ԼՈՒՍԻԿ ԱԳՈՒԼԵՑՈՒ ԹԱՆԳԱՐԱՆՈՒՄ ԿԱՐԵԼԻ Է ՈՉ ՄԻԱՅՆ ՏԵՍՆԵԼ,ԱՅԼԵՎ` ՇՈՇԱՓԵԼ

Այցելելով Լուսիկ Ագուլեցու թանգարան, կարծես մտովի տեղափոխվում ես ուրիշ ժամանակաշրջան, որի շունչը հաղորդվում է իրերից եւ ստեղծված մթնոլորտից: Այնքան համահունչ է ամեն ինչ, որ հոգեպես հանգստանում ես: Թանգարանին կից սրճարանում էլ ծավալվեց մեր զրույցը, ուր ներկայացված էր հին ժամացույցների հավաքածուն, հեռախոսները, որոնք անցյալ դարաշրջանն են վկայում, երաժշտական գործիքները` թառ, քամանչա, սազ, 1810 թ. գերմանական մեդալակիր սեւ դաշնամուրը եւ էլի շատ ու շատ ուշագրավ իրեր: Հետո փոքրիկ շրջայց կատարեցինք թանգարանում: Լուսիկ Ագուլեցու ննջասենյակում խնամքով պահվում է այն օրորոցը, որտեղ մեծացել էր նրա հայրը, ինքը, հետո էլ թոռներն ու ծոռները: Ուշագրավ էին մ.թ.ա կավե սափորների ու լամպերի հավաքածուները: Հետաքրքիր է կյանքը` չկան մարդիկ, որոնք օգտագործել են այս ամենը, բայց մնացել են իրերը, որոնք հիշեցնում են նրանց ապրած կյանքի մասին: Ինչպե՞ս է ձեռք բերվել այս ամենը եւ հիմնադրվել թանգարանը, մենք իմացանք Լուսիկ Ագուլեցու հարսի` ԳԱՅԱՆԵ ՍԱՄՎԵԼՅԱՆԻ հետ զրույցից.

- Ինչպե՞ս առաջացավ տունը` թանգարանի վերածելու մտահղացումը:

– Տարիներ շարունակ Լուսիկ Ագուլեցին ամուսնու` քանդակագործ Յուրի Սամվելյանի հետ իրենց ընտանեկան հյուրընկալ հարկը դարձրել էին մշակութային ջերմ օջախ, յուրատեսակ հավաքատեղի արվեստը սիրող ու գնահատող տարբեր մարդկանց համար: Այցելուները շատ էին, եւ մեզ այցելող յուրաքանչյուր մարդ ուզում էր բերել նաեւ իր հյուրին, եւ թերեւս դա էր պատճառը, որ տունը որոշեցինք վերածել թանգարանի: Լուսիկ Ագուլեցին հաճախ էր սիրում կրկնել. «Ինչ վերցրել ես ժողովրդից, պետք է վերադարձնես նրան»: Թանգարանը հիմնադրվել է Լուսիկ Ագուլեցու կենդանության օրոք: Հետագայում այդ ամենը փորձեցինք զարգացնել, եւ հիմա թանգարանին կից գործում է նաեւ «Արտ» սրճարանը, ամիսներ հետո կգործի նաեւ հյուրատունը:

– Ինչպե՞ս ստեղծվեց հավաքածուն:

– Ամեն անգամ այցելելով Ագուլիս, իր ծննդավայրը` Նախիջեւան, (որ ադրբեջանցիների տիրապետության տակ է) տեսնում էր, թե ինչպես են հայ ընտանիքներում օգտագործվող իրերը ժամանակ առ ժամանակ հայտնվում օտարների ձեռքում, կամ ոչնչացվում, կամ ներկայացվում` որպես իրենց մշակույթ: Այսօր էլ աշխարհի տարբեր հեղինակավոր թանգարաններում, աճուրդներում հայատառ գրառումներով իրեր տեսնում ենք ներկայացված` որպես օսմանական արվեստ: Այսինքն` Ագուլիսից բերելով այդ իրերը, նա փորձում էր փրկել, պահպանել դրանք: Հետագայում 90-ականներին` Արցախյան պատերազմի տարիներին, երբ շրջափակում էր, երկրաշարժ, շատերը գոյության խնդիր լուծելու համար իրենց սնդուկներից հանեցին վաճառելու այն, ինչ մնացել էր: Եվ այդ տարիներին էլ նա կարողացավ ձեռք բերել այն, ինչն իր ուժերի սահմաններում էր: Քանի որ արվեստագետների ընտանիք էր, եւ գոյատեւում էին իրենց ստեղծագործությունների վաճառքից առաջացած գումարով, նրա համար էլ էր դժվար: Նկարները էժան վաճառելով, փոխանակելով, նա փորձեց պահել Հայաստանում այն, ինչը կարող էր: Երբեմն, երբ գնում էր «Վերնիսաժ», ցավով նշում էր. «Մենակ տեսնեք, թե ինչեր են տանում եւ ինչքան են տանում»: Հենց այսպես ինքնաբերաբար, պահպանելու ու սերունդներին փոխանցելու ներքին մղումով էլ ստեղծվեց հավաքածուն:

– Հավաքածուները որտեղի՞ց են ձեռք բերվել:

– Մեր տան ամբողջ հավաքածուն ձեռք է բերվել Հայաստանից կամ հայաբնակ վայրերից: Սրանք իրեր են, որոնք ժամանակի խաչմերուկներում հայտնվել են Հայաստանում: Այսինքն` հայը իր կենցաղավարության մեջ օգտագործել է նման իրեր: Եվ ինքը փորձեց ներկայացնել հայ միջավայրը: Ունենալով այս ամենը` մենք չէինք կարող այն պարփակել մի ընտանիքի ներսում, պետք էր, որ դա տեսնեին բոլորը` թե՛ տեղացիները, թե՛ օտարերկրացիները: Եվ թանգարանի սկզբունքներից մեկն էլ այն է, որ ամեն ինչ ներկայացվեր տնային ինտերիերի միջավայրում: Այսինքն` ոչ թե թանգարանային ցուցադրություն կազմակերպել, այլ ներկայացնել այնպես, ինչպես արվեստագետ ամուսինները տարիների ընթացքում ձեւավորել էին իրենց միջավայրը: Ուստի, նույն սենյակում հնարավոր է մ.թ.ա ստեղծված իրը ցուցադրել եվրոպական սպասքի հետ: Եվ այդ սկզբունքն էլ փորձել ենք առաջ տանել եւ պահպանել: Ի դեպ, նշեմ, որ ընտանիքի բոլոր անդամները ստեղծագործողներ են, եւ թանգարանում ցուցադրված են նրանց ստեղծագործությունները եւս:

– Խոսենք թանգարանային գործունեությունից, այցելուներից:

– Այն տարիներին մենք գովազդային ոչ մի քայլ չենք արել, որովհետեւ Լուսիկ Ագուլեցին դեռ շարունակում էր ապրել այստեղ, արարել, ստեղծագործել եւ հյուրերի մեծ հոսքով չէինք ուզում խանգարել նրա առօրյան: Ինչ խոսք, հյուրերն անպակաս էին, եւ թանգարանում պտտվելուց հետո բոլորն անխտիր զրուցում եւ լուսանկարվում էին նրա հետ, վայելում նրա ջերմ հյուրընկալությունը: Մեր հյուրերից շատերն են նշում, որ իրենց զգում են ինչպես տանը, սա կարծում եմ մեզ տրված լավագույն գնահատականն է:

– Դա էլ լավ գովազդ է, շուրթից շուրթ ավելի լավ է աշխատում:

– Արդեն իր մահից հետո մենք հակառակ գործընթացն ենք անում` փորձում ենք լայնորեն գովազդել, տեղեկացնել, որպեսզի այն գործը, որ ինքն արել է, հասանելի լինի շատերին, եւ կարողանան գալ, տեսնել: Մեր թանգարանում ձեւավորված մի մշակույթ ունենք, ասում ենք. «Այստեղ կարելի է ոչ միայն տեսնել, նաեւ շոշափել»: Այն իրերը, որոնք ձեռք տալուց չեն վնասվում, մենք թողնում ենք, որ մարդիկ հպվեն, զգան: Իսկապես, երբ որ հպվում ես այդ հին իրերին, զգացողությունները լրիվ այլ են:

– Լուսիկ Ագուլեցին կազմել եւ հրատարակել է գրքեր:

– Երբ արդեն միտք եղավ տունը թանգարանի վերածելու, մեզ պետք էր նաեւ որոշակի ուսումնասիրություն: Ինչպես նշեցի, սրանք ի սկզբանե ձեռք էին բերվել, որպես տան իրեր, իսկ տան իրեր ունենալու դեպքում միշտ չէ, որ դու գիտես նրա պատմական արժեքը, ժամանակագրությունը: Չնայած` Լուսիկ Ագուլեցին ներքին ինտուիցիայով շատ լավ տիրապետում էր այդ ամենին, բայց կարիք կար ուսումնասիրման, եւ «Անցյալի մասունքներ» գիրքը առաջին քայլն էր այդ ասպարեզում: Ներկայացրվեց նաեւ «Տոնածիսական մշակույթը` ըստ Լուսիկ Ագուլեցու»: Դա էլ մի հրաշալի գիրք է, որովհետեւ տարբեր ծեսերի ժամանակ օգտագործվում էին պարագաներ, տիկնիկներ, սովորույթներ, որոնք ժամանակի ընթացքում մոռացության էին մատնվել: Փառք ու պատիվ մեր ազգագրագետներին, որովհետեւ իրենք ժամանակի ընթացքում հսկայական նյութեր են ամբարել: Լուսիկ Ագուլեցին, լինելով մասնագիտությամբ նկարչուհի, ազգագրության մեջ սկսեց ստեղծագործել: Մանուկ հասակում մասնակից լինելով որոշ ծեսերի, հետագայում ուսումնասիրելով, գիտելիքներ ձեռք բերելով, Լուսիկ Ագուլեցին նոր շունչ հաղորդեց ազգագրությանը: Մի այսպիսի խոսք ունենք` ավելի լավ է մեկ անգամ տեսնել, քան հարյուր անգամ լսել, եւ Լուսիկ Ագուլեցին ստեղծեց տոնածիսական տիկնիկների, կենաց ծառերի իր կերպավորումը: Հենց դրանում էլ նրա առաքելությունն էր: Լուսիկ Ագուլեցու ստեղծած տոնածիսական տիկնիկների ցուցադրությունը եզակի է մեր հանրապետությունում: Նա նաեւ հեղինակեց իր եւ ամուսնու աշխատանքների գրքերը, որտեղ ամփոփում էր նաեւ իր անցած կյանքը: 2015 թ.-ին` Եղեռնի հարյուրամյա տարելիցին ընդառաջ, մոտ երեսուն տարազ ստեղծեց եւ վերականգնեց` շատ հաճախ գիշերներ լուսացնելով: Հրատարակեց իր եւ ամուսնու գրքերը, որտեղ ամփոփում էր իր անցած կյանքը:

– Ռեստավրացիայի խնդիր ունենո՞ւմ եք:

– Իհարկե, թեեւ ամեն ինչ հիմա կարգավորված, ցուցադրված է, բայց այս իրերը միշտ չէ, որ այսպես ենք ձեռք բերել: Այս առումով հսկայական աշխատանք է կատարվել: Հաճախ արծաթե զարդերը գնում էր վնասված վիճակով եւ, դետալ-դետալ մշակելով, նոր շունչ էր տալիս նրանց: Սկսած գրքերից, վերջացրած կահ-կարասիով, վերականգնման կարիք են ունեցել:

– Կորոնավիրուսի ընթացքում թանգարանը այցելուների պակաս ունեցա՞վ:

– Մենք հիմա փակել ենք թե՛ թանգարանը, թե՛ սրճարանը: Թանգարանային գործունեությունը պարետի հրամանով արգելված է: Քանի որ մեր սրճարանը եւ թանգարանը միաձուլված են, որոշեցինք ժամանակավորապես դադարեցնել մեր գործունեությունը` պահպանելով այցելուների եւ անձնակազմի անվտանգությունը: Երբ ամեն ինչ կարգավորվի, սիրով կընդունեք մեր հյուրերին, որոնք արդեն մեր լավ բարեկամներն են:

Նունե ԶԱՔԱՐՅԱՆ