ԱՅՍՕՐ-ՎԱՂԸ ՇԱՏ ԲԱՆ ՋՐԻ ԵՐԵՍ ԴՈՒՐՍ ԿԳԱ

Հա­զիվ էր ա­վարտ­վել Նի­կո­լի փա­րիզ­յան այ­ցը եւ հե­ծան­վա­յին զբո­սանք­նե­րը Էյ­ֆել­յան աշ­տա­րա­կի մո­տա­կայ­քում, երբ հայտ­նի դար­ձավ, որ Միր­զ­ոյան Ա­րոն մեկ­նե­լու է Մոսկ­վա: Ա­պա նաեւ, որ Փա­շին­յա­նը եւս: Մոս­կով­յան այս այ­ցի պաշ­տո­նա­կան ա­ռի­թը ԱՊՀ երկր­նե­րի ղե­կա­վար­նե­րի ոչ պաշ­տո­նա­կան գա­գա­թա­ժո­ղովն էր, ո­րին, որ­պես կա­նոն, նա­խոր­դում է ԱԳ նա­խա­րար­նե­րի հան­դի­պու­մը:

ԴԵՊԻ ՄՈՍԿՎԱ

Ճիշտ է, Ա­րո­յի եւ Նի­կո­լի Մոսկ­վա մեկ­նելն ա­ռա­ջին հա­յաց­քից կա­րե­լի է հա­մա­րել ոչ մի ար­տա­ռոց բան չպա­րու­նա­կող: Խո­շոր հաշ­վով, Հա­յաս­տանն այդ կազ­մա­կեր­պութ­յան ան­դամ է, դրա հետ կապ­ված դժգո­հութ­յուն­ներ չի հայտ­նել եւ նույ­նիսկ տրա­մա­բա­նա­կան տեսք ու­նի, որ մաս­նակ­ցում են այդ կազ­մա­կեր­պութ­յան մի­ջո­ցա­ռում­նե­րին: Ա­ռա­վել եւս, որ հա­զիվ էր Միր­զո­յա­նը մեկ­նել, որ ՀՀ ԱԳՆ-ն շ­տա­պեց հա­ղոր­դել, թե Բայ­րա­մո­վի հետ ա­ռան­ձին հան­դի­պում նա­խա­տես­ված չէ: Չ­նա­յած դրան, ադր­բե­ջա­նա­կան եւ ռու­սա­կան աղբ­յուր­նե­րը կան­խավ սկսե­ցին խո­սել Ա­լիեւ-­Փա­շին­յան հան­դի­պման մա­սին: Իսկ Յուրի Ուշակովն անոնսավորեց Պուտին-Ալիեւ եւ Պուտին-Փաշինյան երկկողմ հանդիպումները:

Մ­յուս կող­մից, ա­մե­նաա­ռաջ­նա­յին խնդիրն ու­ղիղ հան­դի­պում­նե­րը չեն, այլ, թե ինչ կա դրանց տակ: Այն, որ մոս­կով­յան այդ մի­ջո­ցառ­ման շրջա­նակ­նե­րում ոչ պաշ­տո­նա­պես քննարկ­վե­լու է հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան թե­մա­տի­կան, հաս­կա­նում են բո­լո­րը: Այդ քննար­կում­ներն ո՞ւր կտա­նեն, ա­հա սա է ամ­բողջ հար­ցը: Ա­ռա­վել եւս, երբ հաշ­վի ենք առ­նում մի շարք էա­կան հան­գա­մանք­ներ, ո­րոնք ստեղծ­վե­ցին ԱՊՀ-ի այս հեր­թա­կան մի­ջո­ցառ­ման շե­մին:

Նախ` հի­շեց­նենք Լավ­րո­վի վեր­ջերս ա­րած հայ­տա­րա­րութ­յու­նը, որ Ռու­սաս­տա­նը կա­րող է շա­րու­նա­կել հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան գոր­ծըն­թա­ցի հետ կապ­ված իր միջ­նոր­դութ­յու­նը, այդ թվում՝ այս ա­միս ՌԴ-ում կա­յա­նա­լիք ԱՊՀ-ի եւ ա­պա՝ ԲՐԻԿՍ-ի գա­գա­թա­ժո­ղով­նե­րին զու­գա­հեռ: Բ­նա­կա­նա­բար, նա նկա­տի ու­ներ, որ այդ մի­ջո­ցա­ռում­նե­րին սպաս­վում էր Նի­կո­լի եւ Ա­լիե­ւի մաս­նակ­ցութ­յու­նը, այ­սինքն, ըստ Լավ­րո­վի, ե­թե նրանք հա­մա­ձայն լի­նեն, Մոսկ­վան պատ­րաստ է ե­ռա­կողմ ձե­ւա­չա­փով հան­դի­պում­ներ կազ­մա­կեր­պել: Թե այս ակ­նարկն ինչ հիմ­քեր ու­նի, դա էլ դժվար չէ կռա­հել: Այդ թվում, հաշ­վի առ­նե­լով այն ար­դեն բո­լո­րին տե­սա­նե­լի փաս­տը, որ Նի­կո­լի այդ­քան քա­րո­զած «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գի­րը», ա­վե­լի կոնկ­րետ՝ դրա ա­րեւմտ­յան տար­բե­րա­կը աչ­քի ա­ռաջ Ա­լիե­ւը «սա­ռույ­ցին է գրում»: Նի­կո­լը մի­գու­ցե դրա հա­մար ա­ռանձ­նա­պես դարդ չա­ներ, ե­թե միայն հնա­րա­վոր լի­ներ պա­հել այն ստա­տուս քվոն, որն այս պա­հին գո­յութ­յուն ու­նի: Սա­կայն հենց դա է, որ անհ­նար է: Այ­սինքն, մի կող­մից ակն­հայ­տո­րեն նա գտնվում է ա­րեւմտ­յան ճնշում­նե­րի տակ, թե՝ պետք է պա­հի ներ­կա քա­ղա­քա­կան կուր­սը ու ոչ մի շե­ղում ռուս­նե­րի ա­ռա­ջար­կած «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի» մո­դե­լի ուղ­ղութ­յամբ թույլ չտա: Ընդ ո­րում, դրա դի­մաց ո­րե­ւէ ռեալ փոխ­հա­տու­ցում Ա­րեւ­մուտ­քը չի ա­ռա­ջար­կում: Մի քիչ ա­վել փող կգա, սա­կայն դա էլ հիմ­նա­կա­նում կուղղ­վի ա­րեւմ­տա­մո­լա­կան կա­ռույց­նե­րին, ո­րոնց գոր­ծա­ռույթ­նե­րի թվում է Նի­կո­լի գլխին կախ­ված սուր լի­նե­լը: Մ­յուս կող­մից, կա ռու­սա­կան կող­մից ե­կող ճնշու­մը, որն ար­դեն իսկ ար­տա­ցոլ­վում է նաեւ տնտե­սա­կան հար­թութ­յու­նը: Ըստ այդմ, այն տաս­նյակ տո­կոս­նե­րով ա­ռեւտ­րա­յին եւ տնտե­սա­կան ա­ճե­րը, ո­րոնք Նի­կո­լը սի­րում էր ի ցույց դնել, աչ­քի ա­ռաջ հալ­վում են: Ընդ ո­րում, Մոսկ­վան այդ մա­սին պարզ զգու­շաց­րել էր՝ ան­թույ­լատ­րե­լի են հա­մա­րում ի­րենց հաշ­վին փող աշ­խա­տե­լը եւ ի­րենց հայ­հո­յե­լով՝ Ա­րեւ­մուտք խա­ղա­լը:

Վեր­ջա­պես, գնա­լով սրվում է նաեւ Ա­լիե­ւի տո­նայ­նութ­յու­նը: Իր վեր­ջին հայ­տա­րա­րութ­յու­նով Ա­լիեւն ան­ցավ բա­ցա­հայտ սպառ­նա­լի­քի, թե. «Զ­գու­շաց­նում եմ Հա­յաս­տա­նին՝ դա­դա­րեց­նել վտան­գա­վոր խա­ղե­րը, մի կող­մից խո­սում են խա­ղա­ղութ­յան մա­սին, ստում են, մյուս կող­մից՝ մասշ­տա­բա­յին սպա­ռա­զի­նութ­յուն են ձեռք­ բե­րում: Հա­յաս­տա­նը չպետք է մո­ռա­նա Ղա­րա­բաղ­յան 2-րդ պա­տե­րազ­մը, երբ դի­մում էին ՌԴ-ին պա­տե­րազ­մը կանգ­նեց­նե­լու հա­մար»: Միայն այն, որ Հեյ­դա­րո­վիչն այս աս­տի­ճան լկտիաց­ել է, ա­վե­լորդ ան­գամ ցույց է տա­լիս, թե Նի­կոլն իր խմբով ինչ ա­ղետ է դար­ձել Հա­յաս­տա­նի գլխին: Բայց ու­նենք այն, ինչ ու­նենք, ու ներ­կա ի­րո­ղութ­յուն­նե­րը շատ պարզ հար­ցեր են ա­ռաջ քա­շում. ե­թե Ա­լիե­ւը եւս մեկ պա­տե­րազմ սկսի, նրա հի­շաց­րա­ծի պես, Նի­կո­լը կա­րո՞ղ է եւս մեկ ան­գամ դի­մել Մոսկ­վա­յին:

ՆԻԿՈԼԸ ԿԱՐՈ՞Ղ Է ՄՈՍԿՎԱՅԻ ՕԳՆՈՒԹՅԱՆԸ ԴԻՄԵԼ

Իսկ այս վեր­ջին հար­ցի պա­տաս­խա­նը, թե­րեւս, Ա­լիե­ւի հայ­տա­րա­րութ­յա­նը զու­գա­հեռ տվեց ՌԴ Անվ­տան­գութ­յան դաշ­նա­յին ծա­ռա­յութ­յան տնօ­րեն Ա­լեք­սանդր Բորտ­նի­կո­վը՝ ԱՊՀ անվ­տան­գութ­յան մար­մին­նե­րի եւ հա­տուկ ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի ղե­կա­վար­նե­րի խորհր­դի նիս­տում հայ­տա­րա­րե­լով. «Ա­մե­րի­կա­ցի­ներն ու եվ­րո­պա­ցի­ներն ակն­հայ­տո­րեն շա­հագրգռ­ված չեն Անդր­կով­կա­սում կա­յու­նութ­յան հաս­տատ­մամբ՝ հա­մո­զե­լով Եր­եւա­նին հե­տաձ­գել Բաք­վի հետ բա­նակ­ցութ­յուն­նե­րը: Արեւ­մուտ­քը փոր­ձում է ղե­կա­վա­րել հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան կար­գա­վոր­ման գոր­ծըն­թա­ցը եւ հաս­նել սե­փա­կան «խա­ղա­ղա­պահ» զո­րա­կազ­մի տե­ղա­կայ­մա­նը տա­րա­ծաշր­ջա­նում` դե յու­րե ՄԱԿ-ի, իսկ դե-ֆակ­տո ՆԱՏՕ-ի հո­վա­նու ներ­քո։ Նաեւ, որ մինչ այս էլ կաս­կած­ներ էին հա­րու­ցում ԵՄ ան­կախ քա­ղա­քա­ցիա­կան դի­տոր­դա­կան ա­ռա­քե­լութ­յան տե­ղա­կա­յու­մը Հա­յաս­տա­նի եւ Ադր­բե­ջա­նի սահ­մա­նին, ին­չը, ՌԴ ԱԴԾ-ի գնա­հատ­մամբ, ըն­դա­մե­նը ա­ռա­քե­լութ­յան մաս­նա­կից­նե­րի կող­մից հե­տա­խու­զա­կան գոր­ծո­ղութ­յուն­ներ են Ռու­սաս­տա­նի եւ ն­րա գոր­ծըն­կեր­նե­րի դեմ։ Վեր­ջա­պես, որ՝ «Ար­տոն­յալ սպա­ռա­զի­նութ­յուն­նե­րի մա­տա­կա­րա­րում­նե­րի եւ­ անվ­տան­գութ­յան ե­րաշ­խիք­նե­րի ան­վան տակ Արեւ­մուտ­քը Հա­յաս­տա­նի կա­ռա­վա­րութ­յու­նից պա­հան­ջում է դուրս գալ ՀԱՊԿ-ից, ին­չը Եր­եւա­նին ա­վե­լի մեծ կախ­վա­ծութ­յան մեջ կգցի Հ­յու­սի­սատ­լանտ­յան դա­շին­քից Բաք­վի հետ հե­տա­գա հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի հար­ցում»:

Հն­չեց­նե­լով այս բո­լոր մե­ղադ­րանք­նե­րը, թե­րեւս դժվար չէր տես­նել, որ Բորտ­նի­կո­վը դրանք ուղ­ղում է ոչ միայն Ա­րեւ­մուտ­քին, այլ նաեւ` նի­կոլ­յան խմբա­կին, որն ակ­տի­վո­րեն խա­ղում է ա­րեւմտ­յան թե­ւում: Ի­րա­կա­նում խա­ղում են, թե՝ ոչ, ար­դեն ան­գամ դա չէ ա­մե­նաէա­կա­նը: Գլ­խա­վորն այս­տեղ այն է, որ Ռու­սաս­տա­նը հենց այդ­պես է գնա­հա­տում ներ­քին ի­րա­վի­ճա­կը եւ, այդ դի­րքո­րո­շու­մը դուրս բե­րե­լով հրա­պա­րա­կա­յին դաշտ, դրա­նով իսկ պարզ զգու­շաց­նում է, որ իր գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րը կլի­նեն իր այդ գնա­հա­տում­նե­րին հա­մա­հունչ:

Ու այս ա­մենն ար­դեն իսկ տա­լիս է հի­շա­տակ­ված հար­ցի պա­տաս­խա­նը՝ Նի­կո­լը կա­րո՞ղ է եւս մեկ ան­գամ դի­մել Մոսկ­վա­յին, ե­թե Ա­լիե­ւը ո­րո­շի գնալ նոր պա­տե­րազ­մի: Բորտ­նի­կո­վը, ի­հար­կե, ՌԴ կա­ռա­վար­ման հա­մա­կար­գում պա­տա­հա­կան անձ­նա­վո­րութ­յուն չէ, եւ նրա այս հայ­տա­րա­րութ­յուն­նե­րը կա­րե­լի է հա­մա­րել Մոսկ­վա­յից ե­կած մի վեր­ջին մե­սիջ՝ քա­նի դեռ հնա­րա­վո­րութ­յուն կա, փոր­ձեք ի­րա­վի­ճա­կը կար­գա­վո­րել:

ԶԳՈՒՇԱՑՈՒՄ ՆԱԵՎ ԻՐԱՆԻՑ

Վեր­ջին ժա­մա­նակ­ներս նի­կոլ­յան խուն­տան ու­րա­խա­ցել էր, թե ծանր ի­րա­վի­ճա­կում կա­րող է գո­նե Ի­րա­նի հետ ո­րոշ հույ­սեր կա­պել: Դա մա­սամբ ճիշտ էր՝ Ի­րա­նը «կար­միր գիծ» է հռչա­կել Հա­յաս­տա­նի նկատ­մամբ Ա­լիե­ւի ա­մեն մի ոտնձ­գութ­յուն:

Բայց ա­հա, Ի­րա­նը մի կող­մից այս պա­հին բարդ վի­ճա­կում է: Մ­յուս կող­մից, սկսել են Թեհ­րա­նից եւս Հա­յաս­տա­նին ուղղ­ված տա­րաբ­նույթ ծանր մե­սիջ­ներ ստաց­վել: Մաս­նա­վո­րա­պես, Ի­րա­նի Հե­ղա­փո­խութ­յան պա­հա­պան­նե­րի կոր­պու­սին մոտ կանգ­նած լրատ­վա­կան ռե­սուրսն օ­րերս նման հա­ղոր­դագ­րութ­յուն տա­րա­ծեց. «Իս­րա­յե­լի եւ Ի­րա­նի միջեւ լար­վա­ծութ­յան ա­մե­նա­թեժ պա­հին Հա­յաս­տա­նի Ազ­գա­յին անվ­տան­գութ­յան խորհր­դի քար­տու­ղար Ար­մեն Գ­րի­գոր­յա­նը հան­դի­պել է ԱՄՆ պաշտ­պա­նութ­յան նա­խա­րա­րութ­յան հե­տա­խու­զա­կան գոր­ծա­կա­լութ­յան ղե­կա­վա­րի հետ: Նախ­կի­նում հրա­պա­րակ­վել էին նաեւ փաս­տաթղ­թեր եւ տե­սան­յու­թեր, ո­րոնք վկա­յում էին Ի­րա­նի հետ Հա­յաս­տա­նի սահ­մա­նին ա­մե­րիկ­յան հե­ռա­հար ռա­դիո­տե­ղո­րո­շիչ կա­յան­նե­րի տե­ղա­կայ­ման մա­սին՝ թի­րախ­նե­րին հետ­եւե­լու եւ­ ար­ձակ­ված ի­րա­նա­կան հրթիռ­նե­րին վե­րահս­կե­լու հա­մար»։

Ս­պա­սենք հաս­տատ­մա­նը կամ հերք­մա­նը: Հաշ­վի առ­նե­լով, որ նման դրվա­գի հաս­տատ­ման դեպ­քում լուրջ հե­տե­ւանք­ներ հաս­տատ կլի­նեն: Բայց նաեւ չմո­ռա­նանք, որ Ի­րա­նի հետ Հա­յաս­տա­նի սահ­մա­նում կանգ­նած են ռուս սահ­մա­նա­պահ­նե­րը: Այն­պես որ, հար­ցա­կան­ներ դեռ կան: Ա­մեն դեպ­քում, ի­րա­կա­նութ­յունն այն է, որ Թեհ­րա­նում եւս հա­սու­նա­ցել են մտա­վա­խութ­յուն­նե­րը, որ նի­կոլ­յան թի­մի թողտ­վութ­յամբ կա­րող են ի­րա­նա­կան սահ­մա­նին հայտն­վել ՆԱՏՕ-ա­կան կա­ռույց­ներ: Լի­նեն դրանք քո­ղարկ­ված, թե՝ բաց, հե­տա­խու­զա­կան, թե այլ նպա­տակ­նե­րով, դա հար­ցի մյուս կողմն է: Գլ­խա­վո­րը, Ի­րա­նում կա մտած­մունք, որ կա­րող են հա­յաս­տան­յան ուղ­ղութ­յու­նից «թի­կուն­քից հար­ված» ստա­նալ: Իսկ ներ­կա գլո­բալ ի­րո­ղութ­յուն­նե­րը Ի­րա­նի հա­մար այն աս­տի­ճան սուր են, որ ա­մեն մի հնա­րա­վոր վտան­գի չեն կա­րող մատ­նե­րի ա­րան­քով նա­յել:

ՈՐՊԵՍ ՎԵՐՋԱԲԱՆ

Այս ի­րա­վի­ճա­կում, երբ չորս կող­մից նման ծան­րա­գույն մե­սիջ­ներ են գա­լիս, Նի­կո­լի հա­մար գերխն­դիր էր հար­ցը, թե որ­քա­նո՞վ կա­րող է ի­րեն նման վի­ճա­կի հասց­րած Ա­րեւ­մուտ­քից, բա­ցի պար­տադ­րան­քից, ռեալ ա­ջակ­ցութ­յուն եւս ստա­նալ: Այն, որ Ն­յու Յորք կա­տա­րած այ­ցի շրջա­նակ­նե­րում ո­րե­ւէ լուրջ խոս­տում, էլ չա­սած՝ ե­րաշ­խիք նա չստա­ցավ, խո­սե­լու ա­ռիթ­ներ ու­նե­ցել ենք: Այն, որ մո­տա­վո­րա­պես նույն պատ­կերն էր Հա­յաս­տա­նի ա­րեւմտ­յան «կու­րա­տո­րի»՝ Մակ­րո­նի այ­ցը, դա են­թադ­րում էինք: Եվ ֆրան­սիա­կան այդ այ­ցից այն տպա­վորութ­յունն էր, որ Նի­կո­լի միակ «քյա­րը» մնաց Փա­րի­զում հե­ծա­նիվ քշե­լը:

Մինչ այդ էլ նա Թ­բի­լի­սիում էր: Հաս­կա­ցա՞վ այն­տեղ, որ շա­րու­նա­կե­լով Ա­րեւ­մուտք խա­ղա­լը, պար­զա­պես Հա­յաս­տա­նը թող­նե­լու է ֆի­զի­կա­կան շրջա­պատ­ման մեջ. պետք է որ գո­նե են­թադ­րեր:

Որ այս­քա­նից հե­տո ո­րո­շեց հե­ծա­նի­վով հաս­նել Սուրբ Էջ­միա­ծին, թե­րեւս դա էլ Նի­կո­լի հա­մար փրկութ­յան ու­ղի չդար­ձավ:

Այս ի­րա­վի­ճա­կում միակ ելք է դար­ձել Մոսկ­վա գնա­լը: Մի­գու­ցե, դեռ միայն հաս­կա­նա­լու հա­մար, թե ինչ ակն­կա­լիք­ներ կա­րող է ու­նե­նալ, ին­չի դի­մաց` ինչ, եւ այդ ա­մենն ինչ­պես կա­րող է զու­գորդ­վել կոմպ­րո­մատ­նե­րի այն հսկա փա­թե­թի հետ, ո­րը, են­թադ­րե­լի է, որ Նի­կոլն ու Ա­րոն հասց­րել են թող­նել ա­րեւմտ­յան տիկ­նի­կա­վար­նե­րի մոտ: Իսկ թե դրա­նից ինչ կստաց­վի, չշտա­պենք են­թադ­րութ­յու­ններ ա­նել. այ­սօր-վա­ղը շատ բան է պարզ դառ­նա­լու: