսկ մի հա­սա­րակ հարց լու­ծել, ինչ­պի­սին է ավ­տո­բու­սի տոմ­սի հա­մար այն­պի­սի վճա­րա­յին հա­մա­կարգ ստեղ­ծե­լը, որ ոչ մի հմտութ­յուն չպա­հան­ջի, ոչ մի բար­դութ­յուն չու­նե­նա, ոչ մե­կին չնյար­դայ­նաց­նի: ­Մար­դը պար­զա­պես վճա­րի եւ ավ­տո­բուս նստի (դեռ գի­նը մի կողմ թող­նենք): Էլ ուր մնաց եր­կիր կա­ռա­վա­րե­լը: 

Ա­հա, այս փոք­րիկ ֆո­կուս­նի­կա­կան տե­սան­յու­թով ­Նի­կո­լը հենց դա ա­պա­ցու­ցեց, թե ինչ խղճուկ իշ­խա­նութ­յուն են ի­րենք: 

Ս. ԱԲՐԱՄՅԱՆ