Պատմական տեղեկանք Հայաստանում Տիգրան Մեծի բնակեցրած հրեաների մասին

Հայատյաց Շապուհ Բ. արքան (309-379), որը ռազմի դաշտում ավելի քան 30 անգամ պարտվել էր Հայոց Արշակ Բ. հզորագույն թագավորին (345/50-368), վերջինիս խաբեությամբ Տիզբոն հրավիրելով ու բանտարկելով, իսկ տաղանդավոր զորավար, անպարտելի սպարապետ Վասակ Մամիկոնյանին (345-368) մորթազերծ անելով, 369 թ. հարձակվում է անտերունչ Հայաստանի վրա: Նա, հիմնահատակ կործանելով մեր երկրի խոշորագույն բնակավայրերը, հայերի հետ միասին Պարսկաստանի խորքերն է քշում ժամանակին (Ք. ա. 72-71 թթ.) Տիգրան Մեծի (Ք. ա. 95 - Ք. ա. 55) կողմից Պաղեստինից Հյուրկանոս քահանայապետի գլխավորությամբ Հայաստան բերված ու հայոց քաղաքներում տեղաբաշխված հրեաներին:

Ըստ պատմահայր Մովսես Խորենացու` Արտաշատում և Վաղարշապատում ապրող հրեաները Գրիգոր Լուսավորչի (301-325) և Տրդատ Մեծի (286-330) ժամանակ ընդունել էին քրիստոնեություն, իսկ Վան քաղաքի հրեաները չէին ընդունել: Վանի հրեաներին Տիգրան Մեծի ժամանակ գերի էր բերել Բարզափրան Ռշտունին: Պատմահոր վկայությամբ` հրեա գերիներին Շապուհը տարել է Ասպահան (տե՛ս Հայոց պատմություն, 1981, երկլեզու, էջ 365):

Ըստ Փավստոս Բուզանդի` Հայաստանի ներքոհիշյալ քաղաքներում ապրել են ստորև նշված թվերով տուն հրեաներ.

1. Արտաշատ-9.000 տուն

2. Վաղարշապատ-19.000 տուն խառն`հայեր ու հրեաներ (միջինն ընդունենք 10 000 տուն հրեա)

3. Երվանդաշատ-30.000

4. Զարեհավան-8.000

5. Զարիշատ-14.000

6. Վան-18.000

7. Նախիջևան-16.000 (տե՛ս Հայոց պատմություն, 1987, էջ 265-267):

------------------------------

Ընդամենը-105.000 տուն հրեա: