Աստված ինձ համար արցախցի է, Արցախը՝ Աստված. Արթուր Խաչենց

«ՍՓՅՈՒՌՔԸ ՀԱՅՐՆ Է, ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ՄԱՅՐՆ Է, ԻՍԿ ՎԵՐՋԻՆ ՈՐԴԻՆ, ՈՒՄ ԳԵՐԵՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՀԱՆՁՆԵՑԻՆ, ԱՐՑԱԽՆ ԷՐ»

«Ի­րա­վունք TV»-ն շա­րու­նա­կում է ներ­կա­յաց­նել Ար­ցա­խից բռնի տե­ղա­հան­վանծ ար­ցախ­ցի ար­վես­տա­գետ­նե­րին, նրանց գոր­ծու­նեութ­յունն ու ներ­կա­յիս կար­գա­վի­ճա­կը: Այս ան­գամ զրու­ցել ենք ե­րա­ժիշտ, եր­գիչ ԱՐԹՈՒՐ ԽԱՉԵՆՑԻ հետ: Նա զրույ­ցը սկսեց հե­տեւ­յալ բա­ռե­րով՝ հպարտ է ար­ցախ­ցի լի­նե­լու հա­մար:

«ՑԱՆԿԱՑԱԾ ՏԱՐԱԾՔ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԿՄՆԱ, ԵԹԵ ԱՅՆՏԵՂ ՀԱՅ ԱՊՐԻ»

— Եր­կու պա­տե­րազմ­նե­րի մաս­նա­կից եք: Սկ­սենք ապ­րիլ­յա­նից… Որ­տե՞ղ էիք պա­տե­րազ­մի ժա­մա­նակ:

— Երբ սկսվեց ապ­րիլ­յա­նը, ար­դեն տա­րիու­կես ծա­ռա­յող էի՝ դիր­քա­պահ էի, ինչ­պես ցան­կա­ցած ա­ռողջ հայ տղա­մարդ, որն իր պարտքն է տա­լիս հայ­րե­նի­քին: Դիր­քի ա­վագ էի, երբ պա­տե­րազ­մը սկսվեց: Բ­նա­կա­նա­բար, նա­խազ­գու­շա­ցում կար, որ կա­րող է պա­տե­րազմ սկսել, ու մենք պատ­րաստ­վում էինք: Թե­րեւս, դա թշնա­մու կող­մից փորձ էր մեզ հաս­կա­նա­լու, թե որ­քա­նով ենք ու­ժեղ կամ թույլ: Դ­րա հա­մար էլ ոչ ոք չէր պատ­կե­րաց­նում, որ 44-օր­յա­յին նմա­նա­տիպ մե­ծա­մասշ­տաբ պա­տե­րազմ կա­րող էր լի­նել: Այդ ժա­մա­նակ ես Ե­րե­ւա­նում էի, Կոն­սեր­վա­տո­րիա­յի ուս­խորհր­դի նա­խա­գահ էի, կա­ռա­վար­ման խորհր­դի ան­դամ ու ե­կել էի, որ ճշտեի, թե ստա­ցիո­նար դա­սե­րը երբ են սկսվե­լու եւ այլն: Ու պա­տե­րազ­մը սկսվեց…

— Եվ Դուք, փաս­տո­րեն, ի­մա­նա­լով, որ պա­տե­րազմ է, վե­րա­դար­ձաք հա­րա­զատ Հադ­րո՞ւթ:

— Այդ ըն­թաց­քում ըն­տա­նիքս ան­տա­ռում էր պատս­պար­վում, ո­րով­հե­տեւ հենց մեր գյու­ղերն ու քա­ղաք­ներն էին ռմբա­կո­ծում ու ար­դեն կա­յին զո­հեր ու վի­րա­վոր­ներ: Հորս հոր­դո­րին ի պա­տաս­խան, որ սպա­սեի Ե­րե­ւա­նում, որ մա­մա­յին ու քույ­րիկ­նե­րին ու­ղար­կեր, ես դի­մա­վո­րեի, ա­սա­ցի, որ ես Ե­րե­ւա­նում ըն­կեր­ներ, մո­տիկ հա­րա­զատ­ներ շատ ու­նեմ՝ կդի­մա­վո­րեն, ես հի­մա Ար­ցա­խում եմ պետք: Ուղ­ղա­կի փոր­ձել եմ պաշտ­պա­նել իմ ըն­տան­քիը: Ցա­վոք, չստաց­վեց, ո­րով­հե­տեւ չթո­ղե­ցին կռվենք: Երբ պա­տե­րազ­մը սկսվում է, ու ա­ռա­ջին րո­պեից հրա­ման են տա­լիս կա­նանց, ե­րե­խա­նե­րին ու մե­ծա­հա­սակ­նե­րին հա­նել գյու­ղե­րից եւ քա­ղաք­նե­րից ու տա­նել Ե­րե­ւան, նշա­նա­կում է, որ պե­տա­կան մա­կար­դա­կով ար­տա­գաղթ է լի­նում: Ե­թե դու կռվում ես, իսկ հե­տե­ւումդ բնակ­չութ­յուն չկա, ին­չի՞ հա­մար ես կռվում, դա­տարկ հո­ղի՞: Ինչ­քան էլ Ար­ցա­խը սրբութ­յուն է, բնութ­յուն ու հայ­րե­նիք է: Ցան­կա­ցած զին­վոր, որ ե­կել եւ կռվել է, չի էլ պատ­կե­րաց­րել, որ իր հե­տե­ւում դա­տար­կում էին գյու­ղերն ու քա­ղաք­նե­րը: Ո՞ւմ է պետք այդ հո­ղը, ե­թե ապ­րող չկա այն­տեղ: Հայ­կա­կան հո­ղը հայ­կա­կան է, ե­թե մե­ջը հայ է ապ­րում: Վեր­ջերս Նժ­դե­հին մեջ­բե­րում ա­րե­ցի՝ ա­սե­լով, որ այն հա­յը, ով ա­վե­լի շատ է ապ­րում դրսում, այլ վայ­րում, նշա­նա­կում է նա հայ­րե­նի­քի, հո­ղի կա­րիք չու­նի: Նա ա­վե­լի շատ տաք վայր է ու­զում՝ «որ­տեղ տաք, այն­տեղ կաց»: Ցան­կա­ցած տա­րածք, ոչ միայն Ար­ցա­խի, այլ նաեւ Հա­յաս­տա­նի՝ հայ­կա­կան կմնա, ե­թե այն­տեղ հայ ապ­րի: Այլ ոչ թե բռնի կեր­պով տե­ղա­հա­նեն ու ա­նու­նը դնեն փախս­տա­կան: Առ­հա­սա­րակ, հա­յը Հա­յաս­տա­նում փախս­տա­կա­նի կար­գա­վի­ճակ չպի­տի ստա­նա, դա լի­նի ար­ցախ­ցի հայ, բեյ­րու­թա­հայ, թե` սի­րիա­հայ:

— Իսկ ապ­րիլ­յա­նի ժա­մա­նակ բնա­կա­վայ­րե­րից չե՞ն տե­ղա­հան­վել կա­նայք, ե­րե­խա­ներն ու մե­ծա­հա­սակ­նե­րը…

— Ո՛չ, ապ­րիլ­յա­նի ժա­մա­նակ այդ­պես չէր, ան­գամ փա­կել էին դուրս ե­կող ճա­նա­պար­հը: Ես եր­բեք ինձ հե­րոս չեմ հա­մա­րել ու չեմ հա­մա­րում: Ես գա­ղա­փա­րով ֆի­դա­յի եմ ու ա­զա­տա­մար­տիկ եմ, ով կռվում է հա­նուն ըն­տա­նի­քի, հայ­րե­նի­քի, իր բո­լոր սրբութ­յուն­նե­րի հա­մար, ո­րոն­ցով ես դաս­տիա­րակ­վել ու մե­ծա­ցել եմ: Ինձ հա­մար ի­րա­կան ար­ցախ­ցու կյան­քը միշտ վա­րա­կիչ է ե­ղել: Ես իմ զոհ­ված հո­րեղ­բոր ա­նունն եմ կրում եւ տոհ­մա­ծա­ռի ա­ռաջ­նեկ տղան էի: Ինձ փոք­րուց պատ­մել են հո­րեղ­բորս մա­սին ու ա­սել, որ նրա ա­նու­նը կրող ար­ժա­նի մարդ պի­տի դառ­նաս: Ես այն պատ­վով եմ կրում: Վեր­ջերս կրկին ադր­բե­ջա­նա­կան լրատ­վա­մի­ջոց­ներն ինձ անդ­րա­դար­ձան՝ ան­վա­նե­լով «ա­հա­բե­կիչ»: Գ­րել էին. «Տե­ռո­րիստ Ար­թուր Խա­չեն­ցը, ում ձեռ­քե­րը մինչ օրս ար­յու­նոտ են, առ այ­սօր շա­րու­նա­կում է Ար­ցախ պրո­պա­գան­դել եւ ռե­վանշ պա­հան­ջել՝ ա­սե­լով, որ վե­րա­դարձ լի­նե­լու է»: Ն­րանք նույ­նիսկ իմ այդ խոս­քե­րից են վա­խե­նում: Ն­րանք հան­գիստ տեղ­նե­րը նստո­ղը չեն, ու սա այն դեպ­քում, երբ մենք դեռ չենք ան­ցել գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րի: Ես ըն­դա­մե­նը եր­գում եմ Ար­ցա­խի մա­սին, բուժ­վում եւ նա­խա­պատ­րաստ­վում, որ կա­րո­ղա­նամ ա­մուր կանգ­նել տեղս ու հետ վե­րա­դառ­նալ: Վս­տահ եմ՝ դա լի­նե­լու է ինձ­նով, իմ սերն­դով ու ինձ­նից մեծ սե­րուն­դով: Վս­տահ եմ՝ հե­տա­գա սե­րունդ­նե­րի ու­սե­րին չենք թող­նե­լու մեր տա­րի­նե­րով չար­ված գոր­ծե­րը, ո­րոնք մեղք են դար­ձել այ­սօր:

«ՎԱՂ, ԹԵ ՈՒՇ ԵՂԱՆԱԿ Է ՓՈԽՎԵԼՈՒ, ՆՐԱՆՔ ՊԱՏԱՍԽԱՆ ԵՆ ՏԱԼՈՒ»

— Ինչ­պե՞ս ենք վե­րա­դառ­նա­լու, երբ շա­տե­րը վա­խե­նում են «պա­տե­րազմ» բա­ռից, հա­մա­տա­րած ան­տար­բե­րութ­յուն է տի­րում:

— Ես չեմ ճա­նա­չում մի մար­դու ով վա­խե­նում է «պա­տե­րազմ» բա­ռից, հա­մե­նայն­դեպս իմ շրջա­պա­տում: Ե­ռաբ­լու­րում տղա­նե­րին սպա­նել են թուր­քի կամ հա­տուկ­ջո­կա­տա­յին վարձ­կան­նե­րի ձեռ­քով, ո­րով­հե­տեւ Հա­յաս­տա­նի ներ­կա­յիս իշ­խա­նա­կան խա­վը միայն իշ­խում է եր­կի­րը՝ հօ­գուտ Թուր­քիա­յի կամ Ադր­բե­ջա­նի: Կար­ծում եմ՝ նրանք հա­տուկ են ա­րել, որ­պես­զի մար­դիկ վա­խե­նան մեռ­նե­լուց կամ պա­տե­րազ­մից, ա­սե­լով, թե՝ ո՞ւմ է պետք իմ մա­հը, երբ կար­միր­բե­րե­տա­վոր­նե­րը մորս Ե­ռաբ­լու­րից քարշ տա­լով պի­տի դուրս հա­նեն: Ես բո­լոր այդ կա­տա­րա­ծու­նե­րի դեմ­քե­րը նկա­րել ու պա­հել եմ: Բո­լոր ար­ժեք­ներն ու սրբութ­յուն­նե­րը պղծել են: Ես ա­նար­ժա­նա­պա­տիվ ու ա­նինք­նութ­յուն տղա պի­տի լի­նեմ, ե­թե իմ հաշ­վե­հար­դա­րը չտես­նեմ: Վաղ, թե ուշ ե­ղա­նակ է փոխ­վե­լու, նրանց հան­դի­պե­լու ենք, եւ նրանք դրա պա­տաս­խա­նը տա­լու են: Հոկ­տեմ­բե­րի 23-ին հա­մերգ եմ դրել ու ա­նու­նը դրել եմ «Ա­րի գնանք Ար­ցախ»: Շա­տե­րը այդ «Ար­ցախ» ա­նու­նից վա­խե­նում են: Նաեւ այս­տե­ղի թրքահ­պա­տակ­ներն են այդ բա­ռից վա­խե­նում: Ու այդ մար­դիկ ոչ թե հա­կա­հայ­կա­կան են կամ հա­կաար­ցախ­յան, այլ բա­ռիս բուն ի­մաս­տով՝ թրքահ­պա­տակ են:

— Ին­չու՞ են բո­լո­րը լուռ հա­մա­կերպ­վել այս ի­րա­կա­նութ­յան հետ, ի վեր­ջո, ինչ­պե՞ս պետք է «սայ­լը տե­ղից շարժ­վի»:

— Սփ­յուռ­քում ա­վե­լի ան­ջատ­ված վի­ճակ է: Պետք է պար­տի­զա­նա­կան շար­ժում ստեղ­ծել: Ի՞նչ է ստաց­վում, որ վա­ղը Եվ­րո­պա­յի սահ­ման­նե­րը բա­ցեն, ինչ­պես Ռու­սաս­տա­նի­նը, բո­լո­րը կգնան Եվ­րո­պա: Ու մեր սահ­ման­նե­րը երբ բա­ցեն, թուր­քե­րը հան­գիստ կգան-կգնան Հա­յաս­տան եւ ե­կեք ա­սենք, որ ար­դեն հայ­կա­կան ա­նուն-ազ­գա­նու­նով շատ թուր­քեր, Հա­յաս­տա­նում տներ ու­նեն: Հա­յաս­տա­նը դառ­նա­լու է թուր­քա­կան վի­լաեթ, ինչ­պես Վ­րաս­տա­նում Բա­թու­մին են ի­րեն­ցով ա­րել: Ե­թե հա­յը պետք է երկ­րից գնա ու ա­սի՝ ես Հա­յաս­տա­նից նե­ղա­ցած եմ, դա ման­կա­պար­տե­զա­յին մտա­ծե­լա­կերպ է: Միշտ ա­սում եմ՝ Սփ­յուռ­քին չթե­րագ­նա­հա­տե՛ք: Սփ­յուռ­քը մեզ Մոն­թե է տվել, Վիլ­յամ Սա­րո­յան է տվել, այդ սփյուռ­քին հի­մա շատ ա­վե­լի վատ են հիաս­թա­փեց­րել: Միշտ ինձ հա­մար Սփ­յուռ­քը հայրն է, ով գնա­ցել է ար­տագ­նա աշ­խա­տան­քի. Հա­յաս­տա­նը մայրն է, իսկ վեր­ջին որ­դին, ում գե­րե­վա­րութ­յան հանձ­նե­ցին, Ար­ցախն էր: Պետք է մտա­ծել ա­վե­լի հե­ռան­կա­րա­յին: Ներ­կա­յիս Հա­յաս­տա­նը չեն կա­րո­ղա­նում պա­հել, հայ ժո­ղովր­դով ապ­րեց­նել, ինչ­պե՞ս եք ա­սում՝ Ար­ցախ, Նա­խի­ջե­ւան, Ա­րեւմտ­յան Հա­յաս­տան: Արդ­յո՞ք կա­րո­ղա­նա­լու եք մեր Սփ­յուռ­քի հա­յե­րին բե­րել եւ բնա­կեց­նել այդ տա­րածք­նե­րում: Սեպ­տեմ­բե­րի 7-ին, երբ «Ե­րազ» այ­գում ար­ցախ­յան մշա­կու­թա­յին օ­րեր տե­ղի ու­նե­ցավ, ես պետք է ե­լույթ ու­նե­նա­յի, դուրս ե­կա բեմ եւ տե­սա, որ այ­գու սկզբից մին­չեւ վերջ ար­ցախ­ցի ստեղ­ծա­գոր­ծող մար­դիկ էին (մե­կը գուլ­պա էր գոր­ծել, մյու­սը ժանգ­յա­լով հաց էր պատ­րաս­տել, եր­րոր­դը մեղր էր վա­ճա­ռում եւ այլն), մտա­ծում էի՝ այս մարդ­կանց բռնի տե­ղա­հա­նել են, պա­տե­րազ­մի մեջ մե­նակ են թո­ղել, բռնա­բա­րել ու ստո­րաց­րել են ու հի­մա չեն թող­նում Հա­յաս­տա­նում հայն ի­րեն իր հայ­րե­նի­քում զգա եւ ստիպ­ված է լի­նում թող­նել գնալ` նա­խընտ­րե­լով Ռու­սա­տա­նը կամ մեկ այլ օ­տար եր­կիր, քան այս­տեղ մնա­լը: Ու այդ օ­րը տես­նե­լով, թե որ­քան ար­ցախ­ցի կա աշ­խա­տող՝ հուզ­վե­ցի… Այս ժո­ղովր­դին հաղ­թել չի լի­նի: Ես Հա­յաս­տա­նում նման մարդ չեմ ճա­նա­չում, ում հան­դեպ նման կերպ կվար­վեին, սա­կայն նա ուժ կգտներ կրկին ստեղ­ծա­գոր­ծե­լու, ա­րա­րե­լու, որ­պես­զի ի­րենց ըն­տա­նի­քը պա­հեն: Ես ար­ցախ­ցու ու­ժեղ կողմն եմ միշտ տե­սել ու Աստ­ծուց խնդրել, որ միշտ խա­ղա­ղութ­յուն լի­նի, զո­հեր չու­նե­նա:

«ԻՆՁ ՀԱՄԱՐ ԱՐՑԱԽԻ ԲԱՐԲԱՌԸ ՀԱՑ Է, ՋՈՒՐ Է ՈՒ ՕԴ Է»

— Ի դեպ, ար­ցախ­ցի կա­նանց ու­ժը ապ­շեց­նող է, մի՞­թե նրանք ան­վախ են:

— Ն­րանք սո­վոր են: Ծն­ված օ­րից պա­տե­րազ­մի մեջ են: Ցավն այն է, որ այ­սօր մենք ա­ռանց Ար­ցա­խի ենք պա­տե­րազ­մի մեջ՝ հա­նուն Ար­ցա­խի: Դա շատ ան­սո­վոր պայ­քար է: Մենք ե­րազ­նե­րի մեջ ա­նընդ­հատ Ար­ցախն ենք տես­նում եւ հե­տո արթ­նա­նում ենք հաս­կա­նա­լով, որ Ար­ցա­խում չենք, բայց մեր ե­րա­զան­քը Ար­ցախ գնալն է , ու քա­նի կա ար­ցախ­ցի, դա լի­նե­լու է: Մարդ­կա­յին հի­շո­ղութ­յու­նը շատ կարճ է: Պետք է պա­հել այս ա­մե­նը ու փո­խան­ցել սե­րունդ­նե­րին: Ես Ար­ցա­խի գեր­բը պատ­կե­րող շքան­շա­նը մշտա­պես կրում եմ իմ սրտի վրա, ցա­վոք, կան մար­դիկ, ով­քեր չեն ճա­նա­չում ան­գամ Ար­ցա­խի գեր­բը: Ե­թե ա­ռաջ այն կրում էի միայն տոն օ­րե­րին, ա­պա հի­մա ա­մեն օր եմ այն կրում: Պետք է կռվել ՝ ու­ղե­ղով, ո­գով եւ սրտով, ու ես այս ա­մե­նը փոր­ձում եմ ճիշտ կրել ու մա­տու­ցել: Ես այլ կերպ լի­նե­լու ի­րա­վունք չու­նեմ՝ ես Ար­ցա­խի սե­րունդ եմ:

— Հիմ­նա­կա­նում եր­գում եք Ար­ցա­խի մա­սին ու բար­բա­ռո՞վ:

— Ա­յո, ան­գամ մոտ ըն­կերս մի ան­գամ հարց­րեց, իսկ ին­չո՞ւ գրա­կան հա­յե­րե­նով չես եր­գում: Պա­տաս­խա­նե­ցի՝ երբ լե­զուս, բար­բառս մեռ­նում է, ես չեմ կա­րող այլ բա­նով զբաղ­վել: Ինձ հա­մար Ար­ցա­խի բար­բա­ռը հաց է, ջուր է ու օդ է, ին­չով ապ­րում, շնչում ու սնվում եմ: Ու ես փառք եմ տա­լիս Աստ­ծուն, որ ես ար­ցախ­ցի եմ: Դարդ եմ ա­նում, որ տա­տիկ-պա­պիկ­ներս մե­ծա­հա­սակն են ու երբ մա­հա­նան, ա­մե­նա­մեծ ցա­վը նա կլի­նի, որ նրանք ի­րենց պա­պա­կան գե­րեզ­մա­նո­ցում չեն հանգ­չի, բայց գո­նե ի­րենք վա­յե­լել են Ար­ցա­խը, ողջ կյանքն ապ­րել են այն­տեղ, իսկ ես կի­սա­տից էլ կի­սատ եմ ապ­րել իմ Ար­ցա­խում: Այս վեր­ջին չորս տա­րին, որ ապ­րում եմ ՝ կի­սատ եմ ապ­րում՝ ա­ռանց Ար­ցա­խի: Բայց չեմ թող­նում, որ ցավն ինձ հաղ­թի, ապ­րում եմ ու ապ­րեց­նում եմ ե­րաժշ­տութ­յամբ ու մեր բար­բա­ռով:

ՆԱՆԱ ՍԱՐԳՍՅԱՆ