Այս իշխանությունն անհույս եւ անպիտան է. պետք է խոսենք նոր կամ ապագա իշխանության մասին. Արա Պողոսյան

Ընդդիմություն ասելով՝ նախ պետք է հասկանանք, թե ո՞ւմ նկատի ունենք, քանի որ հայաստանյան ընդդիմադիր դաշտը բազմաշերտ է: Ընդ որում՝ ոչ կոնսենսուսային: Հայաստանյան ընդդիմադիր դաշտում չկա կոնսենսուս: Մեր քաղաքական դաշտը մեր հասարակական կյանքի վառ արտացոլանքն է: Այն, ինչը կատարվում է մեր քաղաքական դաշտում, նույնը կատարվում է նաեւ հասարակության մեջ եւ հակառակը: Մենք իրար չենք վստահում, մենք նախանձում ենք միմյանց… Սրանից ավելի մեծ նվեր այս իշխանությանը չէր կարող լինել:

 

Հիմա խոսում ենք՝ ընդդիմությունն ընդհանրապես գործընթացի ղեկն իր ձեռքը կվերցնի՞, թե՝ ոչ: Բայց դարձյալ պետք է ճշտենք, թե՝ ո՞ւմ նկատի ունենք ընդդիմություն ասելով: Ընդդիմադիր դաշտը հեղհեղված է ծայրահեղ արեւմտամետից մինչեւ ծայրահեղ ռուսամետ ուժերով, ծայրահեղ լիբերալից մինչ ծայրահեղ պահպանողական ուժերով, իրար ատող ուժերով եւ այսպես շարունակ: Այս ամենի շուրջ «Իրավունքը» զրուցել է Քաղաքագիտության եւ դիվանագիտության հանրային դպրոցի դասախոս, քաղաքագետ ԱՐԱ ՊՈՂՈՍՅԱՆԻ հետ:

 

 

 

— Այս հարցի պատասխանը չափազանց գեղեցիկ հնչեցրեց Իրանի դեսպանը, ով ասում էր, որ Լեռնային Ղարաբաղից վտարված հայերը, ովքեր իրենց կամքով դուրս չեն եկել՝ իրավունք ունեն վերադառնալու: Քանի դեռեւս սա տեղի չի ունեցել, ապա նրանց արդար վերադարձի իրավունքը չի իրագործվել, սա անդառնալի վերք է լինելու:

Ընդհանրապես, երբ խոսում ենք արդար խաղաղության մասին, ապա գիտենք, որ արդարությունը վերաբերում է երկու հասարկություններին: Անհնար է ուղղակի մեկ պետության եւ մեկ հասարակության հաշվին սպասարկել պայմանական հաղթող պետության ցանկությունները եւ հույս ունենալ, որ խաղաղություն կլինի դրանից հետո: Դա անհնար է: Նույնը կատարվում էր ժամանակին նաեւ Ֆրանսիայի եւ Գերմանիայի միջեւ:

 

Տարածքները մերթ մեկի եւ մերթ մյուսի տիրապետության տակ էին անցնում, եւ մշտապես կոնֆլիկտ կար՝ մինչեւ այն պահը, երբ երկրները եկան արդար համաձայնության: Փոխվեց նաեւ միջազգային իրավիճակը, փոխվեց օգտակար հանածոների նկատմամբ վերաբերմունքն ու պահանջը: Այժմ հայ-ադրբեջանական կոնֆլիկտի մասին խոսելով՝ կարող եմ ասել, որ սա ուղղակի իրավունքների կոնֆլիկտ չէ, հումանիտար ինչ-որ խնդիր չէ, որպեսզի մենք հույս ունենանք, որ մարդիկ դուրս եկան, իրենց տները թողեցին, հայրենազրկվեցին եւ այժմ կարող են հանգստանալ ու կոնֆլիկտը գրել պատմության էջերում: Դա անհնար է ուղղակի: Մյուս կողմից, այն, ինչ պահանջվում է Հայաստանից՝ միակողմանի է: Այսինքն՝ Հայաստանը տալիս է՝ ոչինչ չստանալով: Ամենապարզ օրինակը՝ Ոսկեպարի հատվածում, այսպես կոչված, սահմանազատման գործընթացն էր, որի անվան տակ ուղղակի Հայաստանի կողմից միակողմանի զիջումներ կատարվեցին: Այս պարագայում արդարության սկզբունքը պահպանվե՞ց:

 

Ադրբեջանը ազատե՞ց Ջերմուկի, Վարդենիսի, Իշխանասարի, Սյունիքի հատվածում իր կողմից օկուպացված շրջանները: Ոչ միայն չազատեց, այլեւ դրանց մասին խոսք չկա անգամ: Հետեւաբար, այստեղ մենք գործ ունենք անարդար հարկադրանքի հետ, որը չի կարող հարատեւ լինել: Պատմության մեջ չեք գտնի մեկ դեպք, որտեղ մեկ ժողովրդի իրավունքների, կենսաապահովման միջոցների, տարածքի հաշվին հաստատվել է խաղաղություն: Չկա նման բան եւ չի կարող լինել: Այնպես որ, այսօր ինչպիսի պայմանագիր էլ որ ստորագրվի՝ հեռու չէ այն ժամանակը, երբ այդ պայմանագիրը կրկին խախտվելու է:

 

 

 

— Մեր հասարակության մեջ չկան բացարձակ հեղինակություններ: Մենք ոչնչացրել ենք այս ընթացքում մեր մեջ եղած հեղինակություններին: Դա եւս ուներ տարբեր օբյեկտիվ եւ սուբյեկտիվ պատճառներ: Մինչդեռ, երբ չկան բացարձակ հեղինակություններ, նման հասարկության համար չափազանց դժվար է: Այս պարագայում պոպուլիստական ուժերը շատ առավել հաջող են լինելու, քան ավելի ռեալ, ավելի պրագմատիկ ուժերը: Այդպիսի պոպուլիստի միջոցով էլ Հայաստանում տեղի ունեցավ փոփոխություն: Ցավոք սրտի, ձեւավորվել է այնպիսի քաղաքական կոնյուկտուրա, որի պայմաններում բոլորը բոլորին ատում են, որեւէ մեկը որեւէ մեկին չի վստահում, եւ այս պայմաններում խոսել հաջողության մասին, հատկապես այն ուժերի կոմից, որոնք արդեն մի քանի կոշիկ են մաշել այդ ճանապարհին, կդժվարանամ:

 

Նոր քաղաքական տեխնոլոգիաներ գոյություն ունեն, որոնք տանում են դեպի նոր մոտեցումներ եւ նոր դերակատարներ: Ինչո՞ւ նոր դերակատարներ, քանի որ քաղաքական տեխնոլոգիաների կարեւորագույն ֆունկցիաներից մեկը նաեւ դերակատարի վարքագծի ստեղծումն է, իսկ այն դերակատարները, որոնք արդեն գոյություն ունեն մեր քաղաքական դաշտում՝ իրենց իմիջն արդեն ձեւավորվել է: Լավ թե վատ սա բոլորովին այլ խնդիր է: Իրենք ունեն որոշակի իմիջ, որը չի համապատասխանում այսօրվա ներհասարակական պահանջներին: Սրա վառ ապացույցն են վերջին հարցումերը:

 

Հայաստանում՝ հատկապես ընդդիմադիր դաշտում, չկան բացարձակ հեղինակություններ: Կան ուժեր, որոնք համեմատաբար կարող են մրցակցել այս պահին իշխանության հետ: Իշխանությունն էլ բացարձակ հեղինակություն չունի հասարակության մեջ, ու սա է նաեւ այն մարտահրավերը, որն ունենք արտաքին ճակատում: Մենք չունենք լիդերներ, ովքեր կարող են համախմբել կամ մոբիլիզացնել հասարկությանը արտաքին ճակատում: Ունենք ահռելի մեծ ռեսուրս Սփյուռքում, բայց այդ ռեսուրսը օգտագործելու ունակ լիդերներ չունենք: Ադրբեջանական եւ թուրքական սփյուռքերը բավականին սինխրոն աշխատում են արտաքին ճակատներում: Իսկ հայկական Սփյուռքն այս իմաստով դարձյալ չի գործում եւ մոտավորապես ներհասարակական այն վիճակը, ինչ կա Հայաստանում՝ նույնը նաեւ Սփյուռքում է:

 

Չկա ընդհանուր ճակատ: Այս ընդհանուր ճակատի բացակայությունը՝ մեր թշնամիների լավագույն դաշնակիցն է: Սա է ամբողջ խնդիրը, որով պայմանավորված ավելորդ է այսօր խոսել այն ուժերի կամ լիդերների մասին, ովքեր կան դաշտում եւ ովքեր այս պահին ի վիճակի են կատարել փոփոխություն: Ի վերջո, սա միայն ներհայկական փոփոխություն չի լինելու: Սա իր հետ պետք է բերի եւ համապատասխանի այն հասարակական անհրաժեշտություններին, որոնք ձեւավորվել են:

 

Պետք է լինի անվտանգության, արտաքին քաղաքականության, արդարության մթնոլորտի, սոցիալական, տնտեսական եւ այլ հարցերին համապարփակ պատասխաններ: Այստեղ խոսքը նրա մասին չէ, որ մենք բացահայտ սպասում ենք, թե պետք է ներկայացնեն դրանք հասարակությանը, այլ խոսքն ունակ լիդերների մասին է, ովքեր թեկուզ իրենց առօրյա աշխատանքով կարողացել են ապացուցել, որ իրենք իրենց ոլորտներում հաջողակ են եւ իրենք իրենց ոլորտում կարող են բերել փոփոխություն: Եթե չկա սա, ապա մենք դարձյալ գործ ունենք պոպուլիզմի հետ, իսկ դա արդեն մեկ անգամ չափազանց վատ տեղ է մեզ տարել:

 

 

 

— Մեզ համար այս պահին ամենածանր մարտահրավերը անվտանգայինն է: Խորքով՝ արժեհամակարգային, բնույթով՝ անվտանգային: Անվտանգային մարտահրավերներին դիմակայելու համար մեզ անհրաժեշտ է առաջին հերթին ներհասարակական համախմբում, իսկ դրա համար անհրաժեշտ է նաեւ համապատասխան որակներ ունեցող լիդերներ ունենալ, ովքեր ունակ են հասարակությանը մոբիլիզացնել՝ հատկապես արտաքին ճակատում: Խոսել այս իշխանության մասին այլեւս ժամանակավրեպ է, քանի որ կարծում եմ՝ այս իշխանությունը այլեւս անհույս է եւ անպիտան. պետք է մենք խոսենք նոր իշխանության կամ ապագա իշխանության մասին:

 

Պետք է այս պահին ձեւավորել գոնե այն անհրաժեշտ էլեմենտները, որոնք պետք է կրեն իրենց մեջ, իսկ դրանք, ինչպես նշեցի, ունակ լիդերներ պետք է լինեն, ովքեր ի վիճակի են արձագանքել արտաքին եւ ներքին մարտահրավերներին, ու դրանք ոչ թե պետք է լինեն միայն խոսքերով, այլ՝ առօրյա աշխատանքով: Նույն դասախոսի աշխատանքն ինքս համարում եմ ամենակարեւոր ճակատներից մեկը, քանի որ իր վրա պարտավորություն է դրված ձեւավորել նոր սերունդ, ապագա էլիտա եւ այլն:

 

Այդ դեպքում իրենց ոլորտների հաջող մասնագետներով կարող են դատել, թե տվյալ անձը կարո՞ղ է, թե՞ ոչ: Այս պահին ինչ-որ պատրաստի բաղադրատոմսի մասին խոսել՝ կարծում եմ, որ անիմաստ է նույնիսկ, բայց ընդհանուր գծերով առաջին պայմանը ունակ մարդկանց թիմն է, ովքեր ի վիճակի են հասարակությանն առաջին հերթին մոբիլիզացնել, քանի որ ներհասարակական համերաշխության մնացյալ բոլոր քայլերն ուղղակի ապարդյուն են լինելու:

 

ԴԻԱՆԱ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ