Շատ նման է, որ նոյեմբերի վերջին Ղազախստանում կնախաստորագրվի «խաղաղության պայմանագիրը»

Ե­րեկ Բաք­վում մեկ­նար­կեց կրո­նա­կան ա­ռաջ­նորդ­նե­րի գլո­բալ գա­գաթ­ա­ժո­ղո­վը, որն անց­կաց­վում է ՄԱԿ-ի Կ­լի­մա­յի փո­փո­խութ­յան շրջա­նա­կա­յին կոն­վեն­ցիա­յի (COP29) շրջա­նակ­նե­րում: Դ­րան հա­ջոր­դե­լու է բուն COP29 29-րդ նս­տաշր­ջա­նը:

ԱՆՆԱԽԱԴԵՊ ԱԿՏԻՎ ԲԱՆԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

­Բաք­վի այս մի­ջո­ցառ­ման հետ կապ­ված` Հա­յաս­տա­նում ժա­մա­նա­կին տար­բեր կրքեր ի հայտ ե­կել են: Կա­րե­լի է հի­շել թե­կուզ այն հայտ­նի թե­զը, որ Ադր­բե­ջանն այս մի­ջո­ցառ­մանն է սպա­սում, որ դրա­նից հե­տո նա­խա­ձեռ­նի հեր­թա­կան հար­ձա­կու­մը Հա­յաս­տա­նի վրա: Սա­կայն այդ կար­գի բո­լոր խո­սակ­ցութ­յուն­նե­րի ֆո­նին, հատ­կա­պես Կա­զա­նում կա­յա­ցած՝ Ա­լիե­ւի եւ Նի­կո­լի վեր­ջին հան­դի­պու­մից հե­տո շատ ա­վե­լի հա­մա­ռո­րեն սկսե­ցին տա­րած­վել բո­լո­րո­վին այլ տրա­մա­բա­նութ­յան մեջ գտնվող խո­սակ­ցութ­յուն­ներ: Այդ թվում, որ մեծ հա­վա­նա­կա­նութ­յամբ Միր­զո­յան Ա­րարա­տը եւս կմեկ­նի Բա­քու, որտեղ կնա­խաս­տո­րագր­վի «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գի­րը»: Նաեւ այն հիմ­նա­վոր­մամբ, որ Կա­զա­նի հի­շա­տակ­ված հան­դիպ­ման հետ կապ­ված պաշ­տո­նա­կան հաղ­րո­դագ­րութ­յուն­նե­րում թեեւ շրջանց­վում էր քննար­կում­նե­րի ման­րա­մաս­նե­րը, սա­կայն աչ­քի ընկ­նող տե­ղում էր դրված այս միտ­քը. «Արտ­գործ­նա­խա­րար­նե­րին հանձ­նա­րար­վել է շա­րու­նա­կել «Խա­ղա­ղութ­յան եւ միջ­պե­տա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի հաս­տատ­ման մա­սին» հա­մա­ձայ­նագ­րի շուրջ երկ­կողմ բա­նակ­ցութ­յուն­նե­րը՝ հնա­րա­վո­րինս սեղմ ժամ­կե­տում այն վերջ­նա­կա­նաց­նե­լու եւ կն­քե­լու նպա­տա­կով»: Սրա հիմ­քում առն­վազն եր­կու են­թա­տո­ղա­յին ի­մաստ կա­րե­լի էր տես­նել: Նախ, որ Ա­լիեւն ու Նի­կո­լը հստա­կեց­րել են բո­լոր վի­ճե­լի թե­մա­ները, այդ թվում ա­մե­նա­կա­րե­ւո­րը՝ կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի գոր­ծարկ­ման հար­ցը: Այն կար­գի, որ արտ­գործ­նա­խա­րար­ներն ար­դեն կա­րող են ա­րա­գո­րեն փաս­տա­թուղ­թը վերջ­նա­կան տես­քի բե­րել: Ըստ այդմ էլ, ի հայտ ե­կավ հա­ջորդ կար­ծի­քը, որ « հնա­րա­վո­րինս սեղմ» աս­վա­ծի ա­մե­նա­հար­մար տար­բե­րա­կը կա­րող է դառ­նալ հենց Բաք­վի գա­գա­թա­ժո­ղո­վը, որ­տեղ կա­րե­լի է փաս­տա­թուղթն ա­վար­տել եւ նա­խաս­տո­րագ­րել: Այդ վար­կա­ծը հա­մեմ­վեց նաեւ այն «ման­րա­մաս­ներով», որ Բաք­վում ստո­րագ­րե­լը հենց Ա­լիե­ւի պա­հանջն է՝ ի­րեն լիա­կա­տար հաղ­թող ցույց տա­լու հա­մար:

Այդ խո­սակ­ցութ­յու­ննե­րի ա­ռա­ջաց­ման փու­լում ա­ռիթ ու­նե­ցանք կար­ծիք հայտ­նե­լու, որ Միր­զո­յան Ա­րոն, թեեւ դեռ պաշ­տո­նա­պես չի հաս­տա­տում, շատ մեծ հա­վա­նա­կա­նութ­յամբ Բա­քու կգնա: Բայց որ այն­տեղ ինչ-որ փաս­տա­թուղթ կնա­խաս­տո­րագր­վի, դրա հա­վա­նա­կա­նութ­յու­նը փոքր է: Եվ աս­տի­ճա­նա­բար սկսե­ցին ի հայտ գալ տար­բեր նյո­ւանս­ներ, ո­րոնք այս տար­բե­րա­կի մա­սին են ակ­նար­կում: Այս­պես, ե­րեկ ԱԺ-ում հե­տաքր­քիր բա­ցա­հայ­տում­նե­րով հան­դես ե­կավ ԱԳ փոխ­նա­խա­րար Պա­րույր Հով­հան­նիս­յա­նը՝ անդ­րա­դառ­նա­լով ա­վե­լի վաղ Ա­րո­յի հայտ­նած այն տե­ղե­կութ­յա­նը, որ ա­պաշր­ջա­փակ­ման հար­ցով ա­ռա­ջարկ­ներ են ար­վել ադր­բե­ջա­նա­կան կող­մին: Ըստ փոխ­նա­խա­րա­րի. «Քա­նի որ փաս­տա­թուղ­թը վերջ­նա­կա­նաց­ված չէ, ման­րա­մաս­նե­րը չենք կա­րող հրա­պա­րա­կել, բայց հիմ­նա­կան միտ­քը ճա­նա­պարհ­նե­րի բա­ցումն է… Ո­րե­ւէ ար­տա­ռոց տար­րեր այս­տեղ չկան, եւ խոս­քը հա­ղոր­դակ­ցութ­յուն­նե­րի մաք­սի­մալ բա­ցե­լու մա­սին էր: Հիմ­նա­կանն այն է, որ բա­ցա­ռում է եր­րորդ կող­մի վե­րահս­կո­ղութ­յու­նը՝ անվ­տան­գութ­յան կամ այլ ձե­ւով, պահ­պան­վում է Հա­յաս­տա­նի ինք­նիշ­խա­նութ­յու­նը եւ տո­տալ վե­րահս­կու­մը այդ ու­ղի­նե­րի»: Ընդ ո­րում, նա նաեւ ֆիք­սեց, որ այս ըն­թաց­քում շատ ին­տեն­սիվ հան­դի­պում­ներ են ե­ղել. «Ե­րե­ւի նկա­տել եք, որ ան­նա­խա­դեպ ակ­տիվ էր հան­դի­պում­նե­րի ու շփում­նե­րի ա­ռու­մով»: Ա­պա հա­վե­լեց, որ ա­ռա­ջարկ­նե­րի վեր­ջին փա­թեթն ու­ղարկ­վել է Ադր­բե­ջա­նին, սպա­սում են ի­րենց ար­ձա­գան­քին:

Այս­պի­սով, փո­խարտ­գործ­նա­խա­րա­րը, ընդ­հա­նուր առ­մամբ, նոր ո­չինչ չա­սե­լով, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, ա­մե­նա­կա­րե­ւո­ր փաս­տե­րը ֆիք­սեց: Նախ, ի­րոք շատ ակ­տիվ գոր­ծըն­թաց կա, այ­սինքն՝ «հնա­րա­վո­րինս սեղմ ժամ­կե­տի» մա­սին հանձ­նա­րա­րա­կա­նը գոր­ծում է: Երկ­րոր­դը. ի­րոք ա­մե­նաէա­կան հար­ցը ե­ղել եւ մնում է կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի գոր­ծար­կու­մը, եւ այս պա­հին հենց դրա դե­տալ­նե­րի վրա են կենտ­րո­նա­ցած: Այն է, Կա­զա­նում հենց այդ թիվ 1 հար­ցի շուրջ է, որ Ա­լիեւն ու Նի­կոլն ինչ-ինչ պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յուն­նե­րի ե­կել են: Դե­տա­լա­յին ա­ռու­մով թե դա ինչ տեսք ու­նի, դժվար է ամ­բող­ջա­կան պատ­կե­րա­ցում այս պա­հին կազ­մել: Բայց նաեւ, ե­թե խոս­քը հա­ղոր­դակ­ցութ­յուն­նե­րի մաք­սի­մալ բա­ցե­լու մա­սին է, ին­չը ֆիք­սեց Հով­հան­նիս­յա­նը, ա­պա չմո­ռա­նանք, որ կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի ամ­բող­ջա­կան գոր­ծարկ­ման սկզբուն­քը դրված էր նո­յեմ­բե­րի 9-ի ե­ռա­կողմ հա­մա­ձայ­նագ­րի 9-րդ կե­տի հիմ­քում, եւ հենց դրան էր ուղ­ղորդ­ված փոխ­վար­չա­պետ­նե­րի ե­ռա­կողմ հանձ­նախմ­բի գոր­ծու­նեութ­յու­նը: Գու­մա­րենք, որ Ա­լիե­ւի ու Նի­կո­լի պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յուն­ները ձեռք բեր­վե­ցին ռու­սա­կան դաշ­տում, եւ քիչ հա­վա­նա­կան է, որ դրա հետ ռու­սա­կան կողմն առն­չութ­յու­ներ չու­նե­նար, ա­պա բա­վա­կա­նին հստակ պատ­կեր, թե այս զար­գա­ցում­նե­րը դե­պի ուր են գնում, կա­րե­լի է ստա­նալ: Ա­մեն դեպ­քում, ե­թե ԱԳ փոխ­նա­խա­րարն իր խոս­քում ակ­նարկ ան­գամ չա­րեց Հա­յաս­տա­նի Սահ­մա­նադ­րութ­յու­նը փո­խե­լու ադր­բե­ջա­նա­կան գրե­թե վերջ­նագ­րա­յին պա­հան­ջի հետ կապ­ված, ա­պա դա մեկ բան է նշա­նա­կում, որ Ա­լիեւն այդ հար­ցում Կա­զա­նի հան­դիպ­ման արդ­յուն­քում սեղ­մել է ար­գե­լակ­նե­րը: Իսկ դա հաս­տատ Նի­կո­լի «սի­րուն աչ­քե­րի» հա­մար չէր ա­նի. քա­նիցս ենք ընդգ­ծել, որ ռու­սա­կան բա­նակ­ցա­յին հար­թա­կում Ա­լիե­ւը Նի­կո­լի հա­մար ան­լու­ծե­լի այդ նա­խա­պայ­մա­նից հրա­ժար­վե­լու է: Ա­սենք, այս մասին էր նաեւ ակնարկում ­Պու­տի­նի ե­րեկ­վա հայ­տա­րա­րութ­յու­նը՝ մի խումբ, այդ թվում՝ ­Հա­յաս­տա­նի եւ Ադր­բե­ջա­նի դես­պան­նե­րի հա­վա­տար­մագ­րե­րի հանձն­ման ա­րա­րո­ղութ­յան ժա­մա­նակ. «Այ­սու­հետ եւս ա­ջակ­ցութ­յուն կցու­ցա­բե­րենք խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի կնքման ող­ղութ­յամբ, պե­տա­կան սահ­մա­նի սահ­մա­նա­զատ­ման եւ տնտե­սա­կան ու տրանս­պոր­տա­յին հա­ղոր­դակ­ցութ­յուն­նե­րի ա­պաշր­ջա­փակ­ման ուղ­ղութ­յամբ՝ 2020-2022թթ. հայտ­նի բարձ­րա­մա­կար­դակ ե­ռա­կողմ պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յուն­նե­րի հու­նով… ­Չեմ կա­րող գո­հու­նա­կութ­յուն չհայտ­նել, որ Ադր­բե­ջա­նի եւ ­Հա­յաս­տա­նի ղե­կա­վար­ներն օգտ­վե­ցին ԲՐԻԿՍ-ի հար­թա­կից ­Կա­զա­նում եւ օգ­տա­կար խո­սակ­ցութ­յուն ու­նե­ցան սկզբուն­քա­յին հար­ցե­րի շուրջ»:

Այս ա­մե­նից զատ, ե­թե այս պա­հին դեռ «ա­ռա­ջարկ­նե­րի վեր­ջին փա­թեթ» են ու­ղար­կում  եւ պա­տաս­խա­նի սպա­սում, ա­պա շատ ցածր է դառ­նում հա­վա­նա­կա­նութ­յու­նը, որ չնա­յած «ան­նա­խա­դեպ ակ­տիվ հան­դի­պում­նե­րին ու շփում­նե­րին», քիչ ի­րա­տե­սա­կան է, որ ամ­բող­ջա­կան փաս­տա­թուղ­թը մին­չեւ Բաք­վի COP29 գա­գա­թա­ժո­ղո­վը կլի­նի: Այ­սինքն, շատ ա­վե­լի է մե­ծա­նում մեր են­թադ­րութ­յան հա­վա­նա­կա­նութ­յու­նը՝ Ա­րոն Բա­քու կգնա, բայց այն­տեղ նա­խաս­տո­րագ­րում չի լի­նե­լու:

ՂԱԶԱԽԱԿԱՆ ՀԱՐԹԱԿԸ

Չ­նա­յած, խոր­քա­յին ի­մաս­տով, Բաք­վում ինչ-որ բան ստո­րագ­րել-չստո­րագ­րե­լը դա բա­րո­յա­կան հար­թութ­յու­նում է: Դա մի­գու­ցե Նի­կոլ-Ա­րո­յի հա­մար էա­կան դե­տալ չէ, բայց հաս­կա­նում են, թե ինչ աղ­մուկ է ա­ռա­ջա­նա­լու դրա­նից հե­տո: Սա­կայն գործ­նա­կան տե­սանկ­յու­նից, ի­հար­կե, ա­ռաջ­նա­յին է մնում, որ Բաք­վում թե որ­տեղ, բայց այդ փաս­տա­թուղ­թը մոտ ժա­մա­նակ­ներս մեծ հա­վա­նա­կա­նութ­յամբ կստո­րագր­վի: Ի­հար­կե, դրա­նում ո­րո­շա­կի ան­կան­խա­տե­սե­լիութ­յուն ա­ռա­ջաց­նում է ԱՄՆ-ում այ­սօր ըն­թա­ցող նա­խա­գա­հա­կան ընտ­րութ­յու­ննե­րի քվեար­կութ­յու­նը: Սա­կայն գո­նե այս դիր­քից տե­սա­նե­լի չէ այն գոր­ծո­նը, ո­րը կա­րող է քվեար­կութ­յան այս կամ այն ե­լի­քի դեպ­քում ազ­դել հի­շա­տակ­ված գոր­ծըն­թա­ցի վրա:

 Ըստ այդմ էլ, պա­տա­հա­կան չեն թվում այն լու­րե­րը, որ «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի» նա­խաս­տո­րագր­մա­նը, շատ մեծ հա­վա­նա­կա­նութ­յամբ, պետք է սպա­սել այս ամս­վա վեր­ջին տաս­նօր­յա­կում: Այս տե­սանկ­յու­նից, թե­րեւս պա­տա­հա­կան չէր նաեւ օ­րերս Ղա­զախս­տա­նի նա­խա­գահ Տո­կաե­ւի հի­շե­ցու­մը. «Ադր­բե­ջա­նին եւ Հա­յաս­տա­նին խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի շուրջ բա­նակ­ցա­յին հար­թակ տրա­մադ­րե­լով՝ լիո­վին ա­ջակ­ցում ենք նրանց հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րում նոր էջ բա­ցե­լու ձգտում­նե­րին»: Բայ­րա­մովն ու Միր­զո­յանն ար­դեն մեկ ան­գամ ղա­զա­խա­կան բա­նակ­ցա­յին հար­թա­կից օգտ­վել են, որին հա­ջոր­դեց Բ­լին­քե­նի «խան­դոտ» հո­խոր­տան­քը, թե պետք է հան­դի­պեք եւ պայ­մա­նա­վոր­վեք ա­րեւմտ­յան հար­թա­կում: Թե ինչ է­ֆեկ­տի­վութ­յուն դա ու­նե­ցավ, տե­սանք: Բայց հի­մա Բ­լին­քե­նը գոր­ծազր­կութ­յու­նից եր­կու ա­միս պա­կաս կար­գա­վի­ճա­կում է եւ է­լի ան­կախ ա­մե­րիկ­յան ընտ­րութ­յուն­նե­րի արդ­յունք­նե­րից: Թե ով կփո­խա­րի­նի նրան, ինչ քա­ղա­քա­կան կուր­սով, դա եւս ա­պա­գա­յի հարց է: Այ­սինքն, այս, տպա­վո­րիչ ա­սած, պա­հին ա­մե­նա­քիչը Բայ­րա­մո­վի եւ Ա­րո­յի հա­մար կա ա­մե­րիկ­յան պետ­քար­տու­ղա­րի «խան­դոտ հա­յացք­նե­րից» ա­զատ­ված վի­ճա­կում հան­դի­պում­ներ ու­նե­նա­լու «բաց պա­տու­հան», եւ շատ նման է, որ Տո­կաե­ւի հի­շե­ցու­մը հենց այդ մա­սին է:

Այ­սինքն, կա­րե­լի է այս պա­հին նման եզ­րա­կա­ցութ­յան գալ՝ շատ մեծ է հա­վա­նա­կա­նութ­յու­նը, որ այս ամս­վա վեր­ջին տաս­նօր­յա­կում Ղա­զախս­տա­նում կնա­խաս­տո­րագր­վի «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գի­րը»:

ԱՐԵՎՄՈՒՏՔԸ ՔՆԱԾ ՉԷ

Մ­յուս կող­մից, ի­հար­կե, ա­նակն­կալ­ներն ա­մե­նե­ւին էլ պետք չէ բա­ցա­ռել: Ինչ­պես Նի­կո­լը, այն­պես էլ Ա­լիե­ւը քա­նիցս ա­պա­ցու­ցել են, որ ցան­կա­ցած պա­հի կա­րող են ի­րենց կուր­սը կտրուկ փո­խել:

­Հա­ջոր­դը. քիչ հա­վա­նա­կան է, որ ան­կախ այն բա­նից, որ ԱՄՆ-ում ընտ­րութ­յուն­ներ են, Ա­րեւ­մուտ­քը հենց այն­պես կնստի եւ պա­սիվ դի­տոր­դի տես­քով կհե­տե­ւի, թե ինչ­պես են Ա­լիեւն ու Նի­կո­լը գնում ռու­սա­կան հար­թա­կում «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գիր» ստո­րագ­րե­լու ուղ­ղութ­յամբ: Ա­մեն դեպ­քում, դա­տե­լով փոխ­նա­խա­րար Հով­հան­նիս­յա­նի ե­րեկ­վա մեկ այլ տե­ղե­կութ­յու­նից, Ա­րեւ­մուտ­քը, ի դեմս ԵՄ-ի, դեռ քայ­լեր կա­տա­րում է: Այս­պես, փոխ­նա­խա­րա­րի հա­ղորդ­մամբ՝ ԵՄ պատ­վի­րա­կութ­յու­նը ժա­մա­նել է Ե­րե­ւան՝ Հա­յաս­տա­նի հետ վի­զա­յին ռե­ժի­մի ա­զա­տա­կա­նաց­ման բա­նակ­ցութ­յուն­նե­րի պլա­նի մշակ­ման հա­մար: «Սկս­վել է երկ­խո­սութ­յուն Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տութ­յան քա­ղա­քա­ցի­նե­րի հա­մար եվ­րո­պա­կան վի­զա­նե­րի ա­զա­տա­կա­նաց­ման վե­րա­բեր­յալ։ Եվ­րա­միութ­յան պատ­վի­րա­կութ­յու­նը նո­յեմ­բե­րի 5-6-ին կգտնվի Ե­րե­ւա­նում։ Ն­րանց նպա­տակն է հա­մա­պա­տաս­խան բա­նակ­ցա­յին ծրագ­րի մշա­կու­մը»,- ա­սել է Հով­հան­նիս­յա­նը:

­Հաս­կա­նա­լի է, խոս­քը այն ստան­դարտ տրյու­կի մա­սին է, ո­րի պատ­ճա­ռով Ուկ­րաի­նան հայտն­վեց ոչն­չաց­ման շե­մին, եւ ո­րից Վ­րաս­տա­նի ու Մոլ­դո­վա­յի ժո­ղո­վուր­դը հրա­ժար­վել է: Բայց նաեւ չմո­ռա­նանք, որ Հա­յաս­տանում ա­րեւմ­տա­մո­լա­կան եւ հատ­կա­պես սո­րո­սա­ծին­նե­րի թե­ւը դեռ շատ ա­մուր դիր­քեր ու­նի, լայն ռե­սուրս­ներ, եւ այն, որ ԵՄ-ի ըն­ձեռ­ած այդ «եր­ջա­նիկ ա­պա­գա­յի» տես­լա­կա­նը կշա­րու­նա­կեն խա­ղար­կել ա­ռա­ջին պլա­նում, դա հաս­տատ: Այն, որ դա նաեւ նե­րիշ­խա­նա­կան ճգնա­ժա­մի տա­նող ճա­նա­պարհ է, դա եւս տե­սա­նե­լի է: Այն­պես որ, սուր զար­գա­ցում­նե­րի դեռ պետք է սպա­սել: