«Մի խրամատ էլ Արցախի թատրոնն է».ՎԱՀԱՆ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ

«Իրավունքը» զրուցել է Ստեփանակերտի Վահրամ Փափազյանի անվան դրամատիկական թատրոնի ռեժիսոր ՎԱՀԱՆ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻ հետ:

— Որքա՞ն ժամանակ է, որ աշխատում եք Ստեփանակերտի Վահրամ Փափազյանի անվան դրամատիկական թատրոնում:

— Թատրոնում փաստացի ընդունվել եմ աշխատանքի 2021 թվականի հունիսին: Բայց իմ առաջին բեմադրությունը` «Հրեշը լուսնի վրա», սկսել եմ նույն թվականի մայիսի 28-ից:

— Ի՞նչ տպավորություններ եք ստացել Արցախի թատերական կազմից, ի՞նչը Ձեզ գրավեց թատրոնում, որ թողնելով Երեւանը՝ աշխատանքի անցաք Արցախի թատրոնում:

— Այստեղ գրավելու խնդիրը չէր, ուղղակի, պետք էր օգնության հասնել: Այսինքն` յուրաքանչյուր հայ ունի իր օգնության պատճառը: Իսկ ես գործող մարդ եմ եւ հասկացա, որ միգուցե կարող է օգտակար լինեմ այնտեղ: Ու գնացի ընդամենը մեկ բեմադրությամբ, բայց այնպես ստացվեց, որ դարձա այդ թատրոնի ռեժիսորը: Թատրոնն իրականում ռեժիսորն է պահում, քանի որ բեմադրություններն ինքն է անում: Եվ որովհետեւ այդ պահին չկար ռեժիսոր, ինձ առաջարկեցին, ես էլ համաձայնեցի մնալ եւ աշխատել Ստեփանակերտի թատրոնում: Տպավորություններս բավականին լավ են: Բարձր որակի յուրահատուկ դերասանական կազմով, բավականին մեծ ասելիքով թատրոն է: Շատ գոհ եմ մեր թատրոնի դերասանական կազմից:

— Պարոն Խաչատրյան, ռեժիսոր-դերասան ստեղծագործական կոնֆլիկտներ եղե՞լ են:

— Իհարկե… Ո՞նց կարող է ստեղծագործական պրոցեսի մեջ չլինեն կոնֆլիկտներ, անհամաձայնություններ: Եվ դա նորմալ է: Բնականաբար, ամեն մտքիդ հետ չէ, որ համաձայն են լինում, համակերպվում են: Դու, որպես բեմադրիչ, պետք է դերասանին կարողանաս համոզել, որովհետեւ բեմում, վերջիվերջո, ինքն է մատուցում այդ կերպարը:

— Ամենատպավորիչ ներկայացումը ո՞րն է եղել:

— Բոլորն էլ հետաքրքիր են եղել: Ես այնտեղ 5 ներկայացում եմ տեսել, որից երեքը ես եմ բեմադրել: Որպես բեմադրիչ՝ շատ գոհ եմ եղել «Անմահների դիրքը» ներկայացումից, Մարիա Սարգսյանի` Անահիտի դերակատարմամբ: Ես գոհ եմ իրենից, որովհետեւ այն ասելիքը, որ ես փորձել եմ հաղորդել, տվյալ դերակատարը մաքսիմալ կարողացել է փոխանցել իր կերտած կերպարի միջոցով:

«ԹՇՆԱՄԻՆ ԱՄԵՆ ԻՆՉ ԱՆՈՒՄ Է, ՈՐ ՄԵՆՔ ՉԺՊՏԱՆՔ, ՄԵՐ ԵՐԵԽԱՆԵՐԸ ՉԱՊՐԵՆ»

— Երբ գնացիք Արցախ, 44-օրյա պատերազմի ողբերգությունից հետո էր: Մարդկանց հետ շփվելիս զգացմունքները տեղիք չէի՞ն տալիս:

— Բոլորիս մեջ կա այդ կորստի ու անարդարության զգացմունքը: Նրանց աչքերում կար հետեւյալ հարցը` ո՞նց ստացվեց, որ թուրք-թաթարական ազգությունները, որոնք աշխարհին ոչ մի լավ բան չեն տվել, այսօր եկել են մեր տարածքները եւ մեզ այստեղից տեղահան են անում, ու աշխարհը լռում է: Այս ֆորման է նրանց մեջ` ինչո՞ւ է աշխարհը լռում: Հետո մենք բեմադրեցինք «Հրեշը լուսնի վրա» ներկայացումը, որը հայոց մեծ Եղեռնի ջարդից հետո կատարվող իրավիճակի մասին է եւ հոգեբանորեն մաքրվելու հնարավորություն է տալիս: Այսինքն` կար կիսատ, չասված խոսք մեր մեջ, որը մենք պետք է ասեինք: Եվ մեր ներկայացումները՝ թե՛ «Անմահների դիրքը», թե՛ «Հրեշը լուսնի վրա», հենց այդ կոնտեքստի մեջ են եւ մեր միջի կուտակված ասելիքը փոխանցում են հանդիսատեսին: Ես առաջին օրը, երբ գնացի Արցախ, կարծում էի շատ կոտրված վիճակ կլինի, հանդիսատեսի խնդիր կա: Բայց, արի ու տես, որ մենք անցած տարի 80-ից ավել ներկայացում ենք խաղացել ` մշտական լեփ-լեցուն դահլիճներով: Օրինակ` երբ մենք «Մատնաչափիկը» ներկայացումն էինք բեմադրել եւ հանձնում էինք հանդիսատեսի դատին, առաջնախաղի օրը համընկել էր Արցախ Խրամորթի բախումների հետ: Ու այդ լարված վիճակում խաղացինք ներկայացում երեխաների համար: Մենք հիմա այս պահին էլի իմ ասիստենտի` Մարիաննա Գրիգորյանի բեմադրությամբ խաղացինք «Ամանորյա հեքիաթը» մանկական ներկայացումը: Շրջափակման մեջ գտնվող Արցախում մենք լեփ-լեցուն դահլիճներով արդեն 20 ներկայացում ենք խաղացել: Մենք այս պահին ունենք մեկ նպատակ` երեխաներին ժպիտ պարգեւել, որովհետեւ մեր թշնամին ամեն ինչ անում է, որ մենք չժպտանք, մեր երեխաները չապրեն: Ինձ համար շատ ցավալի է, երբ հարցազրույցի ժամանակ Արցախի երեխաները Ձմեռ պապիկից ավտոմեքենա կամ խաղալիք ուզելու փոխարեն՝ խաղաղություն են խնդրում: Ես հոգեբանորեն շատ ծանր տարա, երբ տեսա այդ տեսանյութը: Բայց մեր առաքելությունն էլ այն է, որ այդ վիճակում էլ մեր երեխաներին ստիպենք ժպտալ, որովհետեւ մի խրամատ էլ Արցախի պետական թատրոնն է:

— Առողջական խնդիրներով եկաք Երեւան, եւ փակվեցին ճանապարհները: Ի՞նչ ապրումներ ունեցաք, երբ իմացաք այդ լուրը:

— «Անմահների դիրքը» ներկայացումն ինձ հոգեբանորեն ջարդել էր: Վերջին փորձերին արդեն տնօրենն էր անհանգիստ՝ տեսնելով իմ առողջական վիճակը, որ հանկարծ ինձ հետ մի վատ բան չկատարվի: Եկա տուն, որպեսզի մի քիչ կազդուրվեմ ու մեկ էլ տեղեկացա, որ փակվել են ճանապարհները: Չեմ կարող բացատրել, թե ինչ կատարվեց ինձ հետ: Ես օրը 50 անգամ խոսում եմ իմ ընկերների հետ: Գիտեք, եթե այդ ամենին մենք նայենք քրիստոնեական տեսանկյունից, հասկանում եմ, որ դա մի ծանր փորձություն էր, որի միջով պետք է անցնենք: Բայց թե ինչի՞ համար ենք մենք այս աստիճանի հասել ու այսպես պատժվում, ես դրա բացատրությունը չեմ գտնում: Շատ ծանր եմ տանում՝ գիտակցելով, որ այս պահին ընկերներս այնտեղ կտրոնով հաց են գնում: Տարեց մարդ, որի երեխաները Երեւանում են ապրում, ինքն այնտեղ մենակ է, ես զանգել ու փորձում եմ հույս տալ: Եվ այսպես ամեն անգամ, երբ խոսում եմ ընկերներիս հետ, այնտեղից իրենք են ավելի շատ ինձ փորձում հուսադրել: Ասում են` մենք լավ ենք, պինդ ենք, հանգիստ եղիր: Ես այստեղից ավելի նյարդային վիճակում եմ, քան իրենք այնտեղ: Իրենք Արցախում ավելի պինդ են, համախմբված: Արդեն այս սոցիալական խնդիրը, որ եղավ, բոլորը դարձան հավասար: Եվ կապ չունի, թե դու ինչքան գումար ունես: Դու ունես իրավունք գնելու այսքան հաց, մակարոն ու ձու: Այսինքն՝ սոցիալական խնդիրն ընկավ երկրորդ պլան: Հիմա մի քիչ գաղափարային խնդիրներն են առաջ եկել: Ճանապարհը փակ է, եւ չգիտենք, թե երբ կբացվի: Մեր քաղաքական այրերի անգործությունն ինձ վրա ահավոր ազդում է: Ասում են` աշխատում ենք, անում ենք… Ես նրանց աշխատանքը չեմ տեսնում: Չի եղել, որ բոլոր դեսպաններին կանչեն իրենց մոտ, կռիվ տան ու ասեն` այս ի՞նչ է կատարվում: Մեր բոլոր դեսպանները գնան ու աշխարհով մեկ սկսեն աղաղակել ու պահանջել: Բայց դրա փոխարեն՝ լռություն է: Ինձ այս պահին ավելի շատ պետական այրերի անգործությունն է հունից հանում:

«ԱՆԱՐԺԵՔՈՒԹՅԱՆ ԱՐԺԵՔԱՎՈՐՈՒՄԸ ԲԵՐԵՑ ՄԵԶ ԱՅՍ ՎԻՃԱԿԻՆ»

— Այսօր վտանգված է մեր երկրի վիճակը: Ըստ Ձեզ, սա ինչի՞ հետեւանք է:

— Երբ ինձ հարցնում են՝ ո՞րն էր մեր Առաջին արցախյան պատերազմի հաջողությունը, միշտ ասում եմ` դա միջին խավի, մեր հայրերի գրագետ լինելն էր: Մեր հայրերի հոգեբանական զարգացվածությունն էր: Եկեք մեր շուրջը նայենք, ունե՞նք այդ հանուն գաղափարը: Մեր միջին խավը զարգացա՞ծ է, թե` ոչ: Մեր հասարակությանը հասցրել են այն աստիճանի, որ իր համար ամեն ինչ միեւնույնն է: Ես իրենց չեմ կարող մեղադրել զուտ մեկ պատճառով: Եկեք ճիշտը խոսենք այդ վատ բաներից. երբ հասարակությունը հասել է այն վիճակին, որ իր համար կարեւոր է միայն օրվա հաց վաստակելն ու իր երեխային կերակրելը, էլ ինչի՞ մասին կարող է խոսք լինել: Վերջերս Ստեփանակերտում 11 եւ 12 տարեկան երկու փոքր տղա երեխա հերթի մեջ են կանգնած եղել, մեծերը հերթից այս տղաներին դուրս են հրել՝ ասելով, թե դուք գնացեք ամենավերջում կանգնեք: Ու երբ այդ երեխաների հերթը հասել է, խանութում ոչ մի բան մնացած չի եղել: Հիմա այդ տղաները, որ մեծանան, գնան բանակ, իրենց հերթից բրթողներին կուզե՞ն պաշտպանել: Եթե ապրում ենք նման արժեհամակարգում, ինչի՞ մասին կարող է խոսք լինել: Մենք այսօր արժեհամակարգ չունենք: Արդյոք տվյալ մարդն արժանիք ունի, որ իրեն հետագայում պաշտպանեն այդ երեխաները, որոնց հերթից բրթել, շպրտել են դուրս: Ինչ վերաբերում է իշխանությանը, ապա իշխանությունն իրականում հասարակության արտացոլանքն է, հայելին է: Դա մեր հավաքական կերպարն է, մեր դեմքն է: Եթե ապրում ենք նման կերպ ու կուլ ենք տվել այդ կանոնները, ո՞վ է մեղավոր: Եթե մենք կուլ չտայինք այդ կանոնները, բնականաբար, այս իշխանությանը չէինք ունենա: Ամեն ինչ այդտեղից է սկսվում: Սրան-նրան մեղադրելու փոխարեն՝ եկեք ինքներս մեզ նայենք հայելու մեջ: Բացի պահանջելուց ու լացելուց՝ մենք ի՞նչ ենք արել: Ոչ մի բան… Չկա քաղաքացու գաղափարը: Դա է խնդիրը, երբ չկա քաղաքացու մտածելակերպ, այդտեղից սկսվում է ամբողջական անջրպետը: Լավ է Ֆեյսբուքն էլ հայտնվեց, ինչքան անիմաստ մարդ կա, որ իր կարծիքն անգամ իրենց տանը հետաքրքիր չէ, Ֆեյսբուքով սկսել է խոսել: Ամեն մարդ կարեւոր է համարում իր կարծիքն արտահայտել: Այդ անարժեքության արժեքավորումը բերեց մեզ այս վիճակին:

— Ի՞նչ կասեք որոշ մշակութային գործիչների՝ ստեղծված իրավիճակի վերաբերյալ լռության մասին, որ ոտքի չեն կանգնում:

— Ո՞ւր է այդտեղ մշակույթի մարդ: Ոտքի կանգնեն ինչի՞ դիմաց:

— Հանուն Արցախի…

— Եկեք մի վատ օրինակ էլ բերեմ. մեր մշակույթի մարդիկ տարբեր ժամանակներում տարբեր ակցիաների ժամանակ գալիս հանրահավքներին մասնակցում էին, որ հասնեն քաղաքապետարան ու քաղաքապետից մեդալ ուզեն: Հասկանո՞ւմ եք մեր մշակույթի մարդկանց որակը: Նրանցից ո՞ր մեկն է սրտացավ: Համոսահյաննե՞ր կան այսօր: Գոնե նրանք Նարեկացուց տեղյա՞կ են՝ ով է: Գիտե՞ն, որ հայը սիրում է Տերյանի բառերով: Հայ տղամարդն իրականում երբ սիրահարվում է, իր մեջ Տերյանի տողերն են ձեւավորվում: Գիտե՞ն, որ հիասթափությունը՝ սեւակյան ֆորմա է: Գիտե՞ն, որ պայքարն ու խելառությունը հայ կնոջ ու տղամարդու անջրպետների միջեւ չարենցյան ֆորման է: Ո՞վ իրենցից գիտի: Իրենք գիտեն մի բան` պնակալեզությամբ զբաղվել: Գիտե՞ք միայն ինչ գիտեն` կապ չունի ընդդիմություն ես, թե իշխանություն, գնան մասնակցեն միտինգին, որ ինչ-որ գրանտ կամ հովանավորչություն ստանան՝ ներկայացում բեմադրելու կամ ֆիլմ նկարահանելու համար: Իրենք դրա համար են մասնակցում: Ու երբ հասարակությունը տեսնում է, որ տվյալ մշակութային գործիչը մասնակցել է հանրահավաքին ու հետո ստացել է գրանտ, արդեն ամեն ինչ պարզ է լինում… Դու չես կարող խաբել հասարակությանը: Երբ դու սկսում ես բարձր բարեխոսել, ասում են` մի րոպե արի, քեզ վաստակավորի կոչումը շաբաթ տանք, ու հետո դու կգաս մեր հարսանիքն էլ կբեմադրես: Ու ինքն էլ դրանով երջանիկ ապրում է: Այդ արժեհամակարգի խնդիրն է: Երբ մենք այդպիսին ենք, ի՞նչ ենք ուզում մնացած մարդկանցից:

— Երբ ճանապարհները բացվեն, ի՞նչ ծրագրեր ունեք:

— Նույն վայրկյանին կմեկնեմ Ստեփանակերտ: Եվ պարտադիր պետք է կատակերգություններ բեմադրեմ: Ես այս պահին բանակցում եմ, որ ճանապարհները բացվելուց հետո՝ մեր «Հրեշը լուսնի վրա» ներկայացումով հանդես գանք արդեն Ռուսաստանի Դաշնությունում: Պլանավորում եմ բեմադրել նաեւ քաղաքական սատիրա: Ուզում եմ այս քաղաքական դաշտի հայելին հանել ու ցույց տալ մարդկությանը: Ասեմ` եկեք նայեք ձեր դեմքին: Բնականաբար, շատերը չեն սիրում սեփական դեմքին նայել, բայց ինձ համար միեւնույնն է: Ես իրենց ցույց եմ տալու իրենց իրական դեմքը:

ՆՈՒՆԵ ԶԱՔԱՐՅԱՆ

Այս թեմայով Եվրոպան ասեց՝ հոպ. Արթուր Խաչատրյան Ընդդիմությունը պետք է մոդեռնիզացվի, հին մեթոդները այլեւս չեն գործում. Վահան Բաբայան Ինչ իրավիճակ է Կիրանցում հիմա. Արթուր Վարդանյանը մանրամասնում է Ալիեւ-Փաշինյան մակարդակով կապիտուլյացիայի շարունակության ենք ականատես լինում. Խաչատրյան Հաց  էինք  ուտում, երբ  լսվեցին  պայթյունի  ձայները,  ու  սկսվեց  պատերազմը. ՕՖԵԼՅԱ  ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ