ՄՈՍԿՎԱՅԻ ԶԳՈՒՇԱՑՈՒՄՆԵՐԸ ԿԱԶԴԵ՞Ն ԲՐՅՈՒՍԵԼԻ ՀԱՆԴԻՊՄԱՆ ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԻ ՎՐԱ
ՎերլուծությունԲրյուսելում այսօր նախատեսվում է Նիկոլ Փաշինյանի եւ Իլհամ Ալիեւի հերթական հանդիպումը՝ Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի քավորությամբ: Միայն այն փաստը, որ հանդիպման մասին հայտնի դառնալու փուլում Ալիեւի եւ Նիկոլի հետ Շառլ Միշելի շփումների մասին չի խոսվել, արդեն իսկ հիմնավորում է, որ այս հանդիպամ կազմակերպման հետ Եվրախորհրդի նախագահը որեւէ կապ չունի: Այն է՝ կազմակերպիչներն այլ ուժային կենտրոններն են, ավելի կոնկրետ՝ Վաշինգտոնը:
ԽԱՂԸ ԴԱՐՁԵԼ Է ՇԱՏ ԱՎԵԼԻ ԲԱՑ
Ասենք, նշվածն ի սկզբանե էլ պարզ էր, որ ուլտրալիբերալիզմի եվրոպական սովորական կատարածու Շառլ Միշելը «Բրյուսելյան ձեւաչափում» եւս նույն՝ կատարածուի ֆունկցիայի մեջ է, իսկ իրական կազմակերպիչները Վաշինգտոնում են: Բայց եթե ժամանակին Միշելին փորձում էին ցուցադրաբար մղել առաջին պլան, այն է՝ զանգում էր Նիկոլին, Ալիեւին, հետո հայտարարում, թե հանդիպման պայմանավորվածություն է ձեռք բերել, ապա հիմա այդ մանրուքներին իրական կազմակերպիչներն արդեն ուշադրություն չեն դարձնում: Այսինքն, խաղը դարձել է շատ ավելի անթաքույց, բաց, ինչպես այլ ուղղություններով ընթացող համանման խաղերը: Ընդ որում, նշված գործընթացներում այս խաղաոճն է՝ մի կողմ թողնել բոլոր ձեւականությունները եւ խնդիրը խաղացողներին ներկայացնել ծայրահեղորեն պարզ՝ ում կողմից ես՝ Վաշինգտոնի՞, Մոսկվայի՞, թե ինչ:
Այս իրավիճակը մեր պարագայում էական է նրանով, որ մեծ հավանականությամբ բրյուսելյան այս նոր հանդիպումը եւս կընթանա նույն «կամ-կամ» տրամաբանությամբ՝ ամերիկյա՞ն, թե՝ ռուսական վերահսկողությամբ եք շարունակելու գործընթացը: Ընդ որում, տեխնիկական իմաստով այս երկու մոտեցումների տարբերությունը մի «չնչին բան» է: Ամերիկյան սխեման նախատեսում է «Խաղաղության համաձայնագիր», որտեղ պարզապես չի հիշատակվի Արցախի հարցը, այսինքն՝ նման փաստաթղթի ստորագրման դեպքում հակամարտությունը կհամարվի կարգավորված, որից հետո կողմերին կմնա շնորհակալություն հայտնել ռուսներին՝ օգնության համար եւ կխնդրեն զորքերը հեռացնել: Ռուսական սցենարն էլի նույն «Խաղաղության համաձայնագիրն» է ենթադրում: Միայն ընդգծմամբ, որ դա Արցախի հետ որեւէ կապ չունի, այլ ընդամենը Հայաստանի եւ Ադրբեջանի հարաբերությունների թեման է՝ դիվանագիտական հարաբերություններ, սահմանների հստակեցում, ճանապարհների գործարկում եւ այլն: Այսինքն, այն ամենը, ինչ նախատեսված է երեք եռակողմ համաձայնագրերով՝ նոյեմբերի 9-ի, Մոսկվայի եւ Սոչիի: Իսկ սա ենթադրում է, որ ռուսական զորքերը պետք է մնան Արցախում:
Այսինքն, ո՞ր ուղղությամբ են առաջ գնալու Ալիեւը եւ Նիկոլը, թերեւս հենց այս հարցն է, որ կդառնա այսօրվա հանդիպման առանցքը, թեեւ քննարկումների ընթացքը կմնա կուլուարներում: Ուստիեւ փորձենք հասկանալ՝ ո՞ր տարբերակն է առավել հավանական:
ՆԻԿՈԼԸ ՆՈՐԻՑ ԿՏՐՈՒԿ ՇՐՋԱԴԱՐՁԻ՞ Է ԳՆՈՒՄ
Նկատենք, որ բրյուսելյան հանդիպման շեմին ռուսական մի շարք աղբյուրներ մատնանշեցին, որ Մոսկվան հստակ պատկերացնում է ինչպես խաղի էությունը, այնպես էլ՝ խաղադրույքները: Օրինակ «Կոմերսանտը» ընդգծում է, թե ինչքան էլ որ Բրյուսելի հանդիպման նախօրեին Հայաստանի եւ Ադրբեջանի փոխվարչապետները երեքշաբթի Մոսկվայում սահմանների սահմանազատման եւ անվտանգության հարցերով հանձնաժողովների համատեղ նիստ կանցկացնեն, սակայն. «Գլխավոր իրադարձությունը տեղի կունենա հաջորդ օրը»: Այն է՝ «Ուկրաինական հակամարտությամբ առաջացած աշխարհաքաղաքական առճակատման ֆոնին Բրյուսելը փորձում է օգտվել դրանից՝ Ռուսաստանից գլխավոր խաղաղապահի դերը խլելու համար»: Ավելին, լրատվամիջոցն ընդգծում է, որ Բրյուսելում «Իլհամ Ալիեւի եւ Նիկոլ Փաշինյանի երրորդ հանդիպումը կարող է վճռորոշ դառնալ երկու կողմերի համար՝ որոշելով Հարավային Կովկասում խաղաղության գործընթացի հետագա ընթացքը...»:
Այսինքն, Մոսկվայի պատկերացումը հենց այն է, որի մասին խոսեցինք՝ Բրյուսելում կփորձեն հայ-ադրբեջանական, ներառյալ՝ արցախյան գործընթացի նկատմամբ վերահսկողությունը ՌԴ-ից խլել: Ընդ որում, «Կոմերսանտը» նաեւ պարզ ակնարկում է, որ մտնելով այդ խաղի մեջ, Նիկոլը, այնուամենայնիվ, առավել քան լուրջ մտածմունքների եւ վախերի առիթ ունի: Ըստ թերթի. «Անցյալ շաբաթ Հայաստանի վարչապետը զանգահարեց ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինին: Սակայն երկու ղեկավարների զրույցը չկարողացավ թուլացնել Երեւանում տիրող լարվածությունը...»: Ակնարկը սա է. Նիկոլը, հաշվի առնելով նաեւ օգոստոսի ընթացքում Մոսկվայի ցույց տված երկու «դեղին քարտերը», փորձել է Պուտինին համոզել, թե ամենեւին էլ միտք չունի ռուսներին «գցել», բայց դրանով Կրեմլի տրամադրությունները որեւէ կերպ չեն փոխվել: Եվ այս ֆոնին արդեն պատահական չէ, որ նիկոլյան խունտայի՝ Մոսկվային հաճոյանալու ջանքերը վերջին ժամանակներս էապես աճեցին: Այսպես, եթե մինչ այս ընդհուպ Նիկոլի մակարդակով մի գլուխ քննադատական բողոք էր ուղղվում ռուս խաղաղապահների հանդեպ, ապա նախօրեին, Միրզոյան Արարատի ղեկավարած գրասենյակը «Հայաստանի Հանրապետության եւ Ռուսաստանի Դաշնության միջեւ Բարեկամության, համագործակցության եւ փոխադարձ օգնության» պայմանագրի 25-ամյակի մասին ուղերձում նման ճոխ մտքեր էր հասցեագրել այդ նույն խաղաղապահներին. «Մեր երախտագիտությունն ենք հայտնում ռուս խաղաղապահների այն առանձնահատուկ դերակատարության համար, որը կոչված է համապատասխան պայմաններ ապահովելու Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի խաղաղ եւ արժանապատիվ կյանքի վերականգնման համար: Հայաստանում եւ Լեռնային Ղարաբաղում բարձր են գնահատում ռուսաստանյան կողմի գործուն քայլերը՝ ուղղված Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում համապարփակ խաղաղության, վստահության մթնոլորտի եւ բարգավաճման հաստատմանը: Համոզված ենք, որ տարածաշրջանում կայունության հաստատման ճանապարհը 2020թ. նոյեմբերի 9-ի, 2021թ. հունվարի 11-ի եւ նոյեմբերի 26-ի եռակողմ հայտարարությունների հստակ իրականացումն է»:
Լավ, եթե խաղաղապահներն այդքան «առանձնահատուկ» են, իսկ տարածաշրջանում կայունության հաստատման ճանապարհը «2020թ. նոյեմբերի 9-ի, 2021թ. հունվարի 11-ի եւ նոյեմբերի 26-ի եռակողմ հայտարարությունների հստակ իրականացումն է», ապա էլ ի՞նչ Բրյուսել: Ամեն դեպքում, Մոսկվան ԱԳՆ-ի մակարդակով նման «սիրո խոստովանություններն» ընկալո՞ւմ է՝ որպես Բրյուսելում ՌԴ-ին «չգցելու» ռեալ խոստում: Հազիվ թե, այնտեղ Նիկոլին շատ լավ գիտեն:
ՌՈՒՍԱԿԱՆ ՎԵՐՋԻՆ ԶԳՈՒՇԱՑՈՒՄԸ
Ամեն դեպքում, ՀՀ ԱԳՆ-ի հիշատակված ջերմեռանդ տոնին հաջորդեց Պուտինի զանգը Նիկոլին, որը հուշում է, որ Մոսկվան շարժվում է՝ «փայտը ձեռքիցդ մի գցիր» սկզբունքով: Զանգի առիթը նույնն էր՝ «Երկկողմ բարեկամության, համագործակցության եւ փոխօգնության» պայմանագրի ստորագրման 25-րդ տարեդարձը: Եվ ահա, այդ մասին ՀՀ կառավարության պաշտոնական հաղորդագրությունում, տարեդարձի հետ կապված շնորհավորական ստանդարտ արտահայտություններից հետո, այս միտքն է նշված. «Անդրադարձ է կատարվել նաեւ Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ իրավիճակին: Մասնավորապես, ընդգծվել է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի, 2021 թվականի հունվարի 11-ի եւ նոյեմբերի 26-ի եռակողմ պայմանավորվածությունների հետեւողական իրականացման կարեւորությունը»: Իսկ ահա ՌԴ նախագահի պաշտոնական կայքում այդ հատվածը մի փոքր այլ կերպ է շարադրված. «Անդրադարձ է կատարվել Ռուսաստանի, Հայաստանի եւ Ադրբեջանի ղեկավարների 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին, հունվարի 11-ին եւ 2021 թվականի նոյեմբերի 26-ի եռակողմ համաձայնագրերի իրականացման որոշ գործնական ասպեկտներին, որոնք առանցքային նշանակություն ունեն տարածաշրջանում կայունության եւ անվտանգության պահպանման համար»: Այսինքն, ինչքան էլ որ Նիկոլը փորձում է հրամցնել «ստանդարտ» աշխատանքային պատկեր, այսինքն՝ ամեն բան լավ է, Կրեմլը ընդգծում է, որ եռակողմ պայմանագրերի հետ կապված կան միանգամայն կոնկրետ «գործնական ասպեկտներ, որոնք առանցքային նշանակություն ունեն տարածաշրջանում կայունության եւ անվտանգության պահպանման համար»: Այն է՝ այդ «գործնական ասպեկտներից» շեղումը «տարածաշրջանում կայունության եւ անվտանգության պահպանման» հարցում եւս կարող է շեղումներ առաջացնել: Իսկ երբ նման բան ասվում է Բրյուսելի հանդիպման նախօրեին, ապա սա դառնում է պարզ ակնարկ, ավելի ճիշտ՝ կոնկրետ զգուշացում, որ այդ շեղումները կարող են առաջանալ հենց Բրյուսելում:
Տպավորությունը սա է. օգոստոսի կեսերից սկսած Մոսկվայից գալիս է նման զգուշացումների իսկական հոսք՝ հեռու մնացեք ամերիկյան խաղերից, դրա վերջը կարող է միանգամայն ծանր լինել: Իսկ թե ինչքանով են այդ նախազգուշացումներն իրենց դերն ունեցել, պարզ կդառնա այսօր-վաղը՝ բրյուսելյան հանդիպումից հետո:
Ինչ վերաբերվում է Ալիեւին, ապա նա Մոսկվայի առաջ բոլորովին այլ փաստարկներ է դնում. մեզ պետք է խաղաղության համաձայնագիր, որը խոստացել եք եւ եթե չեք կարողանում ապահովել, ուրեմն կարող եմ օգտվել այլ հարթակներից: Նման տրամաբանությամբ հարցը ներկայացնելու պարագայում Ալիեւի վրա ոչ թե կգոռան, այլ կփորձեն հետը լեզու գտնել: Ամեն դեպքում, նա շահեկան վիճակում է: Իսկ այն, որ Բաքուն որոշել է դիտորդի կարգավիճակով մասնակցել Ռուսաստանում սեպտեմբերի 1-7-ը անցկացվելիք «Արեւելք-2022» միջազգային զորավարժություններին (որին մասնակցելու է Չինաստանը, Հնդկաստանը, Ղազախստանը, Բելառուսը, Ալժիրը եւ այլ պետությունների ավելի քան 50 հազար զինվորականներ), գալիս է իր հերթին հուշելու, որ Ալիեւը շարունակում է բազմապատիկ անգամ ավելի գրագետ գործել, քան Նիկոլը:
Ամբողջական տարբերակը` «Իրավունքի» այսօրվա տպագիր տարբերակում: