ՈՒՄԻՑ Է ՆԻԿՈԼԸ ՀԱՆԵԼՈՒ ՄՈՒՐԻ ՄՈՒՌԸ

Ինչ­պես հայտ­նի է Մ­յուն­խե­նում Նի­կո­լը հան­դի­պեց բրի­տա­նա­կան գաղտ­նի հե­տա­խու­զա­կան ծա­ռա­յութ­յան ղե­կա­վար Ռի­չարդ Մու­րի հետ: Ինք­նին փաստն ար­տա­ռոց է, ինչ գործ ու­նի մի պե­տութ­յան, տվյալ դեպ­քում «ա­զատ, ան­կախ» Հա­յաս­տա­նի ղե­կա­վա­րը մեկ այլ պե­տութ­յան գաղտ­նի հե­տա­խու­զութ­յան հետ: Սա­կայն դա նրանց ա­ռա­ջին հան­դի­պու­մը չէր:

2022 թվա­կա­նի դեկ­տեմ­բե­րի 16-ին Ռի­չարդ Մու­րն այ­ցե­լեց Ե­րե­ւան, որ­տեղ հան­դի­պեց Նի­կո­լի հետ: Հատ­կան­շա­կան է, որ Մու­րի այ­ցից ըն­դա­մե­նը 4 օր ա­ռաջ` դեկ­տեմ­բե­րի 12-ին, ադր­բե­ջան­ցի­նե­րը փա­կե­ցին Ս­տե­փա­նա­կերտ-­Գո­րիս ավ­տո­ճա­նա­պար­հը, եւ նույն օ­րը ԱԽՔ Ար­մեն Գ­րի­գոր­յա­նը մեկ­նել էր Լոն­դոն MI6-ի ղե­կա­վա­րի հետ խորհր­դակ­ցե­լու հա­մար: Ըստ ո­րոշ տե­ղե­կութ­յուն­նե­րի` Ար­մեն Գ­րի­գոր­յա­նը ներ­կա­յաց­րել է ի­րա­վի­ճա­կը` նշե­լով, որ Նի­կո­լը պատ­րաստ է գնալ ռուս­նե­րի եւ ադր­բե­ջան­ցի­նե­րի հետ ստո­րագ­րած 2020 թվա­կա­նի նո­յեմ­բե­րի 9-ի պայ­մա­նագ­րի կա­տար­մա­նը եւ դա կան­խե­լու հա­մար Մու­րը ա­փալ-թա­փալ ե­կավ Ե­րե­ւան, հան­դի­պեց Նի­կո­լի հետ ցու­ցում­ներ տա­լու հա­մար: Ըստ էութ­յան, Մու­րը կար­գադ­րեց Նի­կո­լին դա­դա­րեց­նել բո­լոր գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րը, ո­րոնք ուղղ­ված էին ի­րա­վի­ճա­կի կար­գա­վոր­մա­նը:

Ն­շենք, որ Մու­րի գա­լու օ­րը, Լա­չի­նի մի­ջանց­քի ա­պաշր­ջա­փակ­ման հետ կապ­ված, ի­րա­վիճ­ակը գրե­թե հան­գու­ցա­լուծ­ված էր ռուս­նե­րի միջ­նորդ­րութ­յան շնոր­հիվ: Ադր­բե­ջա­նի «է­կո ակ­տի­վիստ­նե­րը» սկսել էին հա­վա­քել վրան­նե­րը` պատ­րաստ­վե­լով բա­ցել ճա­նա­պար­հը: Սա­կայն, Մու­րի այ­ցին զու­գա­հեռ, այդ գոր­ծըն­թա­ցը կտրուկ սա­ռեց­վեց, իսկ ի­րա­վի­ճա­կը սրվեց: Բանն այն է, որ Նի­կո­լը հրա­ժար­վեց կա­տա­րել Հա­յաս­տա­նի պար­տա­վոր­վա­ծութ­յու­նը բա­ցել ճա­նա­պարհ դե­պի Նա­խի­ջե­ւան եւ այն հանձ­նել ռուս­նե­րի վե­րահս­կո­ղութ­յան տակ, ի պա­տաս­խան դրա Ադր­բե­ջա­նը վերջ­նա­կա­նա­պես փա­կեց Լա­չի­նի մի­ջանց­քը: Ռուս­նե­րի բո­լոր հոր­դոր­նե­րը` Նի­կո­լին վե­րա­դառ­նալ ստո­րագր­ված ե­ռա­կողմ հայ­տա­րա­րագ­րի դրույթ­նե­րին ան­ցան ա­պարդ­յուն, քա­նի որ Մու­րը «բռնել էր Նի­կո­լի վա­խը»: Հենց այդ օ­րը վերջ­նա­կա­նա­պես ո­րոշ­վեց Ար­ցա­խի դե­ռեւս հայ­կա­կան մնա­ցած դա­ժան ճա­կա­տա­գի­րը եւ ար­ցախ­ցի­նե­րը դա­տա­պարտ­վե­ցին բռնա­գաղ­թի:

Ն­շենք, որ Մու­րի Ե­րե­ւան այ­ցից 1,5 ա­միս ա­ռաջ Ան­կա­րա­յում կա­յա­ցել էր Թուր­քիա­յի, Մեծ Բ­րի­տա­նիա­յի, Իս­րա­յե­լի ու ա­մե­նայն հա­վա­նա­կա­նութ­յամբ` Ադր­բե­ջա­նի պաշտ­պա­նութ­յան նա­խա­րար­նե­րի փակ հան­դի­պու­մը: Ըստ ա­մե­նայ­նի, հենց այդ­տեղ էլ ո­րո­շում կա­յաց­վեց սկսկել Լա­չի­նի փակ­ման օ­պե­րա­ցիան, արդ­յուն­քում բա­նը հասց­նե­լով Ար­ցա­խի ամ­բող­ջա­կան օ­կու­պա­ցիա­յի, զու­գա­հե­ռա­բար ռուս­նե­րին դնե­լով ծանր վի­ճա­կի մեջ, երբ վեր­ջին­ներս ստիպ­ված էին գոր­ծել վե­րո­հիշ­յալ չորս պե­տութ­յուն­նե­րի եւ դրանց կա­մա­կա­տար դար­ձած Հա­յաս­տա­նի հա­մա­տեղ խա­ղի դաշ­տում: Եվ միակ բա­նը, ինչ մնա­ցել էր ռուս­նե­րին, դա ա­պա­հո­վել ար­ցախ­ցի­նե­րի անվ­նաս տե­ղա­փո­խու­մը Հա­յաս­տան:

Այդ մե­ծա­ծա­վալ օ­պե­րա­ցիա­յի մաս էր կազ­մում Ան­կա­րա­յի հան­դիպ­մա­նը նա­խոր­դած 2022 թվա­կա­նի հոկ­տեմ­բե­րի 6-ին Պ­րա­հա­յում Հա­յաս­տա­նի հայ­տա­րա­րութ­յու­նը Ար­ցա­խը Ադր­բե­ջա­նի կազ­մում ճա­նա­չե­լու մա­սին: Իսկ այդ հայ­տա­րա­րութ­յա­նը նա­խոր­դեց ԱՄՆ կենտ­րո­նա­կան հե­տա­խու­զա­կան վար­չութ­յան ղե­կա­վար Ո­ւիլ­յամ Բըրն­սի այ­ցը Հա­յաս­տան: Ա­հա այս­պիսն էր «Ար­ցա­խի հանձ­նում» օ­պե­րա­ցիա­յի ժա­մա­նակ­ցույ­ցը:

ՄՈՒՐԻ ԵՐԿՐՈՐԴ ՀԱՅՏՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

Եվ այս­պես, վե­րո­հիշ­յալ հա­յա­կոր­ծան ծրագ­րում Նի­կո­լը փայ­լուն կա­տա­րեց ի­րեն հատ­կաց­ված դե­րը: Նա հույս ու­ներ, որ այդ­քա­նից հե­տո նա կստա­նա իր ե­րա­զած «խա­ղա­ղութ­յան դա­րաշր­ջա­նը»: Եվ ի­րեն իս­կա­պես իր վե­րա­կա­ցու­նե­րը խոս­տա­ցել էին, որ նա հան­գիստ ու ա­ռոք-փա­ռոք իշ­խե­լու է Հա­յաս­տա­նում մո­տա­կա 20 տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում: Ն­րան խոս­տաց­ված էր, որ ցան­կա­ցած ընտ­րա­կան խախ­տում անց­նե­լու է Ա­րեւ­մուտ­քի կող­մից անն­կատ, նա շա­րու­նա­կե­լու է ստա­նալ հսկա­յա­կան վար­կեր, իսկ իր ու­նեց­ված­քը Ա­րեւ­մուտ­քում լի­նե­լու է ան­ձեռնմ­խե­լի:

­Սա­կայն Նի­կո­լի կյան­քը այդ­քան հարթ չըն­թա­ցավ:Եվ նոր էր Նի­կո­լը շունչ քա­շել, թե պրծավ Ար­ցա­խից, երբ նրա ա­ռաջ դրե­ցին նոր պայ­ման­ներ` նա պետք է ըն­դու­նի նոր սահ­մա­նադ­րութ­յուն: Ըստ այդ նոր պա­հանջ­նե­րի` Հա­յաս­տա­նը պետք է տրա­մադ­րի Ադր­բե­ջա­նին (ինչ նշա­նա­կում է ի­րա­կա­նում Թուր­քիա­յին) ան­վե­րահս­կե­լի ճա­նա­պարհ, ո­րը կկա­պի Թուր­քիան, Նա­խի­ջե­ւա­նը եւ Ադր­բե­ջա­նը: Ըստ էութ­յան, դա նշա­նա­կում է ՆԱՏՕ-ին տրա­մադ­րել վե­րահս­կո­ղութ­յուն հայ-ի­րա­նա­կան սահ­մա­նի նկատ­մամբ եւ բա­ցել ՆԱՏՕ-ի ճա­նա­պա­րհը դե­պի Ադր­բե­ջան եւ Մի­ջին Ա­սիա: Երկ­րորդ պա­հան­ջը Հա­յաս­տա­նը պետք է նոր սահ­մա­նադ­րութ­յամբ ըն­դու­նի իր ոչ դա­շին­քա­յին կար­գա­վի­ճա­կը եւ օ­տա­րերկ­յա զոր­քե­րի ՀՀ-ից դուրսբեր­ման դրույ­թը, ո­րով Ի­րա­նի եւ Թուր­քիա­յի սահ­ման­նե­րից պետք է դուրս գան ռուս խա­ղաղ­պահ­նե­րը եւ այդ սահ­ման­նե­րը պետք է անց­նեն Թուր­քիա­յի վե­րահս­կո­ղութ­յան տակ: Հա­յաս­տա­նից պետք է հե­ռա­նա նաեւ ռու­սա­կան ռազ­մա­բա­զան:

­Նի­կո­լը այսպի­սի ծանր հար­ված իր ա­րեւմ­տայն հո­վա­նա­վոր­նե­րից չէր սպա­սում: Նոր սահ­մա­նադ­րութ­յուն ըն­դու­նե­լն իր հա­մար գրե­թե ան­լու­ծե­լի խնդիր է: Միա­ժա­մա­նակ Ռու­սաս­տա­նը եւ Ի­րա­նը Նի­կո­լին պարզ ցույց տվե­ցին, որ հեշտ ու հան­գիստ չեն նա­յե­լու, թե ինչ­պես է Հա­յաս­տա­նը անց­նում ՆԱՏՕ-ա­կան Թուր­քիա­յի վե­րահս­կո­ղութ­յան տակ: Իսկ Ա­րեւ­մուտ­քը Նի­կո­լի վրա ճնշու­մը ա­վե­լաց­նե­լու նպա­տա­կով, կտրուկ ակ­տի­վաց­րեց ծայ­րա­հեղ սո­րո­սա­կան թե­ւին` ի դեմս Ար­մեն Գ­րի­գոր­յա­նի:

­Մու­րի հետ մյուն­խեն­յան հան­դիպ­ման ըն­թաց­քում Նի­կո­լը փոր­ձեց մու­րալ, որ­պես­զի նրան չստի­պեն գնալ նոր սահ­մա­նադ­րութ­յան ինք­նաոչն­չաց­ման ճա­նա­պար­հով: Սա­կայն նրա ա­ռաջ դրվե­ցին նոր պայ­ման­ներ, մաս­նա­վո­րա­պես` ան­մի­ջա­պես հան­դի­պու­մից հե­տո Նի­կո­լը հայ­տա­րա­րեց, որ, ըստ էութ­յան, չի ճա­նա­չում Ղ­րի­մը եւ Ռու­սաս­տա­նին միա­ցած Դոն­բա­սը եւ այլ տա­րածք­նե­րը Ռու­սաս­տա­նի կազ­մում, ա­նու­հե­տեւ նա հայ­տա­րա­րեց, որ Հա­յաս­տա­նը սա­ռեց­նում է իր մաս­նակ­ցութ­յու­նը ՀԱՊԿ-ին: Եվ եր­րորդ` Նի­կո­լը ուղ­ղա­կիո­րեն մե­ղադ­րեց պաշ­տո­նա­կան Մոսկ­վա­յին Հա­յաս­տա­նում իշ­խա­նա­փո­խութ­յուն ծրագ­րե­լու հա­մար:

­Բայց այս նոր պայ­ման­նե­րի կա­տա­րու­մը Նի­կո­լին չի ա­զա­տում նոր սահ­մա­նադ­րութ­յան ըն­դուն­ման պա­հան­ջից: Եվ այդ հան­րաք­վեն ա­պա­հո­վե­լու հա­մար Նի­կո­լը հե­տե­ւո­ղա­կա­նո­րեն շան­տա­ժի է ե­նթար­կում սե­փա­կան բնակ­չութ­յա­նը, որ Ադր­բե­ջա­նը պատ­րաստ­վում է նոր պա­տե­րազ­մի Հա­յաս­տա­նի դեմ, ե­թե Հա­յաս­տա­նը չըն­դու­նի նոր սահ­մա­նադ­րութ­յուն` թուրք-ադր­բե­ջա­նա­կան պա­հանջ­նե­րով:

ԱՄԵՆ ԻՆՉ ԻՇԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՊԱՀԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ

Իր իշ­խա­նութ­յու­նը պա­հե­լը Նի­կո­լի հա­մար դար­ձել է գերխն­դիր: Հա­կա­ռակ դեպ­քում նա պարզ գի­տակ­ցում է, որ ոչն­չաց­վե­լու է եւ կորց­նե­լու է այն ա­մենը, ինչ ձեռք է բե­րել, քա­նի որ նա գի­տի շատ բան, իսկ այդ­պի­սի գաղտ­նիք­նե­րով մարդ­կանց թույլ չեն տա­լիս, որ­պես­զի հաս­նեն դա­տա­րան, հենց նրանք, ով­քեր նախ­կի­նում նրանց կա­ռա­վա­րել են: Այդ իսկ պառ­ճա­ռով Նի­կո­լի հա­մար իշ­խա­նութ­յուն պա­հե­լը կյան­քի եւ մա­հու կռիվ է, եւ նա պատ­րաստ է այդ կռվում զո­հել բո­լո­րին եւ ա­մեն ինչ:

Իր իշ­խա­նութ­յու­նը պա­հե­լու հա­մար Նի­կո­լը կրկին հար­վա­ծում է Հայ Ա­ռա­քե­լա­կան ե­կե­ղե­ցուն: Սա նաեւ Ա­րեւ­մուտ­քի պա­հանջն է: Բա­ռա­ցիո­րեն նույն կերպ Ա­րեւ­մուտ­քը գոր­ծեց նաեւ Ուկ­րաի­նա­յում` ոչն­չաց­նե­լով Ուկ­րաի­նա­յի ա­վան­դա­կան ե­կե­ղե­ցին, դրա հետ մեկ­տեղ ուղ­ղա­փառ ա­վան­դույթ­նե­րը: Հայ ազ­գա­յին ե­կե­ղե­ցին ոչն­չաց­նե­լու Նի­կո­լի ծրա­գի­րը ող­ջուն­վում է նաեւ Թուր­քիա­յի եւ Ադր­բե­ջա­նի կող­մից, քա­նի որ մեր ազ­գա­յին ե­կե­ղե­ցին ոչ միայն հա­յե­րի ազ­գա­յին ինք­նութ­յան կա­րե­ւո­րա­գույն հիմ­նաս­յու­նե­րից է, հա­մաշ­խար­հա­յին հա­յութ­յա­նը միա­վո­րող ե­զա­կի կա­ռույց, այ­լեւ`Ար­ցա­խի ու Հայ դա­տի պա­հան­ջա­տեր: Նոր սահ­մա­նադ­րութ­յան ըն­դու­նու­մը են­թադ­րում է փո­խել նաեւ Հայ Ա­ռա­քե­լա­կան ե­կե­ղե­ցու ա­ռանձ­նա­հա­տուկ դե­րի մա­սին դրույ­թը, ին­չը նոր ճա­նա­պարհ կբա­ցի ա­ղանդ­նե­րի տա­րած­ման հա­մար: Իսկ ինչ­պես հայտ­նի է, ա­ղանդ­նե­րը, որ­պես կա­նոն, գտնվում են ա­րեւմտ­յան հա­տուկ ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի կա­ռա­վար­ման ներ­քո:

Իշ­խա­նութ­յու­նը պա­հե­լու Նի­կո­լի հա­ջորդ հար­վա­ծը հենց իր թի­մում գոր­ծող ծայ­րա­հեղ սո­րո­սա­կան «5-րդ շա­րաս­յա­ն» վնա­սա­զեր­ծումն է: Այդ նպա­տա­կով Նի­կո­լը ի­րա­կա­նաց­րեց Ա­լե­նի եղ­բոր կնոջ «օ­պե­րա­ցիան», ո­րին զոհ գնաց փո­ղի հա­մը ա­ռած եւ ի­րեն մի­նիստր պատ­կե­րաց­րած Վա­հան Քե­րոբ­յա­նը: Չե­րե­ւա­ցող աշ­խա­տանք է տար­վում նաեւ ծայ­րա­հեղ սո­րո­սա­կան թե­ւի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ Տիգ­րան Ա­վին­յա­նի, ԿԳՄՍ նա­խա­րար Ժան­նա Անդ­րեաս­յա­նի, ա­ռող­ջա­պա­հութ­յան նախ­կին նա­խա­րար Ար­սեն Թո­րոս­յա­նի եւ մի շարք այլ ուղ­ղութ­յուն­նե­րով: Հա­րուց­վում են նոր քրեա­կան գոր­ծեր, կա­լա­վոր­վում են մար­դիկ սրանց շրջա­պա­տից, նա­խա­պատ­րաստ­վում են կոմպ­րո­մատ­ներ:

Եվ վեր­ջա­պես, եր­րորդ ուղ­ղութ­յու­նը, ո­րով Նի­կո­լը փոր­ձում է ա­պա­հո­վագ­րել իր իշ­խա­նութ­յու­նը, ընդ­դի­մութ­յան հետ ստվե­րա­յին փոխ­հա­մա­ձայ­նութ­յուն­նե­րի գալն է: Ակն­հայտ է, որ Ռո­բերտ Քո­չար­յա­նը եւ իր թի­մա­կից­նե­րը դուրս են ե­կել ակ­տիվ քա­ղա­քա­կան գոր­ծըն­թաց­նե­րից եւ ի­րենց ընդ­դի­մա­դիր գոր­ծու­նեութ­յամբ ԱԺ-ում ա­պա­հո­վում են Նի­կո­լի «ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան ա­ռաջ­նոր­դի» ի­մի­ջը: Ո­րե­ւէ այլ ընդդ­մա­դիր ակ­տի­վութ­յուն նույն­պես չի նկատ­վում: Իսկ վեր­ջին ընդ­դի­մա­դիր հան­րա­հա­վա­քում կար­գա­լույծ քա­հա­նա­յի բե­մում հայտն­վե­լը եւ Նա­րի­նե Դիլ­բար­յան մշտա­պես իշ­խա­նութ­յուն­նե­րի կող­քին գտնվող եւ ա­րեւմտ­յան կար­գա­խոս­ներ ար­տա­հայ­տող ե­րե­ւույ­թի ի հայտ գա­լը լուրջ կասկած­ներ են ա­ռա­ջաց­նում այդ հան­րա­հավ­քի ի­րա­կան նպա­տակ­նե­րի վե­րա­բեր­յալ, ե­թե հի­շենք, ինչ­պես Վազ­գեն Մա­նուկ­յա­նը, Անդ­րա­նիկ Թե­ւան­յա­նը եւ այլ ըն­դի­մա­դիր ներ­կա­յա­ցող գոր­ծիչ­նե­րը հա­ջո­ղութ­յամբ մա­րում էին ընդ­դի­մա­դիր ըմ­բոս­տութ­յու­նը, ա­պա պետք է ըն­դու­նել, որ այս խա­ղա­տախ­տա­կում Նի­կո­լին հա­ջող­վու­մ է խա­ղալ սպի­տակ­նե­րով:

Ար­մե­նակ Հով­հա­նիս­յան