Հայաստանում մտածում են արհեստական բանականությունը պետական գնումների համակարգ մտցնելու մասին. ի՞նչ է սա նշանակում և ինչպիսի՞ ստորջրյա խութեր կան
Հասարակություն
Արհեստական բանականության (ԱԲ) տեխնոլոգիաների զարգացմամբ աշխարհը թեւակոխում է նոր դարաշրջան, որտեղ ավանդական գործընթացները խորը փոփոխությունների են ենթարկվում: Այդպիսի ոլորտներից մեկը, որն ակտիվորեն ուսումնասիրում է նորարարությունը, պետական գնումներն են: Այնուամենայնիվ, ինչպես ցանկացած տեխնոլոգիայի ներդրման դեպքում, կան մարտահրավերներ, որոնց պետք է բախվեն և՛ տեխնոլոգիաների մշակողները, և՛ պետական կառույցները:
Բայց ամեն ինչի մասին հերթով...
Առաջին քայլերը
Հայաստանի բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարար Մխիթար Հայրապետյանը վստահ է, որ ԱԲ-ն առաջիկայում շատ կարևոր դեր կունենա պետական կառավարման ոլորտում բարեփոխումների հայեցակարգում։ Սակայն առայժմ Հայաստանում առաջին փուլում մտածում են պետական գնումների գործընթացում գործիքներ ներդնելու մասին։
«Որպես բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարար՝ ես չեմ պատկերացնում արդյունավետ պետական գնումներ առանց այդ տեխնոլոգիաների ներդրման։ Այսօր մենք ինտենսիվ քննարկումներ ենք անցկացնում այն հայկական տեխնոլոգիական ընկերությունների հետ, որոնք արդեն հաջողակ են ԱԲ-ի գործիքների առաջմղման գործում։ Այս փուլում մենք փորձում ենք համապատասխան գործիքներ գտնել և առաջարկել ֆինանսների նախարարության մեր գործընկերներին։ Ինչպես գիտեք, ներկայումս պետական գնումների ոլորտում լուրջ բարեփոխում է իրականացվում։ Կարծում եմ, որ ԲՏԱ նախարարությունը կարող է դրական դեր խաղալ այս բարեփոխումների արագացման և արդյունավետության բարձրացման գործում»,- ասել է նա:
ԱԲ-ի ներդրում. Ինչպե՞ս է այն աշխատում
Ընդհանուր առմամբ, այն երկրներում, որոնք ԱԲ-ն ներդրել են պետական գնումների համակարգում, արհեստական բանականության գործիքներն օգտագործվում են տարբեր խնդիրներ լուծելու համար՝ գործընթացների ավտոմատացումից մինչև կոռուպցիայի դեմ պայքար: ԱԲ-ն կարող է ավտոմատացնել շատ սովորական առաջադրանքներ, ինչպիսիք են պահանջների մշակումը, փաստաթղթերի ստուգումումը և գնումների կառավարումը: Սա թույլ է տալիս արագացնել գործընթացները, նվազեցնել մարդկային սխալները և նվազեցնել վարչական ծախսերը:
ԱԲ-ն օգտագործվում է նաև մրցույթների և գնումների այլ ընթացակարգերի ընթացքում հավաքագրված տվյալների մեծ ծավալների մշակման համար: Սա թույլ է տալիս կանխատեսել գնումների կարիքները՝ հիմնվելով պատմական տվյալների վրա, բացահայտել միտումները, ինչը կօգնի ձեզ ավելի ճշգրիտ պլանավորել ձեր բյուջեն և նվազագույնի հասցնել ավելորդ ծախսերը, ինչպես նաև վերլուծել անցյալ գնումների արդյունավետությունը՝ ապագա որոշումները օպտիմալացնելու համար:
Արհեստական բանականությունը կարող է բարձրացնել թափանցիկությունը պետական գնումների գործընթացում, քանի որ ալգորիթմները կարող են հետևել, թե ով է առաջարկում, որքան և ինչ ապրանքներ կամ ծառայություններ են առաջարկվում, և ինչպես են բաշխվում պայմանագրերը:
Բլոկչեյն տեխնոլոգիաները կարող են օգտագործվել իրական ժամանակում բոլոր գործարքների և պատվերների անփոփոխությունն ու թափանցիկությունն ապահովելու համար։ ԱԲ-ի վրա հիմնված համակարգերը կարող են շարունակաբար վերահսկել և վերլուծել գնումների բոլոր փուլերը՝ բացահայտելու կասկածելի գործողությունները: Այսպիսով, ալգորիթմները կարող են բացահայտել մրցույթների անոմալիաները, ինչպիսիք են արհեստականորեն ուռճացված գները, մատակարարների ընտրության մանիպուլյացիաները կամ նրանց չարդարացված ֆավորիտիզմը:
Հնարավոր է նաև օգտագործել մեքենայական ուսուցում՝ օրինաչափությունները վերլուծելու և հնարավոր խարդախության սխեմաները կամ շահերի բախումը բացահայտելու համար: ԱԲ-ն օգնում է ավտոմատացնել մատակարարների ընտրությունը՝ հիմնված օբյեկտիվ չափանիշների վրա, ինչպիսիք են գինը, որակը և նախկին կատարողականը: Ալգորիթմները կարող են վերլուծել մատակարարների փորձը, հեղինակությունը, ֆինանսական դրությունը և պարտավորությունները կատարելու ունակությունը:
Մեդալի մյուս կողմը
Այնուամենայնիվ, ԱԲ-ի օգտագործումը ոչ միայն «լավ պատմություն» է. նույնիսկ հնարավոր չէ խոսել չարաշահումների ամբողջական վերացման մասին։ Պետական գնումների ոլորտում ԱԲ-ի ներդրումը նաև ռիսկերի նոր որակ է ներկայացնում՝ կապված պատասխանատուների կողմից հնարավոր չարաշահումների հետ։
Երբ ԱԲ-ն ներդրվի, կա ալգորիթմների կամ տվյալների շահարկման վտանգ անձնական շահի համար: Օրինակ, վերապատրաստման ալգորիթմների պատասխանատվությունը կարող է փոխանցվել «վստահելի» անձանց, որոնք կարող են համակարգում ներդնել կողմնակալ տվյալներ՝ մրցույթի արդյունքները կեղծելու համար: Սա հատկապես վտանգավոր է Հայաստանի նման երկրներում, որտեղ իրավական համակարգը թերզարգացած է, և չարաշահումներն ու նեպոտիզմը համատարած են: