«ԿԱՐԾՈՒՄ ԵՆ՝ ԱՌԱՋԱԴԵՄ ԵՆ, ԲԱՅՑ ՄԱՆԿԱՊԻՂԾ ԵՆ».ԼԻ­Ա Ա­ՎԵ­ՏԻ­ՍՅԱ­Ն

Մես­րոպ Մաշ­տո­ցի ան­վան Մա­տե­նա­դա­րա­նում բաց­վել է մի ցու­ցա­հան­դես, ո­րը պետք է տե­ւի  մին­չեւ հոկ­տեմ­բեր: Այդ ցու­ցա­հան­դե­սի բո­վան­դա­կու­թյան մա­սին իր վրդով­մունքն է ար­տա­հայ­տել գրող, հրա­պա­րա­կա­խոս ԼԻ­Ա Ա­ՎԵ­ՏԻ­ՍՅԱ­ՆԸ, ին­չի մա­սին «Իրա­վուն­քը» զրու­ցեց նրա հետ:

— Մա­տե­նա­դա­րա­նում բաց­ված ցու­ցա­հան­դե­սի վե­րա­բե­րյալ Դուք բո­ղո­քի ձայն է­իք բարձ­րաց­րել: Կման­րա­մաս­նե՞ք, թե ինչն է խնդի­րը:

— Հու­լի­սի 11-ին այն­տեղ չեմ ե­ղել, երբ մեծ շու­քով նշվել էր «Երկխո­սու­թյուն» ցու­ցա­հան­դե­սի բա­ցու­մը: Ցու­ցան­մուշ­նե­րը Բրյու­սե­լում բնակ­վող լի­բա­նա­նա­հայ ոմն Ժան Պո­ղո­սյա­նի ձեռ­քով այր­ված եւ է­պոք­սի­դի խե­ժով մշակ­ված գրքերն է­ին: Այդ նույն ժա­մա­նակ թան­գա­րա­նում «Արցա­խի հին ձե­ռա­գիր մա­տյան­ներ» ցու­ցա­հան­դեսն էր, ու ես հու­լի­սի 17-ին թոռ­նե­րիս հետ գնա­ցել է­ի ­Մա­տե­նա­դա­րան՝ այդ ցու­ցա­հան­դե­սին ծա­նո­թա­նա­լու մի­տու­մով: Մենք մտան­ք ու ապ­շե­ցինք՝ ոչ մի­այն Ար­ցա­խի, այլ նա­եւ բո­լոր հնա­գույն մա­տյան­նե­րի կող­քին այր­ված գրքեր է­ին:

— Տի­կին Ա­վե­տի­սյան, հատ­կա­պես ի՞նչը Ձեզ այդ­քան սար­սա­փեց­րեց:

— Գրքե­րի է­ջե­րը վա­խե­ցած թի­թեռ­նի­կի թե­ւե­րի պես բարձ­րա­նում է­ին վեր: Դա սար­սափ-ֆիլ­մի կադ­րեր է­ին: Սպան­ված գրքերն ան­ձայն ճչում եւ օգ­նու­թյուն է­ին ա­ղեր­սում: Ըստ ցու­ցա­հան­դե­սը նա­խա­ձեռ­նած ան­ձանց՝ սա մի նոր ար­վեստ է:

— Գիրք այ­րելն ինչ­պե՞ս կա­րող է ար­վեստ լի­նել:

— Ես բաց նա­մակ եմ ուղ­ղել պատ­կան մար­մին­նե­րին ու հրա­պա­րա­կել եմ Ֆեյս­բու­քում: Այն­տեղ նե­րա­ռել եմ մի օ­րի­նակ. մի քա­նի տա­րի ա­ռաջ Ի­տա­լի­ա­յում անց­կաց­վել է Պի­ե Նա­լե­ար­վես­տի ցու­ցադ­րու­թյուն, ո­րի սրահ­նե­րից մե­կում տե­ղադ­րել է­ին մի ժան­գո­տած նավ: Մար­դիկ կար­ծում է­ին, որ դա ինչ-որ հնա­գույն ժա­մա­նակ­նե­րի մա­սին մի կի­նո­ֆիլ­մի հա­մար կա­ռուց­ված նավ էր: Կող­քին ժպտա­լով՝ նկար­վում է­ին, ձե­ւեր ա­նում, սել­ֆի «թխում»: Մինչ­դեռ այդ նա­վը 2015թվա­կա­նին սուզ­վել էր Մի­ջերկ­րա­կան ծո­վում, երբ ի­րենց երկ­րի ա­վե­րի ժա­մա­նակ լի­բի­ա­ցի փախս­տա­կան­ներն ու Մաղ­րի­բի այլ խեղճ մար­դիկ փոր­ձել են հաս­նել Եվ­րո­պա՝ այդ հին նա­վով: Սա­կայն այն սուզ­վեց ծո­վի հա­տա­կը, իր հետ տա­նե­լով ութ հա­րյուր հո­գի, ո­րոնք խեղդ­վել ու մնա­ցել է­ին նա­վի մեջ: Մա­հա­ցած­նե­րի մար­մին­նե­րը հա­նել են նա­վից, հե­տո այդ նա­վը տա­րել, ներ­կա­յաց­րել են «արվես­տի ցու­ցադ­րու­թյան»: Սա վկա­յում է այն մա­սին, որ ան­խիղճ մար­դիկ ոչ մի­այն փո­ղից հոտ չեն առ­նի, այլ նա­եւ «ժա­մա­նա­կա­կից ար­վես­տից»:

— Ող­բեր­գու­թյու­նից ժպիտ ա­ռա­ջաց­նող ցու­ցադ­րու­թյո՞ւն: Ըստ­ Ձեզ, նման ցու­ցադ­րու­թյան ա­սե­լի­քը ո՞րն է:

— Դրա­նով նրանք ու­զում են խա­թա­րել մար­դու հո­գին: Այ­սօր Մա­տե­նա­դա­րա­նում ցու­ցադր­վում է, որ գիր­քը կա­րե­լի է ոչ մի­այն փրկել ու բու­ժել, ինչ­պես մշտա­պես ար­վել է այդ եր­բեմ­նի ա­կա­դե­մի­ա­կան հաս­տա­տու­թյու­նում, այլ կա նա­եւ այլ տար­բե­րակ՝ պար­զա­պես այ­րել այն: Բայց մենք պետք է հի­շենք Հեյ­նե­ի հայտ­նի խոս­քը. «Երբ սկսում են այ­րել գրքե­րը, հեր­թը հաս­նում է նա­եւ մարդ­կանց»: Ի դեպ, այդ ցու­ցադ­րու­թյան ժա­մա­նակ գեր­մա­նա­ցի­նե­րը ե­կել է­ին, զար­մա­ցած, վա­խե­ցած աչ­քե­րով նա­յում է­ին եւ ա­սում` «Մեզ մոտ Հիտ­լե­րի ժա­մա­նակ են այդ­պի­սի բան ա­րել: Ե­թե կա­րե­լի է, մեզ ու­րիշ բան ցույց տվեք»: Ռուս պատ­վի­րա­կու­թյուն կար, որն աղ­մուկ բարձ­րաց­րեց, տես­նե­լով այդ ա­մե­նը: Այն, ին­չը տե­սա, նա­եւ ա­մո­թի զգա­ցում ա­ռա­ջաց­րեց:

— Գաղ­թի ճա­նա­պար­հին հա­յե­րը այր­ված գրքեր են բե­րել եւ սրբու­թյամբ պա­հել: Իսկ այն, ինչ Դուք եք պատ­մում, նույ­նիսկ դժվար է հա­մա­պա­տաս­խան ո­րա­կում տալ:

— Իսկ ես գի­տեմ, թե դա ինչ է: Սո­վո­րա­բար գո­ղու­թյուն ա­րած խա­նութ­նե­րի տնօ­րեն­նե­րը, որ­պես­զի քո­ղար­կեն պա­կա­սոր­դը, հրդե­հում են պա­հեստն ու խա­նու­թը: Են­թադ­րում եմ, որ Մա­տե­նա­դա­րա­նի պա­հոց­նե­րում մեծ պա­կա­սորդ կա, ու ստեղծ­վել է անհ­րա­ժեշ­տու­թյուն՝ մի գողտ­րիկ հրդեհ կազ­մա­կեր­պե­լու: Այ­րող­նե­րը գո­ղե­րի ըն­կերներն են: Եվ քա­նի որ կա մի մշա­կույթ, ո­րի ներ­քո սկզբից ցու­ցադ­րում են վտան­գը եւ նոր ի­րա­գոր­ծում, սա այդ դեպքն է՝  Լե­դի Գա­գա­յի տե­սա­հո­լո­վա­կը վկա: Այ­սօր ու­րի­շի գրքերն են ներ­կա­յաց­նում այր­ված, վա­ղը դա կլի­նեն մեր սուրբ գրքե­րը:

Այդ­պես Ցե­ղաս­պա­նու­թյան թան­գա­րա­նում մի գրա­դա­րան հրդե­հե­ցին, եւ ան­հետ կո­րան այն փաս­տաթղ­թե­րը, ո­րոնք վկա­յում է­ին Ցե­ղաս­պա­նու­թյան մա­սին: Նե­ռի մե­թո­դա­բա­նու­թյունն է՝ հրդե­հը խե­ղում է պատ­մու­թյու­նը:

— Դուք Ձեր գրառ­ման մեջ այս ա­մե­նը ո­րա­կել է­իք՝ որ­պես ման­կապղ­ծու­թյուն: Ի՞նչ նկա­տի ու­նեք:

— Ե­րե­խան ստա­նում է դաս­տի­ա­րա­կու­թյուն տա­նը եւ դպրո­ցում: Ա­սում են` «Ա՛յ, ապ­րես, բա­լիկ ջան, լավ ես ա­նում: Իսկ սա չի՛ կա­րե­լի»: «Չի­կա­րե­լի­նե­րը» շատ են, բայց այդ գոր­ծի­քը մարդ է կեր­տում: Մար­դը կա­յա­նում է՝ ըն­դու­նե­լով սահ­մա­նագ­ծեր, ո­րոն­ցից անց­նե­լը վատ է իր իսկ հա­մար, շրջա­պա­տի եւ ըն­տա­նի­քի: Ե­րե­խա­նե­րին մենք դաս­տի­ա­րա­կում, սո­վո­րեց­նում ենք, որ գիր­քը սրբու­թյուն է: Մեր մա­տե­նա­գիր հայ­րե­րը պաս են պա­հել՝ գիրք գրե­լիս, բո­բիկ ոտ­քով քայ­լել, քա­նի որ այդ զրկանք­նե­րը պետք է որ ա­վե­լի սերտ կապ ստեղ­ծե­ին ի­րենց եւ Տի­րոջ մի­ջեւ, գիր­քը բե­րե­ին կա­տա­րե­լի­ու­թյան: Ու վեր­ջում գրում է­ին. «Փա՛ռք քեզ, Տեր Աստ­ված, ա­վար­տե­ցի իմ գոր­ծը»: Ե­ղեռ­նի ժա­մա­նակ հա­յու­հի­նե­րը կահ­կա­րա­սին չէ­ին փրկում, այլ՝ սուրբ գրքե­րը: Ու հի­մա մեր ե­րե­խա­նե­րը գնան՝ օ­րով-ցե­րե­կով, գա­ղա­փա­րա­կան ճգնա­ժա­մից գժված, գիրք վա­ռող մար­դու ցու­ցա­հան­դե՞սը տես­նեն: Գիրք այ­րե­լը ցու­ցադ­րե­լու բա՞ն է: Սա ուղ­ղա­կի ման­կապղ­ծու­թյան ակտ է: Ո՞վ ա­սաց, որ ման­կապղ­ծու­թյու­նը մի­այն սե­ռա­կան բնույթ ու­նի: Իսկ հո­գե­ւո՞ր բնույ­թը: Ես հաս­կա­նում եմ, որ քրե­ա­կան օ­րենսդ­րու­թյան մեջ ման­կապղ­ծու­թյու­նը դիտ­վում է մի­այն սե­ռա­կա­նի դեպ­քում: Բայց ես մտա­դիր եմ հաս­նել Սահ­մա­նադ­րա­կան դա­տա­րան եւ դի­մել, պար­տադ­րել, որ­պես­զի ման­կապղ­ծու­թյան ձե­ւա­չա­փի մեջ մտցնեն նա­եւ հո­գե­ւոր ման­կապղ­ծու­թյու­նը:

ՆՈՒ­ՆԵ ԶԱ­ՔԱ­ՐՅԱՆ

Այս թեմայով Ուկրաինան զոհվեց հանուն Արեւմուտքի, եթե խելքի չգանք, նույնը սպասվում է մեզ. Հրանտ Ավետիսյան Հոյակապ սերունդ ունենք, բայց նայում ես՝ ծռված, թրաշը դեմքին թզբեհ է քաշում, էդ ի՞նչ վիճակ է… Գագիկ Ավետիսյան Մինասի 95-ամյակը կշարունակենք նշել մինչեւ գալիք տարվա հուլիսի 20-ը. ԱՐՄԱՆ ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ «Հայաստանում եւ Երեւանում եվրառեմոնտ» իրականացնողը, որը մոլի հակառուս է, կարգախոսում ռուսերեն բառ է օգտագործում. Ավետիսյան Վարուժան Ավետիսյանի որդուն ձերբակալել են. ըստ փաստաբանի, ռեժիմի համար սա դառնալու է անմարսելի