«Հոգնել եմ անորոշությունից».ՎԱՐ­ԴԱՆ ԱՍ­ԾԱՏ­ՐՅԱ­Ն

Ադր­բե­ջանն ու­նի երեք գոր­գե­րի թան­գա­րան: Որ­քա՞ն գոր­գե­րի թան­գա­րան ու­նենք մենք: Ադր­բե­ջա­նա­կան մա­մու­լում ար­դեն անդ­րա­դառ­նում են, թե իբր Շու­շի­ից փրկված եւ Երե­ւան բեր­ված գոր­գե­րը իրենցն են: Իսկ ի՞նչ են անում մեր իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը, որ հա­կա­դար­ձեն հնչած մե­ղադ­րան­քին: Այս մա­սին «Իրա­վուն­քը» զրու­ցեց Շու­շիի գոր­գե­րի թան­գա­րա­նի տնօ­րեն ՎԱՐ­ԴԱՆ ԱՍ­ԾԱՏ­ՐՅԱ­ՆԻ հետ:

– Մի քա­նի օր առաջ ադր­բե­ջա­նա­կան մա­մու­լում անդ­րա­դարձ է եղել, թե Դուք գո­ղա­ցել եք իրենց գոր­գե­րը եւ Ձեր վա­րոր­դի հետ բե­րել Հա­յաս­տան: Ի՞նչ կա­սեք այս մա­սին:

–Սա հեր­թա­կան աբ­սուր­դա­յին մե­ղադ­րանքն է: Իրենց գոր­ծե­լա­ո­ճը մնում է նույ­նը՝ պար­բե­րա­բար սուտ քա­րոզ­չու­թյուն, որը կբե­րի իր պտուղ­նե­րը: Այդ ամե­նը կա­րե­լի է հաս­կա­նալ, քա­նի որ Ադր­բե­ջա­նը նո­րաս­տեղծ պե­տու­թյուն է, որն ու­նի ընդ­ա­մե­նը հա­րյուր տար­վա պատ­մու­թյուն: Լի­նե­լով նո­րաս­տեղծ ազգ` իրենց պետք են մշա­կու­թա­յին հիմ­քեր, որոնք իրենք յու­րաց­նում են ոչ մի­այն հա­յե­րից, այլ՝ Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սի բո­լոր նստա­կյաց ժո­ղո­վուրդ­նե­րից: Էլ չեմ ասում, որ յու­րաց­նում են Իրա­նի մշա­կույ­թը: Հի­մա մեր առ­ջեւ խնդիր է ծա­գում՝ մենք որ­պես ազգ, պատ­րա՞ստ ենք հայ­կա­կան գոր­գար­վես­տը նվի­րել ադր­բե­ջան­ցի­նե­րին, թե՝ ոչ: Եթե՝ ոչ, ու­րեմն` պետք է սկսել հա­մա­պա­տաս­խան քայ­լեր ձեռ­նար­կել:

–Պա­րոն Աս­ծատ­րյան, կներ­կա­յաց­նե՞ք, թե որն է իրա­կա­նու­թյու­նը՝ Շու­շիի գոր­գե­րի թան­գա­րա­նի հետ կապ­ված:

– 70 տա­րի անց` 1992 թվա­կա­նից Շու­շին կրկին հայ­կա­կան դար­ձավ, եւ Շու­շիի գոր­գե­րի թան­գա­րա­նը հիմ­նադր­վեց 2011 թվա­կա­նին: Այն­պես որ, ոչ մի կերպ չի կա­րող այդ գոր­գերն իրեն­ցը լի­նել: Վեր­ջի­վեր­ջո, այդ բո­լոր նմուշ­նե­րը ես եմ ձեռք բե­րել ար­ցա­խյան հայ­կա­կան գյու­ղե­րից, հայ ըն­տա­նիք­նե­րից: Մեր թան­գա­րա­նի յու­րա­հատ­կու­թյունն այն է, որ մեր գրե­թե բո­լոր գոր­գե­րի  նմուշ­նե­րը ձեռք են բեր­վել բնօր­րա­նե­րից: Ընդ որում՝ մեկ տա­րի առաջ Ադր­բե­ջա­նը դի­մել է ՅՈՒ­ՆԵՍ­ԿՕ–ին, թե իբր մենք գո­ղա­ցել ենք իրենց գոր­գե­րը: ՅՈՒ­ՆԵՍ­ԿՕ–ն իրենց հար­ցադ­րում է արել` ասե­լով, եթե գոր­գե­րի թան­գա­րա­նը ձերն է, կա­րո՞ղ եք ներ­կա­յաց­նել հա­մա­պա­տաս­խան գույ­քագր­ման փաս­տաթղ­թերն ու լու­սան­կար­նե­րը՝ որ­պես ապա­ցույց: Նրանք, իհար­կե, չկա­րո­ղա­ցան այդ ամենն անել: Դրա հետ մի­ա­սին՝ ան­ցած տա­րի հու­նիս ամ­սին, մի­ջազ­գա­յին  իրա­վա­բան­նե­րի խմբի հետ ար­ձա­նագ­րե­ցինք մեր ֆոն­դի այն ար­ժե­քա­վոր նմուշ­նե­րը, որոնք չենք կա­րո­ղա­ցել Շու­շի­ից տար­հա­նել, որը թա­լան­վել է ադր­բե­ջա­նա­կան բա­նա­կի կող­մից, եւ որի հա­մա­պա­տաս­խան տե­սա­հո­լո­վա­կը առ­կա է հա­մա­ցան­ցում: Եվ այդ ամե­նը հա­կընդ­դեմ հայ­ցով ներ­կա­յաց­րինք հա­մա­պա­տաս­խան մի­ջազ­գա­յին հար­թակ­նե­րում՝ Ադր­բե­ջա­նի դեմ:

– Ու­նենք Մար­դու իրա­վունք­նե­րի պաշտ­պան Ացա­խում, ՀՀ–ում: Ին­չո՞ւ չեն հա­կա­դար­ձում:

– Ես ար­դեն հոգ­նել եմ այդ ամեն ին­չից: Այն­պի­սի տպա­վո­րու­թյուն է, որ պա­տե­րի հետ եմ առնչ­վում…

– Թուր­քերն ու­նեն երեք գոր­գե­րի թան­գա­րան, բայց դուք գոր­գե­րով եկաք Հա­յա­սա­տան ու կանգ­նե­ցիք շատ դժվա­րու­թյուն­նե­րի առ­ջեւ: Իսկ հի­մա գո­նե այդ հար­ցի լուծ­ման հույս կա՞:

– Խո­սակ­ցա­կան մա­կար­դա­կի վրա է: Լուծ­ման հույս, իհար­կե, ու­նեմ՝ Շու­շիի գոր­գե­րի թան­գա­րա­նը հայ ժո­ղո­վր­դի պատ­մամ­շա­կու­թա­յին ժա­ռան­գու­թյունն է, եւ հու­սով եմ, որ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը քաջ գի­տակ­ցում են այդ հան­գա­ման­քը:

–Այդքան ան­ճա՞ր վի­ճա­կում է գտնվում մեր ԿԳՄՍ նա­խա­րա­րու­թյան բյու­ջեն, որ չեն կա­րո­ղա­նում տրա­մադ­րել տա­րածք՝ Շու­շիի ազ­գա­յին ար­ժե­քը ներ­կա­յաց­նե­լու հա­մար, թե՞ այս ամե­նի կա­րե­ւո­րու­թյու­նը չեն գի­տակ­ցում՝ այն էլ այս ադր­բե­ջա­նա­կան մե­ղադ­րանք­նե­րի ֆո­նին:

– «Իրա­վունք TV»–ի տա­ղա­վա­րում 2022թ. փետր­վա­րին հար­ցազ­րույց տա­լուց հե­տո, մեծ աղ­մուկ բարձ­րա­ցավ: ԿԳՄՍ–ից ինձ ասա­ցին, ԱԳՆ–ի նախ­կին շեն­քում տա­րածք կտան: Տա­րան տե­ղը ցույց տվե­ցին, եկանք հա­մա­ձայ­նու­թյան, բայց ինչ–ինչ պատ­ճառ­նե­րով չստաց­վեց: Դրա­նից հե­տո ասա­ցին՝ Հա­յաս­տա­նի պատ­մու­թյան թան­գա­րա­նում մին­չեւ 2022թ. հու­նի­սի վերջ կբաց­վի: Հի­մա այս առա­ջար­կի առու­մով ինձ ասա­ցին, որ ի պահ հանձ­նեմ Պատ­մու­թյան թան­գա­րա­նին, իսկ ցու­ցադ­րու­թյու­նը կլի­նի աշ­նա­նը:

-Բայց Դուք չէ՞ որ անձ­նա­կան խնդրան­քով չեք դի­մում, այլ գոր­գե­րի հա­մար եք տա­րածք խնդրում, որ­տեղ բո­լո­րը կայ­ցե­լեն ու կտես­նեն մեր գոր­գե­րը:

– Իհար­կե, ինձ հա­մար առաջ­նա­յին խնդիրն այն է, որ գոր­գե­րի թան­գա­րա­նը գոր­ծի Հա­յաս­տա­նում եւ ներ­կա­յաց­նի հայ ժո­ղովր­դի պատ­մամ­շա­կու­թա­յին ժա­ռան­գու­թյու­նը, ինչ­պես որ անում էր Շու­շի­ում , ինչն օրեն­քով է կար­գա­վոր­վում, եւ մշա­կույ­թի գծով հա­մա­պա­տաս­խան մար­մի­նը պե­տա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նը պետք է իրա­կա­նաց­նի:Շու­շիի գոր­գե­րի թան­գա­րա­նը գոր­ծում էր «Շու­շիի ար­վես­տի կենտ­րոն» հիմ­նադ­րա­մի ներ­քո՝ ըստ հա­մա­պա­տաս­խան պայ­մանագ­րի: Ար­ցա­խի օրենսդ­րու­թյամբ թան­գա­րան­նե­րի մա­սին օրեն­քի մեջ մշակ­ված չէ­ին հա­մա­պա­տաս­խան են­թա­օ­րենսդ­րա­կան ակ­տե­րը, ին­չի պատ­ճա­ռով այս թան­գա­րա­նը Շու­շի­ում 10 տա­րի գոր­ծում էր պե­տա­կան–մաս­նա­վոր հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյուն կար­գա­վի­ճա­կում: 2014 թվա­կա­նին ես մտա­դիր էի այդ ամե­նը Ար­ցա­խի կա­ռա­վա­րու­թյա­նը նվի­րեմ, բայց չնվի­րե­ցի՝ ինձ հա­մար պարզ պատ­ճառ­նե­րով... Փաս­տո­րեն, ճիշտ դուրս եկա: Եթե նվի­րեի, դա էլ թուր­քե­րին կմնար՝ ինչ­պես պրո­ֆե­սոր Գաբ­րի­ե­լյան­ցի մի­նե­րալ­նե­րի հա­վա­քա­ծուն, որը նա  նվի­րեց պե­տու­թյա­նը, ստեղծ­վեց քա­րե­րի թան­գա­րան, ու հե­տո այդ ամե­նը մնաց թշնա­մուն:

–Ժա­մա­նա­կին ԱԺ ամ­բի­ո­նից  իշ­խա­նու­թյունն ասում էր, թե Շու­շին դժբախտ ու դժգույն էր: Մի­գու­ցե Շու­շիի գոր­գերն է՞լ են հա­մա­րում դժբախտ ու դժգույն, որ այս­պի­սի վե­րա­բեր­մուն­քի են ար­ժա­նա­ցում:

–Գի­տեք, ես ոչինչ չեմ կա­րող ասել, մի­այն ար­ձա­նագ­րում եմ փաս­տե­րը, որ տա­րիուկես է, ինչ Շու­շի­ից փրկված, բեր­ված գոր­գե­րի հար­ցը Հա­յաս­տա­նում վերջ­նա­կան լու­ծում չի ստա­նում: Մնա­ցա­ծի եզ­րա­կա­ցու­թյու­նը թող անի մեր ժո­ղո­վուր­դը…

ՆՈՒ­ՆԵ ԶԱ­ՔԱ­ՐՅԱՆ

Այս թեմայով Ցավոք պատմության անիվը նոր թափ է հավաքում, եթե այն չկանգնեցնենք այսօր, վաղը՝ ուշ է լինելու. ՀՀ նախկին վարչապետ Զոհվել է քաղաքական մեկնաբան Անի Կարապետյանի ամուսնու եղբայրը Ում պետք է չընտրի Երեւանցին. Արտակ Գալստյանի կոչը` կալանավայրից «Ռուսական արվեստի թանգարանը» ռուսական մշակույթի փոքրիկ կղզի է մեր մայրաքաղաքի սրտում Արտակ Գալստյանը պատրաստ է թեկնածուների բանավեճին մասնակցել` անգամ ձեռնաշղթաներով. Վահան Ավագյան