Հայ առաէքելական եկեղեցու հիմնադրման էջերից
Արխիվ 16-20Միաստվածության գաղափարից անտեղյակ հայ ժողովուրդը, ինչպես նաև բազմաթիվ այլ ազգեր հեթանոս էին: Կառուցել էին տաճարներ, կանգնեցրել արձաններ և ծեսեր ու արարողություններ էին կատարում այդ քարերի՝ կուռքերի մոտ և զոհեր մատուցում դրանց: Սկզբնական շրջանում քրիստոնեություն տարածողները, քարոզողները ամենուրեք ճնշվում էին և հալածվում:
Քրիստոսի 12 աշակերտներից Թադևոս առաքյալն առաջինն եկավ Հայաստան և քարոզեց աշխարհի փրկության, Հիսուսի խաչելության և հարության մասին: Թադևոսից հետո Հայաստան եկավ Բարդողիմեոս առաքյալը: Նրանք էլ հիմնեցին Հայաստանյանց եկեղեցին և Աստծո նոր հոտը հովվելու համար ձեռնադրեցին սարկավագներ, երեցներ, եպիսկոպոսներ: Հայոց Սանատրուկ թագավորը լինելով մոլի հեթանոս, հալածանքներ սկսեց նորադարձ հայ քրիստոնյաների դեմ: Նա մահվան դատապարտեց նույնիսկ իր դստերն ու քրոջը՝ Սանդուխտ ույսին և Ոգուհի իշխանուհուն: Արքայի հրամանով նահատակվեցին Թադևոս և Բարդուսիմեոս առաքյալները: Որքան էլ դաժան էր Սանատրուկի վերաբերմունքը քրիստոնյաների հանդեպ, այնուամենայիվ, նրան չհաջողվեց կասեցնել քրիստոնեության տարածումը Հայաստանում: Սուրբ Թադևոս առաքյալից հետո մեր եկեղեցին ունեցավ իր հովվապետները՝ հայրապետներ Զաքարիան, Զեմենըոսը, Ատրներսեհը, Մուշեն, Շահեն, Շավարշը և Մերուժանը: Նրանք վառ պահելով Հիսուսի ավետարանի ջահը՝ հասցրեցին մինչև երրորդ դարի վերջը և հանձնեցին Գրիգոր Պարթևացուն: Այդ ժամանակ հայոց գահին նստած էր իր նախորդներից ոչ պակաս հեթանոս Տրդատ Գ թագավորը: Քրիստոնյաների դեմ հալածանքները շարունակվում էին: Տրդատ Գ-ի հրամանով բանտարկեցին ու Խոր վիրապը նետեցին Գրիգոր Պարթևացուն, նահատակության ենթարկվեցին հռիթսիմյան կույսերը: Սակայն այդտեղ էր, որ կատարվեց հայոց երկրի հրաշքը: Խորվիրապի բանտում, ուր դեռ ոչ ոքի բախտ չէր վիճակվել կենդանի մնալ, Աստծո կամոք 13 տարի ապրեց Գրիգորը, ապրեց այնքան, մինչև որ կրկին Աստծո կամքով Տրդատ Գ թագավորը հիվանդացավ գայլախտով: Մի գիշեր երազում հիսուսը հայտնեց արքայի քրոջը՝ Խոսրովիդուտին, թե միայն Գրիգորը կարող է իր աղոթքներով բժշլել Տրդատ թագավորին: Գրիգորին հանեցին վիրապից, և նա աղոթքներով բժշկեց արքային: Այս տեսնելով՝ Տրդատ թագավորը դարձի եկավ, զղջաց, ապաշխարեց, առաջինն ինքը մկրտվեց Գրիգորի ձեռքով, ապա մկրտեց իր ընտանիքը: 301 թ. արքայական հրովարտակով քրիստոնեությունը Հայաստանում հռչակվեց պետական կրոն: Գրիգոր Պարթևացին, Կեսարիայում Հայաստանի եպիսկոպոս ձեռնադրվելուց հետո, դարձավ Հայաստանյաց առաքելական եկեղեցու առաջին օծյալ կաթողիկոսը և երկրորդ լուսավորիչը: Հիշենք, որ առաջին լուսավորիչներ համարվեցին Թադևոս ու Բարդուղիմեոս առաքյալները: Այդ շրջանից ի վեր Գրիգոր Պարթևացին կոչվեց Գրիգոր Լուավորիչ, իսկ մեր եկեղեցին՝ Հայաստանյաց Առաքելական սուրբ եկեղեցի:
Աիդա Արշակյան