Թեհրանը չի հանդուրժի Ֆրանսիա-ԱՄՆ-ՆԱՏՕ-ի մուտքը Հայաստան

­­Այն, որ Նի­կո­լի վեր­ջին հայ­տա­րա­րութ­յուն­նե­րը խոս­տա­նում են աչ­քի ա­ռաջ սրել Ռու­սաս­տա­նի հետ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րը, հաս­կա­նում են բո­լո­րը: Բայց դա դեռ խնդրի մի մասն է. խո­սե­լով ֆրան­սիա­կան ռազ­մա­կան օգ­նութ­յան մա­սին, ­Նի­կո­լը եւս մեկ կոշտ հար­ված հասց­րեց ­Հա­յաս­տա­նին:

ՖՐԱՆՍԻԱՆ ՆԱՏՕ Է, ԵՎ ՎԵՐՋ

­Նի­կո­լի այդ քայ­լե­րը, ըստ էութ­յան, ոչ այլ ինչ են, քան ­Հա­րա­վա­յին ­Կով­կա­սում Ֆ­րան­սիա­յի, այն է՝ ՆԱՏՕ-ի հա­մար ո­տա­տեղ ստեղ­ծե­լու ծրա­գիր: Կ­հա­ջող­վի դա, թե` ոչ, դա դեռ հար­ցի մի կողմն է: Այս պա­հի ի­րո­ղութ­յունն այն է, որ Ի­րա­նի հա­մար նման ծրագ­րերն ըն­կալ­վում են, որ­պես իր հյու­սի­սա­յին սահ­ման­նե­րին ՆԱՏՕ-ի տե­ղա­կայ­ման ռեալ հե­ռան­կար՝ հնա­րա­վոր բո­լոր ռեալ հե­տե­ւանք­նե­րով հան­դերձ:

Ի­րանն ի­րա­կա­նում ա­ռանց այդ էլ իր սահ­ման­նե­րին ար­դեն ու­նի ՆԱՏՕ-ա­կան եր­կիր՝ Թուր­քիան: ­Սա­կայն ­Թուր­քիա­յի պա­րա­գա­յում կա սե­փա­կան շա­հե­րով ա­ռաջ­նորդ­վող պե­տութ­յուն, այ­սինքն՝ ­Թեհ­րանն այս դեպ­քում ու­նի ոչ թե ՆԱՏՕ-ի, այլ Ան­կա­րա­յի հետ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի խնդիր: Ընդ ո­րում, ե­թե ան­գամ Ան­կա­րան կա­րո­ղա­նա սե­փա­կան մի­ջոց­նե­րով վե­րահս­կո­ղութ­յան տակ վերց­նել Հա­յաս­տա­նը, ա­պա իր այդ դիր­քե­րը հա­զիվ թե նվի­րի ԱՄՆ-ՆԱՏՕ-ին, եւ Թեհրա­նը նո­րից գործ կու­նե­նա Ան­կա­րա­յի հետ: Այլ հարց, ե­թե ­Հա­յաս­տա­նը ու­ղիղ գծով` ա­ռանց Ան­կա­րա­յի ՆԱՏՕ-ին բե­րի այս­տեղ: Այդ պա­րա­գա­յում հե­ռան­կար­ներն այլ են. այս­տեղ ՆԱՏՕ-ի տե­ղա­կայ­ման դեպ­քում գե­րիշ­խող է լի­նե­լու ոչ թե ­Հա­յաս­տա­նի կամ Թուր­քիա­յի, այլ՝ ՆԱՏՕ-ի, այ­սինքն՝ ԱՄՆ-ի շա­հը: Թուր­քիան, հաս­կա­նա­լի է, այդ ի­րա­վի­ճա­կում էլ կփոր­ձի իր պա­տա­ռը ստա­նալ, բայց ար­դեն ոչ թե սե­փա­կան, այլ ա­մե­րիկ­յան շա­հի հա­մա­տեքս­տում: Հաշ­վի առ­նե­լով նաեւ, որ ­Հա­յաս­տա­նում տե­ղա­վոր­վե­լով, ԱՄՆ-ՆԱՏՕ-ի հա­ջորդ թի­րախն է դառ­նա­լու Ադր­բե­ջա­նը՝ ­Կենտ­րո­նա­կան Ա­սիա դուրս գա­լու ան­թա­քույց ծրագ­րե­րով: Ին­չի մա­սին, ի դեպ, ա­ռանց դես ու դեն ընկ­նե­լու օ­րերս հայ­տա­րա­րեց նաեւ ­Մակ­րո­նը՝ ­Նի­կո­լի հետ հան­դիպ­ման ժա­մա­նակ: Եվ այդ ի­րա­վի­ճա­կում Թուր­քիա-Հա­յաս­տան-Ադր­բե­ջան ուղ­ղութ­յու­նը դառ­նա­լու է Ի­րա­նին Ռու­սաս­տա­նից կտրող ա­մե­րիկ­յան պատ­նեշ: Արդ­յուն­քում, Ֆ­րան­սիա­յի մի­ջո­ցով ՆԱՏՕ-ին Հա­յաս­տան բե­րե­լու սցե­նա­րը վատ­թա­րա­գույնն է Ի­րա­նի հա­մար, ա­սենք նաեւ Ռու­սաս­տա­նի: Խո­շոր հաշ­վով` նաեւ թուրք-ա­զե­րիա­կան տան­դե­մի. ե­թե Թուր­քիան ստիպ­ված է լի­նե­լու պա­տառ խնդրել ԱՄՆ-ից, ա­պա ա­վե­լի լավ է, որ այդ պա­տա­ռը ստա­նա Ռու­սաս­տա­նից, մի­գու­ցե նաեւ Ի­րա­նից. Թուր­քիան է­ներ­գա­կիր­նե­րի ՀԱԲ դարձ­նե­լու ռու­սա­կան տես­լա­կա­նը հենց այդ հա­վել­յալ բո­նուսն է:

Այս ֆոնին նկա­տենք, որ վեր­ջին ժա­մա­նակ­ներս Հա­յաս­տա­նի հան­դեպ Թեհ­րա­նին վե­րագր­վող խո­րը մտա­հո­գութ­յուն­նե­րի պա­կաս չկա: ­Նախ, տա­րած­վե­ցին լու­րե­ր, որ ի­րան­ցի պաշ­տոն­յա­նե­րը, ընդ­հուպ՝ նա­խա­գահ ­Ռա­յի­սին, ծայ­րա­հեղ կոշտ մե­սիջ­ներ են փո­խան­ցել փոխ­վար­չա­պետ Մ­հեր Գ­րի­գոր­յա­նի մի­ջո­ցով՝ նրա վեր­ջին ի­րա­նա­կան այ­ցի ժա­մա­նակ: Դ­րան էլ հա­ջոր­դեց ­Նի­կո­լի եւ ­Մակ­րո­նի այս նոր «ֆրան­սիա­կան համ­բույ­րը», ո­րը միայն սրե­լու է ­Թեհ­րա­նի ռեակ­ցիան: Ընդ ո­րում, ե­թե մինչ այս ­Թեհ­րա­նից դեռ մե­սիջ­ներ էին գա­լիս, թե պատ­րաստ­վում են ­Հա­յաս­տա­նի հետ ընդ­հուպ ռազ­մա­կան խո­րը հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան պայ­մա­նա­գիր կնքել, ա­պա նույն աղբ­յուր­նե­րը հի­մա սկսել են այլ մո­տե­ցում ի ցույց դնել: Այն է. «­Ռեշտ-Աս­տա­րա եւ ­Չա­բա­հար-­­­Զա­հե­դան եր­կաթգ­ծե­րի ա­վար­տը կբա­րե­լա­վի Ի­րա­նի եւ Ադր­բե­ջա­նի մի­ջեւ կա­պը, եւ Հնդ­կաս­տա­նը կկա­րո­ղա­նա ա­վե­լի հեշ­տութ­յամբ հաս­նել Եվ­րա­սիա­յի ցան­կա­ցած հատ­ված ա­րեւմտ­յան ճա­նա­պար­հով»: Այն դեպ­քում, երբ մինչ այս Հնդ­կաս­տան-Ի­րան-­­Ռու­սաս­տան կա­պի հիմ­նա­կան օ­ղակ ­Թեհ­րա­նը տես­նում էր ­Հա­յաս­տա­նին` ընդ­հուպ դե­պի ­Պար­սից ծոց նա­վա­հանգս­տից օգտ­վե­լու ի­րա­վուն­քով: Մ­յուս կող­մից, սա նաեւ Ադր­բե­ջա­նի հա­մար է ա­ռա­ջարկ, թե Հ­յու­սիս-­­­Հա­րավ ուղ­ղութ­յա­նը նե­րառ­վելն ինչ պո­տենց­իալ օ­գուտ­ներ է խոս­տա­նում:

­­­Բայց ա­սել, թե այս ա­մե­նով հան­դերձ, ­Թեհ­րա­նը (­­­Մոսկ­վա­յին չմո­ռա­նանք) կհան­դուր­ժի ի դեմս Ֆ­րան­սիա­յի, ՆԱՏՕ-ի մուտ­քի հե­ռան­կա­րը ­Հա­յաս­տան, միամ­տութ­յուն կլի­ներ: Այն­պես, ինչ­պես պատ­րաստ էր պա­տե­րազ­մի մեջ մտնել թուրք-ա­զե­րիա­կան տան­դե­մի հետ՝ հա­յաս­տան­յան գի­ծը կտրե­լու դեպ­քում: Ըն­դա­մե­նը բախ­վե­լու ենք հա­վել­յալ ճնշում­նե­րի ու հա­նուն նրա, որ ­Նի­կո­լի պատ­կե­րաց­մամբ՝ ­Մակ­րոնն իր մեծ եղ­բա՞րն է. խեղճ ­Հա­յաս­տան:

ԹԵՀՐԱՆԻ ՊԱՏԱՍԽԱՆԸ

Չ­նա­յած, կա նաեւ այն տպա­վո­րութ­յու­նը, որ Ի­րա­նը խա­ղը դեռ վերջ­նա­կա­նա­պես տա­պալ­ված չի հա­մա­րում եւ փոր­ձում է Հա­յաս­տա­նի հետ հա­րա­բե­րութ­յու­նն­երի թե­ման դեռ պա­հել բա­նակ­ցա­յին դաշ­տում: Ա­մեն դեպ­քում, ի­րա­նա­կան աղբ­յուր­նե­րը շա­րու­նա­կում են խո­սել Հա­յաս­տան-Ի­րան, այս­տե­ղից նաեւ Ի­րաք եւ այլ ուղ­ղութ­յու­ննե­րով եր­կա­թու­ղա­յին շար­ժի հե­ռան­կար­նե­րի մա­սին: «Հա­յաս­տա­նը մտնում է Մեր­ձա­վոր Ար­եւելք. Ի­րանն ու Ի­րա­քը եր­կաթ­գիծ են կա­ռու­ցում, ո­րից կա­րող է օգտ­վել նաեւ Հա­յաս­տա­նը»,- գրում է Հե­ղա­փո­խութ­յան պա­հա­պան­նե­րի կոր­պու­սին մոտ կանգ­նած աղբ­յու­րը՝ հի­շեց­նե­լով նաեւ Ի­րա­քի վար­չա­պե­տի հետ Նի­կո­լի հան­դիպ­ման մա­սին: Ընդ ո­րում, այս ֆո­նին նաեւ ո­րո­շա­կի մտո­րում­նե­րի տե­ղիք է տա­լիս փաս­տը, որ Վա­հագն Խա­չա­տուր­յանն այս օ­րե­րին պաշ­տո­նա­կան այ­ցով գտնվում էր Ի­րաքում։

­Սա­կայն Ի­րա­նից ե­կող այս հեր­թա­կան ա­ռա­ջար­կի հիմ­քում նաեւ պարզ փաս­տի հի­շե­ցում կա: Ի­րա­նի ու Ի­րա­քի կա­ռուց­վող եր­կաթգ­ծին միա­նա­լու հա­մար Հա­յաս­տա­նը նախ պետք է ու­նե­նա Ի­րա­նի հետ եր­կա­թու­ղա­յին կապ: Միակ ռեալ կա­պի հնա­րա­վո­րութ­յու­նը, որն այս պա­հին կա, դա Նա­խի­ջե­ւանն է: Իսկ դա, հաս­կա­նա­լի է, կախ­ված է Հա­յաս­տան-Ադր­բե­ջան կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի եւ, մաս­նա­վո­րա­պես, Մեղ­րիի հատ­վա­ծի վե­րա­գոր­ծար­կու­մից: Ու դժվար չէ հաս­կա­նալ, որ ե­թե Մեղ­րիի հատ­վա­ծը մնա ԱՄՆ-ՆԱՏՕ վե­րահս­կո­ղութ­յան տակ, այդ դեպ­քում պար­զա­պես էս գլխից է բա­ցառ­վում Նա­խի­ջե­ւա­նից Ի­րան տա­նող հան­գույ­ցի վե­րա­գոր­ծար­կու­մը, եւ հա­յաս­տան­յան հատ­վածն ըն­դա­մե­նը կմնա, որ­պես Ա­րե­ւելք-Ա­րեւ­մուտք ուղ­ղութ­յամբ «Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քի» դե­րում՝ որ­պես Վա­շինգ­տո­նի ձեռ­քին գտնվող փա­կան: Եվ Ի­րան-Ի­րաք-­Պար­սից ծոց ուղ­ղութ­յան մա­սին խո­սե­լով, Թեհ­րա­նը պար­զա­պես մատ­նան­շում է ա­մե­րիկ­յան ծրագ­րե­րի այ­լընտ­րան­քը: Դա, հաս­կա­նա­լի է, նաեւ Ռու­սաս­տա­նի հա­մար է ճա­նա­պարհ՝ դե­պի Մեր­ձա­վոր Ա­րե­ւելք – Պար­սից ծոց եւ դրա­նից էլ այն կողմ, եւ ո­րի հա­մար էլ այդ­քան անհ­րա­ժեշտ է Մեղ­րիում անվ­տան­գութ­յան ե­րաշ­խա­վո­րի ֆունկ­ցիան, որն ա­ռա­ջին հեր­թին նախ Մոսկ­վա­յի հա­մար է ե­րաշ­խիք, որ օ­րը մեջ այդ ճա­նա­պար­հի հետ կապ­ված տա­րաբ­նույթ խա­ղեր ի հայտ չեն գա՝ ա­րեւմտ­յան գոր­ծո­նի ազ­դե­ցութ­յամբ: Եվ հենց դա է հիմ­նա­կան պատ­ճառ­նե­րից մե­կը, որ Բ­րի­տա­նիան եւ Ա­րեւ­մուտ­քը «կաշ­վից դուրս են գա­լիս» Հա­յաս­տա­նին հա­կա­ռու­սա­կան տի­րույ­թում պա­հե­լու հա­մար: Կարճ ա­սած՝ գնդա­կը շա­րու­նա­կում է մնալ Նի­կո­լի դաշ­տում:

ԲԱՅՐԱՄՈՎ-ՄԻՐԶՈՅԱՆ

Ա­մեն դեպ­քում, այ­սօր մեծ ընդ­մի­ջու­մից հետո մեկ­նար­կում է Բայ­րա­մով-­Միր­զո­յան հան­դի­պու­մը: Ճիշտ է, Բեռ­լի­նում, բայց նման է նրան, որ գոր­ծըն­թա­ցը հիմ­նա­կա­նում երկ­կողմ ձե­ւա­չա­փով է ըն­թա­նա­լու: Այն, որ հիմ­նա­կան հար­ցը լի­նե­լու է հենց եր­կաթ­ու­ղու՝ Մեղ­րիի հատ­վա­ծի թե­ման, դա կար­ծես թե կաս­կա­ծից դուրս է: Կաս­կա­ծից դուրս է նաեւ, որ բրի­տա­նա­ցի­նե­րը տե­ղը տե­ղին սպառ­նա­ցել են Նի­կո­լին՝ ան­գամ չմտա­ծես մեր թի­կուն­քի հե­տե­ւում գոր­ծար­քի գնա­լու մա­սին, եւ ե­րե­ւի Բեռ­լի­նում հան­դի­պում անց­կաց­նե­լը` դրա ե­րաշ­խիքն է. լսել կա, ըն­թաց­քից տե­ղե­կա­նալ կա:

Ինչ վե­րա­բե­րում է Բաք­վին, ա­պա Ա­լիե­ւի հա­մար, ի­հար­կե, ե­րա­զանք­նե­րի գա­գաթ­նա­կետ կլի­ներ թուրք-ա­զե­րիա­կան վե­րահս­կո­ղութ­յան տակ գտնվող «Զան­գե­զու­րի մի­ջանցք» ու­նե­նա­լը: Միայն թե այս դեպ­քում ՌԴ-Ի­րան ուղ­ղութ­յան հետ բա­խու­մը գործ­նա­կա­նում ան­խու­սա­փե­լի կդառ­նա: Մ­յուս եր­կու տար­բե­րակ­նե­րից՝ Մեղ­րիի հատ­վա­ծում ռու­սա­կան կամ ա­մե­րիկ­յան վե­րահս­կո­ղութ­յու­նից միան­շա­նակ ա­վե­լի ըն­դու­նե­լի է ռու­սա­կան տար­բե­րա­կը: Նախ, ա­մե­րիկ­յան տար­բե­րա­կի դեպ­քում պետք է մո­ռա­նալ Ի­րան-Հնդ­կաս­տան ուղ­ղութ­յան մա­սին, որն Ա­լիե­ւին հսկա­յա­կան ե­կա­մուտ­ներ է խոս­տա­նում: Երկ­րոր­դը, Ա­լիե­ւը, ի­հար­կե, հաս­կա­նում է, որ նման ի­րա­վի­ճա­կում ԱՄՆ-ի քա­ղա­քա­կան էքս­պան­սիա­յից խու­սա­փել ոչ մի դեպ­քում չի կա­րո­ղա­նա: Իսկ ռուս­նե­րի եւ պար­սիկ­նե­րի հետ կա­րե­լի է քա­ղա­քա­կան ա­ռու­մով լե­զու գտնել: Նաեւ, կգոր­ծեն ինչ­պես Հ­յու­սիս-­Հա­րավ, այն­պես էլ՝ Ա­րե­ւելք-Ա­րեւ­մուտք ուղ­ղութ­յուն­նե­րը, ո­րին խոչըն­դո­տե­լու ռեալ մի­ջոց­ներ օվ­կիա­նո­սից այն կողմ գտնվող ԱՄՆ-ն կամ ըն­դա­մե­նը մի քա­նի տասն­յակ կի­սա­սար­քին տանկ ու­նե­ցող Բ­րի­տա­նիան չու­նեն:

Եվ հայ­տա­րա­րութ­յու­նը, որն Ա­լիե­ւը հնչեց­րեց նա­խօ­րեին՝ Բեռ­լի­նում ԱԳ նա­խա­րար­նե­րի հան­դիպ­ման մա­սին լու­րի տա­րած­մա­նը զու­գա­հեռ, թեեւ կո­պիտ է, բայց ու­նի տո­ղա­տա­կեր: «Հա­յաս­տա­նը, ո­րը փոր­ձում է նոր տեր գտնել՝ շտա­պե­լով ինչ-որ մե­կի գիր­կը, պետք է ի­մա­նա, որ իր միակ ճա­նա­պարհն Ադր­բե­ջա­նի բո­լոր պայ­ման­ներն ըն­դու­նելն ու Ադր­բե­ջա­նի հան­դեպ տա­րած­քա­յին պա­հանջ­նե­րից հրա­ժար­վելն է»,- ա­սաց Հեյ­դա­րո­վի­չը: Հաս­կա­նա­լի է, նոր տեր այս պա­հին փնտրե­լու կա­րիք չկա. Էր­դո­ղա­նն ըն­դա­մե­նը 70 տա­րե­կան է, դեռ չի պատ­րաստ­վում մեռ­նել, թեեւ նրա հի­վան­դութ­յուն­նե­րի մա­սին շատ է խոս­վում: Բայց դա մի կողմ. հարցն այն է, թե այդ ի՞նչ «բո­լոր պայ­ման­նե­րից» է նա խո­սում: Նի­կո­լը մի գլուխ ի­րեն է կո­տո­րում, թե՝ Ալ­մա-Ա­թա­յի հռչա­կա­գիր, եւ դա ար­դեն իսկ փա­կում է «տա­րած­քա­յին պա­հանջ­նե­րի» թե­ման: Սահ­մա­նադ­րութ­յուն փո­խել-չփո­խելն էլ այս դեպ­քում էա­կան չէ. այ­սօր Նի­կոլն է, կփո­խի (ե­թե կա­րո­ղա­նա), վա­ղը կգա մեկ ու­րի­շը ու ա­պօ­րի­նի կճա­նա­չի Նի­կո­լի բո­լոր ո­րո­շում­նե­րը:

Եվ այս­տեղ չմո­ռա­նանք, որ Ա­լիե­ւի «բո­լոր պայ­ման­նե­րից» մեկն էլ` կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի գոր­ծար­կու­մը, նո­յեմ­բե­րի 9-ի ե­ռա­կողմ հա­մա­ձայ­նագ­րի հի­ման վրա ի­րա­կա­նաց­նելն է: Այդ մա­սին քա­նիցս հայ­տա­րա­րել է Ա­լիե­ւը, հայ­տա­րա­րել է Բայ­րա­մո­վը, եւ փո­խա­րե­նը՝ տվյալ պայ­մա­նից հրա­ժար­վե­լու մա­սին ակ­նարկ ան­գամ Բաք­վից չի հնչել: Այ­սինքն, ա­վե­լի մարդ­կա­յին լեզ­վով Ա­լիե­ւի ա­սա­ծը սա է՝ Նի­կո­լը պետք է հրա­ժար­վի Մակ­րո­նի մի­ջո­ցով Հա­յաս­տանը ՆԱՏՕ բե­րե­լու մտքից եւ շարժ­վի կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի մա­սին այն սցե­նա­րով, ո­րի տակ ստո­րագ­րութ­յուն է դրել…

Չ­նա­յած, սպա­սենք Բեռ­լի­նի հան­դիպ­մա­նը, այս­տեղ պետք է որ ո­րոշ նո­րութ­յուն­ներ լի­նեն:

ՔԵՐՈԲ ՍԱՐԳՍՅԱՆ