Ի սկզբանե որոշված էր, որ մենք պատերազմից պետք է հետ չգանք. Արթուր Վարդանյան

«Իրավունքը» զրուցել է «Բեւեռների միացում» ազգային, սոցիալ-մշակութային վերլուծական ՀԿ հիմնադիր նախագահ ԱՐԹՈՒՐ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆԻ հետ, ով առաջիններից մեկն էր, որ իր ջոկատով կամավորագրվել եւ մեկնել էր պատերազմ:

«ԵԹԵ ԿԱՅԻՆ ԴԱՎԱՃԱՆՆԵՐ, ԻՆՉՈ՞Ւ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅԱՆ ՉԵՆ ԵՆԹԱՐԿՎՈՒՄ»

– Պարոն Վարդանյան, պատերազմի առաջին օրերին ասում էիք, թե սա մեր վերջնական պատերազմն է լինելու, եւ վերջնականապես մեր ազատությունն է որոշվելու: Ըստ Ձեզ, ինչո՞ւ չստացվեց:

– Միգուցե գիտեինք, թե ինչ կարգի պատերազմ է լինելու, բայց պատրաստ չէինք դրան, եւ նաեւ մեր թերությունները շատ էին: Նախ սխալ կազմակերպչական աշխատանքներ տարանք, եւ ոչ թե նկատի ունեմ ջոկատներին, այլ՝ պետական մակարդակով: Հենց առաջին օրվանից սկսած` սխալներն այնքան շատ էին, որ հնարավոր էր ընթացքում գոնե ուղղել: Հիշո՞ւմ եք` մինչեւ պատերազմը «Իրավունքին» տված իմ հարցազրույցներից մեկի ժամանակ զգուշացրել էի, որ Արցախը վտանգված է: Երբ սկսվեց Տավուշի ուղղությամբ հարձակում, արդեն այդ ժամանակ պետք է ունենայինք նախնական պատրաստված ջոկատներ եւ հասկանայինք` թշնամին իրականում պատրա՞ստ է խաղաղ բանակցությունների, թե՞ պատրաստվում է էլ ավելի լայնամասշտաբ հարձակման: Չեմ ասում, թե միայն ես եմ այդ մասին զգուշացրել, բոլորը գիտեին` թե՛ ընդդիմությունը, թե՛ իշխանությունը, թե՛ հանրային գործիչները: Բայց, չգիտես ինչու, ոչինչ չձեռնարկեցինք, այլ հիմնվեցինք մի թեզի վրա, թե կան խաղաղ բանակցային տարբերակներ, մինչդեռ պետք էր հաշվի առնել մեր թշնամու ցանկությունը` նա խաղաղ բանակցությամբ ցանկանո՞ւմ է հասնել Արցախի խնդրի լուծման: Արդյունքում սա հաշվի չառանք, եւ մեզ համար եղավ ճակատագրական:

– Գուցե նախօրոք արդեն կանխորոշվա՞ծ էր պատերազմի այսպիսի ելքը, այսինքն` լավ էլ  ամեն ինչ հաշվարկվա՞ծ էր...

– Հետաքրքիր է, որ հիմա շատերն ասում են, թե Արցախը արդեն վաճառված էր, եւ կային դավաճաններ: Հայրս զոհվել է Աղդամում 90-ականների պատերազմի ժամանակ, եւ միայն սա ինձ բավարար էր, որպեսզի չհամաձայնվեի Արցախի այն կարգավիճակի հետ, որ ներկայումս կա: Եվ, ի վերջո, եթե Արցախը ծախված էր, եւ կային դավաճաններ, ինչո՞ւ պատասխանատվության չեն ենթարկվում: Եթե թե՛ պետական մակարդակով, թե՛ ընդդիմության, իշխանության, հանրային գործիչների, մտավորականների կողմից բարձրաձայնվում է, որ եղել է դավաճանություն այն մարդկանց նկատմամբ, ովքեր գնացել են կռվելու` լինի ժամկետային զինվոր, թե կամավոր, ապա ինչո՞ւ այդ դավաճանները պատասխանատվության չեն ենթարկվում: Ովքե՞ր են այդ դավաճանները, եւ ո՞ւմ պատճառով այսօր կորցրինք հայրենիքը: Այսօր վտանգի տակ է ներկայիս պետականությունը` ՀՀ անկախությունը, հիմա մենք այս հարցը ինչպե՞ս ենք լուծելու:

«ՄԻ ԳՆԴԱՊԵՏ ԻՆՁ ՓԱՍՏԱՑԻ ԱՍԱՑ` ՔԵԶ ՎԵՐԱՑՆԵԼՈՒ ԵՆ»

– Բացի դավաճանները, տեւական ժամանակ խոսվում էր այն մասին, թե դասալքություն է եղել, որոշներն առանց հրամանի` դիրքեր են զիջել...Ի՞նչ իրավիճակ էր կամավորների մոտ:

– Նախ սկսեմ նրանից, որ երբ հասանք Մարտակերտի շրջանի Դրմբոն գյուղի խաչմերուկ` մինչեւ Սարսանգի ջրամբար, մեզնից, չգիտեմ ինչու, բոլորիցս երկուական «մագազին» հավաքեցին: Իսկ իմ զենքի առաջին փամփուշտով կրակել եմ թուրքին, որը գտնվում էր 20 մետր հեռավորության վրա: Զենքն առանց փորձարկելու էր, ինչն աննախադեպ երեւույթ է: Այդպիսի բան չի կարելի, յուրաքանչյուր զինվոր, մի քիչ ռազմական ոլորտից հասկացող մեկը կփաստի, որ երբ դու մարտի դաշտ ես դուրս գալիս, պետք է փորձարկես քո ձեռքի զենքը: Իսկ եթե չես փորձում, չգիտես` միգուցե կրակելու պահին ձախողվես, եւ այն լինի ճակատագրական ոչ միայն քեզ համար, այլեւ քո կողքի կանգնած ընկերների: Հիմա հարց եմ տալիս` ինչո՞ւ նռնակ չեմ ունեցել, ինչո՞ւ կապ չեմ ունեցել: Առաջին օրը տվեցին կապ, բայց երկու ժամ հետո ինձնից վերցրին: Ասացին` տուր, ես էլ հանձնեցի: Մեզ բարձրացրել են Մռավի լեռը, ո՛չ կապ ենք ունեցել, ո՛չ նռնակ, շաբաթուկես անց` խնդրանքներից հետո նոր կապ տվեցին, որը չէր աշխատում, եւ ասացին, որ օգտագործենք միայն այն դեպքում, երբ մեր կյանքին վտանգ սպառնա: Այսինքն` զոհվելուց առաջ կապի դուրս գանք եւ ասենք` մենք այլեւս չկանք: Ի դեպ, հետո եմ իմացել, որ մեր ռազմաճակատ մեկնելուց հետո` հոկտեմբերի 4-5-ին լուրեր են տարածվել Հայաստանում, թե Արթուր Վարդանյանն իր տղաների հետ, ովքեր կամավորագրվել էին մեր կազմակերպության հետ, բոլորն անհետ կորած են կամ՝ զոհված: Ինչ-որ մարդիկ զանգահարել են մեր կազմակերպություն եւ նույնիսկ կնոջս ասել, որ ձեր ամուսինը անհետ կորած է, եթե տեղեկություն եք ուզում իմանալ, եկեք Ստեփանակերտ: Ճիշտն ասած, այդպես էլ չհասկացա, ո՞րն էր միտքը:

– Ենթադրում եք, որ ինչ-որ կերպ ծրագրվա՞ծ էր Ձեր «անհետ կորելը» կամ «զոհվելը»:

– Ոչ թե ենթադրում եմ, այլ հիմնավոր կասկածներ ունեմ, որ հենց ի սկզբանե որոշված էր, որ մենք պետք է հետ չգայինք, որովհետեւ, երբ վերադարձանք Ստեփանակերտ, այնտեղ հանդիպեցի մի շատ լավ անձնավորության, որը գնդապետ էր (անունը չեմ տա, ցավոք, հետո զոհվեց), նա ինձ փաստացի ասաց` քեզ վերացնելու են, դու էլ հետ չես գալու, բայց թե ինչու, հետո կխոսենք:

«ՄԵԶ ՀԵՏ Ո՛Չ ՍՊԱ ՄՆԱՑ, Ո՛Չ ՏԵՂԱՆՔԸ ՃԱՆԱՉՈՂ ՈՐԵՎԷ ԱՆՁ»

– Իսկ առաջնագծում զգո՞ւմ էիք, որ ոչ միայն ճակատից, այլեւ թիկունքից կարող է վտանգ լինել:

– Միայն այն, որ մեզ իջեցրին մի տեղ եւ ասացին, թե այս դիրքը պետք է պահեք, բայց մեզ հետ ո՛չ սպա մնաց, ո՛չ տեղանքը ճանաչող որեւէ անձ, արդեն կարելի էր որոշակի եզրակացություն անել: Դիրքերում էինք, երբ մի փոխգնդապետ գիշերվա ժամը 01:30-ին հայտնվեց ու հարցրեց, թե հրամանատարն ո՞վ է: Ինձ կանչեցին, հարցրի` ի՞նչ է պատահել, ասաց, որ հողերը ծախել են, թողեք, գնացեք: Բայց ո՞ւր գնայինք, եթե ճանապարհ էլ չգիտեինք: Մի նեղ կածան կար` 25 կմ ներքեւ, այդ անտառների միջով ո՞ւր գնայինք: Ճիշտն ասած, բարկացա եւ ասացի` կներեք, բառիս համար, բայց դուք հիմա՞ր եք: Այս տղաներն անձրեւին, ցրտին կանգնած են դիրքում, դուք եկել ասում եք, թե հողերը ծախված է, հրահանգ են տվել, թե գնացեք: Եթե նույնիսկ այդպես է, ինչպե՞ս կարելի է խուճապ առաջացնել: Դրանից անցավ մեկ ժամ, ուրիշ կամավորականներ եկան եւ ասացին` թքած այդ ամենի վրա, մոռացե՛ք, մենք մնում ենք մեր դիրքերը պահենք: Դե մենք էլ տեղներիցս չէինք էլ շարժվել` ինչպես կայինք, այնպես մնացել էինք: Մի փաստ եւս ինձ շատ տարօրինակ թվաց, երբ բարձրացանք դիրքեր, երկրորդ օրն ինձ մոտեցավ մեր ջոկատից մեկն ու ասաց, թե իմանայինք այսպես է, չէինք գա, հողերը ծախված են: Ես խենթացել էի... Կարծես, դիտավորյալ էր արվում այդ ամենը` մարդկանց կոտրելու համար: Եվ խնդիրն այն է, որ հենց այդ նույն մարդիկ այսօր եկել եւ պաշտպանում են իշխանություններին: Ապշած եմ, չեմ կարողանում հասկանալ, թե ինչո՞ւ էին ամեն կերպ փորձում մեզ կոտրել, ո՞րն էր իմաստը: Իհարկե, մենք չընկճվեցինք, կռվեցինք, բայց մեզ հնարավորություն չտրվեց ծայրահեղ ծանր վիճակում տեղից շարժվելու: Ո՞ւմ հրահանգն էր, ո՞վ էր ծրագրավորել, չգիտեմ, բայց համոզված եմ` պատմությունը եւ ժամանակն ամեն ինչ իր տեղը կդնի:

– Ըստ Ձեզ, ինչո՞ւ առ այսօր չի հրապարակվում, թե քանի գերի ու անհետ կորած ունենք:

– Նախ՝ ցանկանում եմ ցավակցել բոլոր զոհվածների ընտանիքներին: Հուսով եմ` մեր գերիները եւ նաեւ անհետ կորածները ողջ-առողջ կվերադառնան իրենց տուն: Ըստ իս, այդ թվերը գաղտնի են պահվում, որպեսզի ավելի մեծ հանրային դժգոհություն չառաջացնեն: Բայց ես գերադասում եմ դառը ճշմարտությունը` քաղցր ստից: Հասկանում եմ, որ հույսը շատ լավ բան է, բայց ճշմարտությունն ասել այսօր կամ մեկ ամիս հետո, միեւնույնն է, նույն իրավիճակն է ստեղծելու: Մենք ավելի լավ է ճշմարտությունն ասենք ծնողներին, ոչ թե սուտը դարձնենք հույս: Այդ ստերով շուտով մենք, իսկապես, կկործանվենք: Այսօր կանգնած ենք պետություն կորցրելու առաջ: Եթե ազգովի չսթափվենք, պետություն ենք կորցնելու: Իսկ եթե պետություն կորցրինք, կդառնանք անհայրենիք, ի՞նչ ենք ասելու մեր ապագա սերունդներին, որ չկարողացանք հայրենիք պահել, որովհետեւ պառակտված էինք ու մեղադրում էինք մեկս մյուսի՞ն: Այսօր փորձում ենք մեղադրել նույնիսկ այն մարդկանց, ովքեր կանգնած են եղել սահմանին: Բայց անգամ մեկ օր, մեկ ժամ, եթե մարդ գնացել է կռվելու, ինձ համար հերոս է: Սոցցանցերում պտտվում էին մեղադրանքներ, թե ոչ մի պաշտոնյայի երեխա չի կռվել, իսկ հիմա այդ նույն պաշտոնյաները փորձում են մեղադրել սահմանին կանգնած զինվորի՞ն, ով եկել էր Լոռու կամ Շիրակի մարզից: Այդ նույն զինվորը, անհետ կորածը կամ գերին, բոլորը մեզ համար հերոսներ են: Հերի՛ք է պառակտում մտցնել մեր ժողովրդի եւ նաեւ այն տղերքի միջեւ, ովքեր կամավոր են գնացել ու վտանգի տակ են դրել իրենց կյանքը:

ՀՐԱՆՏ ՍԱՐԱՖՅԱՆ

Հ.Գ.- Հարցազրույցն ամբողջությամբ դիտեք տեսանյութում.

Այս թեմայով Կարմիր բերետավորները դաժան ծեծի են ենթարկել պատերազմում վիրավորում ստացած Թաթուլ Հարությունյանին (yerkir.am) Բռնի ուժով բերման է ենթարկվել ՀՅԴ-ական Գերասիմ Վարդանյանը Հերիք ու բոլ եղավ, թող մեր հետ խաղ չխաղան. գնդապետ Մովսիսյան Կապիտուլյանտը պետք է չկարողանա ազատ շրջել մարդկանց մեջ. Կարապետյան «ՄԵՂԱՎՈՐ ԵՆՔ ՄԵՐ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՍԵՐՆԴԻ ԱՌՋԵՎ»