ՍՏՈՐԱՔԱՐՇՈՒԹՅՈՒՆԸ ՈՐՊԵՍ «ՆՈՐ ՆՈՐՄԱԼ»

Վլա­դի­վոս­տո­կում Վլա­դի­միր Պու­տի­նը շատ հան­գա­մա­նո­րեն շա­րադ­րեց, թե ինչ է ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­վուն­քը, և ինչ­պի­սին է դրա կի­րառ­ման օ­րի­նա­կան և քա­ղա­քա­կիրթ ձև­ը: Թվում էր, թե լավ ա­ռիթ էր, որ­պես­զի Հա­յաս­տանը, ի դժբախ­տու­թյուն մեզ, ներ­կա­յաց­նող Նի­կո­լը ա­ռաջ տա­նի Ար­ցա­խի ինք­նո­րոշ­ման հար­ցը, բայց ծպտուն չհա­նեց: Ե­րև­ի, թուրք տե­րե­րին խոսք էր տվել, որ ինք­նո­րո­շու­մից ու ցե­ղաս­պա­նու­թյու­նից չի խո­սե­լու: «Արա՛, Պու­տի­նը քեզ պաս տվեց, որ ինք­նո­րոշ­ման հարց բարձ­րաց­նես, ին­չո՞ւ ձեն չհա­նե­ցիր»,- վրդով­ված հար­ցադ­րում է Է­դո­ւարդ Շար­մա­զա­նո­վը:

ԳԻ­ՔՈ­ՐՈՒ­ԹՅՈՒՆ ՎԼԱ­ԴԻ­ՎՈՍ­ՏՈ­ԿՈՒՄ

Դե, դա­վա­ճա­նի փե­շակն էլ դա է, և ՀՀԿ փոխ­նա­խա­գահ Ար­մեն Ա­շո­տյա­նը ֆեյս­բու­քյան ե­թե­ր­ում ար­ձա­նագ­րում է. «Կա­րև­որ հար­ցե­րից մե­կը, որ­տեղ բա­ցա­հայտ­վում է Նի­կո­լի դա­վա­ճա­նու­թյու­նը, սա է՝ ին­չու 44-օրյա պա­տե­րազ­մի ժա­մա­նակ Հա­յաս­տա­նը չճա­նա­չեց Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյու­նը: Հա­յաս­տա­նը կորց­րել է առն­վազն 2 հնա­րա­վո­րու­թյուն պա­տե­րազ­մի ըն­թաց­քում ՝ ճա­նա­չել Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյու­նը: Ա­ռա­ջի­նը ռու­սա­կան զի­նա­դա­դարն էր՝ հոկ­տեմ­բե­րի 10-ին, 2-րդը՝ ֆրան­սի­ա­կան զի­նա­դա­դա­րը՝ 17-ին: Եր­կու դեպ­քում էլ կող­մե­րը ըն­դու­նե­ցին այն, բայց Ադր­բե­ջա­նը կրկին խախ­տեց»: Ի դեպ, վկա­յու­թյուն­ներ կան, որ այդ ժա­մա­նակ Մոսկ­վա­յից հու­շում է­ին` ԱԺ-ով այդ­պի­սի քայլ ա­նել, սա­կայն ՔՊ-ական և ԱԺԲ-ական քա­րոզ­չա­մի­ջոց­ներն ա­ռաջ են տա­նում այն թե­զը, որ ռուս­ներն է­ին ար­գե­լում ճա­նա­չել Ար­ցա­խի ան­կա­խու­թյու­նը:

Իսկ Վլա­դի­վոս­տո­կում Նի­կոլն ընտ­րեց գի­քո­րու­թյու­նը, խեղ­ճի ու վա­խից դո­ղա­ցո­ղի կեց­ված­քը: Պաշտ­պա­նու­թյան նախ­կին փոխ­նա­խա­րա­րի գնա­հա­տա­կա­նով. «Նո­րին գե­րա­զան­ցու­թյուն կա­պի­տու­լյան­տի խրոխտ ե­լույ­թը ցան­կա­ցած գի­տա­կից հա­յի մոտ առն­վազն ա­մո­թի զգա­ցում պետք է ա­ռա­ջաց­ներ: Ինչ­պես ա­սում են՝ «За державу обидно».

Նի­կո­լը ա­սում է, որ աշ­խար­հում հեշտ ժա­մա­նակ­ներ չեն, և ինքն ի­րեն հռե­տո­րա­կան հարց է տա­լիս «…իսկ երբ են հեշտ ժա­մա­նակ­ներ ե­ղել»: Սա հայտ­նի ճշմար­տու­թյուն է քա­ղա­քա­կա­նու­թյան հա­մար: Եր­բեք էլ հեշտ ժա­մա­նակ­ներ չեն լի­նում, և քա­ղա­քա­կան լի­դեր­նե­րի խնդիրն է ա­մե­նա­բարդ ժա­մա­նակ­նե­րում ար­ժա­նա­պատ­վո­րեն պաշտ­պա­նել, կռիվ տալ և ար­դյունք­ներ ա­պա­հո­վել սե­փա­կան պե­տու­թյան ու ժո­ղովր­դի հա­մար: Իսկ ի՞նչ է ա­րել Նի­կո­լը: Ող­բեր­գու­թյուն­նե­րի, տա­րած­քա­յին ու մարդ­կա­յին կո­րուստ­նե­րի, ցա­վա­լի ու ա­մո­թա­լի ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րի, պե­տա­կա­նու­թյան հիմ­քե­րի խարխ­լում­նե­րի և քա­ղա­քա­կան խայ­տա­ռա­կու­թյուն­նե­րի մի ամ­բողջ է­պո­պե­ա: Հա­յաս­տա­նում շա­տերն այդ հար­ցը կտա­յին Նի­կո­լին. «բա որ գի­տես, որ հեշտ ժա­մա­նակ­ներ չեն լի­նում, ու մի­և­նույն ժա­մա­նակ դա­վա­ճան չես, ին­չո՞ւ ես քո տգետ քա­ղա­քա­կա­նու­թյամբ մին­չև վերջ կոր­ծան­ման տա­նում Հա­յաս­տանն այս բարդ ժա­մա­նակ­նե­րի աշ­խար­հում»: Նա­և ազ­նիվ կլի­ներ, որ այդ միտքն ա­սե­լուց հե­տո Նի­կո­լը շնոր­հա­կա­լու­թյուն ա­սեր նախ­կին նա­խա­գահ­նե­րին՝ բո­լոր ժա­մա­նակ­նե­րի բարդ ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րում եր­կիրն անվ­տանգ պա­հե­լու, ու­ժե­ղաց­նե­լու, կա­յու­նաց­նե­լու և զար­գաց­նե­լու հա­մար»:

Բայց կա­պի­տու­լյանտն ի­հար­կե հա­վերժ ա­պե­րախտ է: Մին­չև հի­մա նախ­կին նա­խա­գահ­նե­րի ա­րած­ներն է լա­փում ու ի­րեն է վե­րագ­րում նրանց ստեղ­ծա­ծը: Նա գո­վեր­գում էր Եվ­րա­սի­ա­կան տնտե­սա­կան մի­ու­թյու­նը՝ ա­սե­լով, որ այն լի­ո­վին ար­դա­րաց­րել է ի­րեն, և Հա­յաս­տա­նը շա­րու­նա­կում է մեծ օ­գուտ­ներ քա­ղել այդ մի­ու­թյու­նից: Բայց մո­ռա­ցավ հենց այդ պա­հին շնոր­հա­կա­լու­թյուն հայտ­նել Սերժ Սարգ­սյա­նին և այդ­պես ար­դար կլի­ներ: Իսկ ա­վե­լի ար­դար կլի­ներ, ե­թե նշեր նա­և, որ հենց ինքն էր Հա­յաս­տա­նի ել­քը Ե­ԱՏՄ-ից օ­րենսդ­րա­կան նա­խա­ձեռ­նու­թյան հե­ղի­նա­կը: Նա ինք­նա­գոհ տո­նով և անգ­րա­գետ ռու­սե­րո­նով պատ­մում ու հպար­տա­նում էր Հա­յաս­տա­նի «Հյու­սիս-Հա­րավ» ճա­նա­պար­հով, ու ևս մո­ռա­ցավ շնոր­հա­կալ լի­նել Սերժ Սարգ­սյա­նից, այդ նա­խագ­ծի և կա­տար­ված հսկա­յա­կան աշ­խա­տան­քի հա­մար:

«Պե­տու­թյան շա­հերն ի­րեն չեն հե­տաքրք­րում, բայց փո­խա­րե­նը մի քա­նի ան­գամ ընդգ­ծեց, որ ին­քը հա­վա­տա­րիմ է Ռու­սա­տա­նին, և պետք չէ հա­վա­տալ այն ու­ժե­րի, ո­րոնք Մոսկ­վա­յում ի­րեն դի­տար­կում են որ­պես ա­րևմ­տա­մետ:

Նի­կո­լի վա­խե­րը հա­սան գե­րադ­րա­կան աս­տի­ճա­նի, երբ ՌԴ նա­խա­գա­հը, խո­սե­լով Ուկ­րա­ի­նա­յի մա­սին, վեր­ջի­նիս ռե­ժի­մը ո­րա­կեց ոչ լե­գի­տիմ և իշ­խա­նա­զավթ: Վլա­դի­միր Պու­տի­նը, կար­ծում եմ, քա­ղա­քակր­թու­թյու­նից ել­նե­լով, ու­ղղա­կի չա­սաց, որ փո­ղո­ցով իշ­խա­նու­թյուն զավ­թած և ա­րևմ­տյան տեխ­նո­լո­գի­ա­ներ կի­րա­ռած ռե­ժի­մի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րից մեկն էլ նստած է հենց իր կող­քին:

Վլա­դի­վոս­տո­կյան ար­կած­ներն այս­քա­նով չեն ա­վարտ­վում: Նի­կո­լի ե­լույթն ու հար­ցու­պա­տաս­խա­նը կա­րե­լի է եր­կար քննար­կել: Բայց ե­ղածն էլ բա­վա­րար է, որ­պես­զի ար­ձա­նագ­րենք մեր պե­տու­թյա­նը պա­տու­հա­սած հեր­թա­կան խայ­տա­ռա­կու­թյու­նը»,- ար­ձա­նագ­րում է Ար­տակ Զա­քա­րյա­նը: Պա­տա­հա­կան չէ, որ այդ ոչն­չու­թյա­նը Պու­տի­նը դի­մեց Նի­կո­լով: Կա­րող էր Նի­կո­լիկ կամ Կո­լիկ էլ ա­սեր, կա­րող էր «ճլո­տի» էլ տար, բայց ե­րև­ի զզվեց այդ ստրկա­միտ ա­րա­րա­ծից:

ԱԶ­ԳԱ­ԴԱՎ ՎԱԽ­ԿՈ­ՏՈՒ­ԹՅԱՆ Ա­ՌԱՋ­ԽԱ­ՂԱ­ՑՈՒ­ՄԸ

Վեր­ջին մեկ շա­բաթ­վա ըն­թաց­քում Ադր­բե­ջա­նը նոր տե­ղե­կատ­վա­կան գրոհ է սկսել՝ ա­նընդ­հատ պաշ­տո­նա­կան տե­ղե­կու­թյուն­ներ տա­րա­ծե­լով ա­ռաջ­նագ­ծում տե­ղի ու­նե­ցող հրա­դա­դա­րի ռե­ժի­մի խախ­տում­նե­րի մա­սին, ին­չը պար­տա­ճա­նաչ ձև­ով հերք­վում է ՀՀ ՊՆ-ի կող­մից: Թե ինչ է ե­ղել Բրյու­սե­լում՝ փակ դռնե­րի հե­տև­ում, և ինչ նոր պա­հանջ­ներ են ի­ջեց­վել կա­պի­տու­լյան­տին, դեռ դժվար է ա­սել, սա­կայն այն, որ Ադր­բե­ջա­նը շտա­պո­ղա­կա­նու­թյուն է դրսև­ո­րում, շատ հստակ է: Սա­կայն փաստ է, որ ՔՊ-ական քա­րոզ­չա­մե­քե­նան ու խուն­տա­յի զազ­րե­լի դեմ­քե­րը զոն­դաժ են ա­նում, թե հան­րու­թյունն ինչ­պես կըն­դու­նի թուր­քի ա­ռաջ մին­չև վերջ «կզե­լը»: Օ­րի­նակ, «դոկ­տոր մահ» Ար­սեն Թո­րո­սյա­նը հայ­տա­րա­րեց, որ Ար­ցա­խը Ադր­բե­ջա­նից ան­կախ ճա­նա­չե­լը միշտ էլ ինք­նա­խա­բե­ու­թյուն է ե­ղել, և ան­գամ հա­սավ ար­ցա­խյան ե­րեք պա­տե­րազմ­նե­րի ա­զե­րի զո­հե­րին կա­րեկ­ցե­լուն և նրանց վեր­քե­րը լի­զե­լուն:

Դրա­նից վրդով­վեց ան­գամ այն­պի­սի դժգույն կեր­պա­րը, ինչ­պի­սին է նախ­կին ԱԳ նա­խա­րար Ա­րա Այ­վա­զյա­նը, ով հի­շեց­րեց Մադ­րի­դյան սկզբունք­նե­րով տար­վող բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի մա­սին և հի­շա­տա­կե­լով Սերժ Սարգ­սյա­նի օ­րոք ե­ղած այն ի­րո­ղու­թյու­նը, որ փակ դռնե­րի հե­տև­ում, հենց Ա­լի­և­ի խոս­տո­վա­նու­թյամբ, Ա­լի­և­ին ստի­պում է­ին Ար­ցա­խի ան­կա­խու­թյու­նը ճա­նա­չել: Մին­չև 2018-ը Ար­սեն Թո­րո­սյա­նի պես մե­կը ոչ մի­այն հրա­պա­րա­կավ, այլ նույ­նիսկ շշու­կով, սե­փա­կան խո­հա­նո­ցում սուրճ խմե­լիս կվա­խե­նար բար­բա­ջել այդ­պի­սի բա­ներ: Քան­զի այդ ժա­մա­նակ դա հան­րայ­նո­րեն ծայ­րա­հեղ ա­մոթ էր, վկան` Գե­որ­գի Վա­նյա­նի կե­րած քո­թա­կը Գյում­րի­ում ադր­բե­ջա­նա­կան ֆիլ­մեր ցու­ցադ­րե­լու փոր­ձի հա­մար:

Եվ ա­հա հան­րա­յին հու­սալ­քու­թյան և նվաս­տաց­ման ֆո­նի վրա հայտն­վում է տե­սա­նյութ, թե ինչ­պես հայ ռազ­միկ Տա­րոն Անդ­րե­ա­սյա­նը մի­այ­նակ մարտն­չում է մի քա­նի տաս­նյակ աս­կյար­նե­րի դեմ, ար­հա­մար­հան­քով մեր­ժում` հանձն­վե­լու ա­ռա­ջար­կու­թյու­նը, թշնա­մի­նե­րին վախ­կոտ ո­րա­կում և գե­րա­դա­սում զեն­քը ձեռ­քին մեռ­նել, քան անց­նել գե­րու­թյան նվաս­տա­ցու­ցիչ դժոխ­քով: Այժմ դա ըն­կալ­վում է որ­պես բա­ցա­ռիկ հե­րո­սու­թյուն, մինչ­դեռ օ­րի­նակ 2016-ին դա մեր զին­վոր­նե­րի վար­քագ­ծի նորմն էր: Կա­րո՞ղ եք մտա­բե­րել 2016-ի քա­ռօ­րյա պա­տերազ­մի ըն­թաց­քում գե­րի հանձն­վե­լու գո­նե մեկ դեպք մտա­բե­րել: Չեք կա­րող, «նախ­կին­նե­րի» ժա­մա­նակ գե­րի հանձն­վելն ա­մոթ էր: Իսկ հի­մա գե­րի ընկ­նող­նե­րին քիչ է մնում հե­րո­սաց­նեն:

«Որ ա­սում եմ գե­րի հանձն­վո­ղը հե­րոս չի, կամ «Կա­ռա­բախ Ա­զեռ­բայ­ջան» գո­ռա­ցո­ղը հե­րոս չի, սկսում է­իք ա­կան­ջա­հա­ճո ու սրտաճմ­լիկ մտքեր ար­տա­հայ­տել: Հու­սամ հա­մա­ցան­ցում տա­րած­ված տե­սա­ձայ­նագ­րու­թյու­նից հե­տո առ­հա­վետ կլռեք, ո­րով­հե­տև տե­սա­ձայ­նագ­րու­թյան մեջ ե­րև­ա­ցող տղեն` Հե­րո­սը, մի­այ­նակ մի ձեռ­քում ավ­տո­մատ, իսկ մյու­սում` նռնակ, ադր­բե­ջան­ցի­նե­րին ա­պա­ցու­ցեց, որ Հայ ազ­գը կզող չի, որ հա­նուն Հայ­րե­նի­քի ի­րենց կյան­քը տված­նե­րը կզող­ներ չեն, որ Ար­ցա­խի հա­մար պայ­քա­րը հա­վերժ է, իսկ կյանք տա­լը` պա­տիվ: Մի­այ­նակ մի քա­նի տաս­նյակ շա­կալ­նե­րի դեմ էդ տղեն իր կյան­քը տվեց: Ին­քը հա­նուն ա­մեն ին­չի իր կյան­քը տվեց, այլ ոչ թե հա­նուն ոչն­չի: Ին­քը փամ­փուշտ­ներն օգ­տա­գոր­ծեց մի քա­նի շա­կա­լի կյանք խլե­լու հա­մար, կռվե­լու հա­մար, այլ ոչ թե զար­դեր սար­քե­լու: Էդ տղեն հե­րո­սա­բար ըն­կավ, բայց չխո­նարհ­վեց, չկզեց, չնա­հան­ջեց»,- ար­ձա­նագ­րում է ՀՀԿ խորհր­դի ան­դամ Տիգ­րան Վար­դա­նյա­նը: Սա­կայն ստրկա­միտ և թրքահ­պա­տակ ժե­խերն ու ժե­խապե­տե­րը չեն լռում, զի ամ­բող­ջո­վին կորց­րել են ա­մո­թը:

1992-ի փա­ռա­հեղ հաղ­թա­նակ­նե­րից, Շու­շին ու Բեր­ձորն ա­զա­տագ­րե­լուց 30 տա­րի անց՝ 2022-ին մենք լքե­ցինք Լա­չի­նը՝ վեր­ջին նյու­թա­կան մնա­ցոր­դը մեր եր­բեմ­նի հաղ­թա­նա­կի, ո­րը հասց­րեց 30 տա­րի ապ­րել, շնչել որ­պես նո­րից հայ­կա­կան դար­ձած Բեր­ձոր: Լքե­ցինք ան­փա­ռու­նակ, ա­նա­մոթ, ան­պա­տիվ, ինչ­պես որ մինչ այդ նույն՝ ան­փա­ռու­նակ, ա­նա­մոթ, ան­պա­տիվ կեր­պով թո­ղե­ցինք Շու­շին, Քար­վա­ճա­ռը...

Դառն ու ան­պատ­մե­լի ա­մոթ և խայ­տա­ռա­կու­թյուն է: Ա­մոթ, որն ան­պայ­ման պետք է վե­րապ­րել, ա­ռանց փոր­ձե­լու փախ­չել, խու­սա­նա­վել, ար­դա­րա­նալ: Ա­ռանց դրա հնա­րա­վոր չէ Հա­յաս­տա­նի ա­պա­գա­յի ո­րև­է ա­ռողջ հո­գե­բա­նա­կան հիմք: Պար­տու­թյան ար­դա­րա­ցում­ներ փնտրե­լը, ա­ռա­վե­լևս` դրա­նով հպար­տա­նա­լը, նշա­նա­կում է Հա­յաս­տա­նի ա­պա­գա­յի վրա խաչ քա­շել:

ՀՈՎ­ՀԱՆ­ՆԵՍ ԳԱ­ԼԱ­ՋՅԱՆ