«Հայաստանը դարձնում են տնտեսական գերեզման». Հրանտ Բագրատյան

Կարող էր ավելի վատ լինել, բայց 2020-2021 թթ.-ին շանսեր չկան, որ աստիճանաբար վիճակը կլավանա: Ամփոփելով 2019 թվականի տնտեսական ձեռքբերումներն ու ձախողումները եւ ընդհանրապես` Հայաստանի տնտեսական քաղաքականությունը` 2018 թվականի մայիսյան իշխանափոխությունից հետո` նշեց ՀՀ նախկին վարչապետ, տնտեսագիտության, փիլիսոփայության դոկտոր ՀՐԱՆՏ ԲԱԳՐԱՏՅԱՆԸ:

«ԵՐԵՎԱՆԸ Ո՛Չ ՊՈՄՊԵՅՆ Է, Ո՛Չ ԷԼ ԿԱԼԿԱԹԱՆ»

– Պարոն Բագրատյան, ինչպե՞ս կգնահատեք երկրի տնտեսական աճը:

– Անցյալ տարի հրապարակվել է 5 տոկոս տնտեսական աճ, այս տարի կհրապարակեն 6.5 կամ 7 տոկոս, այս տարվա թիվը նաեւ նկարչության պրոդուկտ է, որովհետեւ այն չափազանցված է շուրջ 2 անգամ: Ընդհանուր առմամբ` «երջանկացնող» տնտեսական քաղաքականության արդյունքում` առաջատար ճյուղերն են դարձել ավտոմեքենաներ ներմուծելն ու վաճառքը, խաղերը եւ հանքարդյունաբերությունը: Տնտեսական աճի համար թիվ մեկ ուղղությունը ավտոմեքենաների ներմուծումն ու վաճառքն է: 2020-ին կարող է ներմուծվել մինչեւ 200 հազար մեքենա, այսինքն` 200 հազար «խլամ»: Մենք Երեւանում, կարծես թե, արդեն ունենք 600-650 հազար մեքենա, որոնց տեղավորելը, պարզապես կանգնելու համար, պահանջում է 45 հազ. քառ կմ տարածք: Իսկ քաղաքի ընդհանուր մակերեսը 220 հազ. քառ. կմ է: Երեւանը ո՛չ Պոմպեյն է, ո՛չ էլ Կալկաթան, որոնք փոքր մեքենաներով լցրել են: Սա արդեն իջեցնում է նաեւ ՀՆԱ-ն, որովհետեւ անլուծելի խնդիր է դարձել, եւ չի կառուցվել ոչ մի մետր տրանսպորտային հանգույց: Տնտեսական աճի մյուս ուղղությունը խաղերն են` 25-30 տոկոս աճով, երրորդ տեղում հանքարդյունաբերությունն է` 18 տոկոսով: Վերջինի մասով ասեմ, որ տպավորություն է, թե բոլորը շփոթվել են` ինչ է լինելու վերջը, եւ ով ինչքան էքսկավատոր կամ տրակտոր ունի, փորձում է դրանով ինչքան հանք կա` հանի ու տանի: Օրինակ, մոլիբդենը պետք է հերիքեր 300-400 տարի, բայց երեւի մի 30 տարուց կվերջանա, հետեւանքներն էլ չեմ ասում... Տնտեսական կառուցվածքային աճի տեսակետից միակ հաջողը, որը մի փոքր ավել է աճել, մշակվող արդյունաբերությունն է: Միայն խիստ երեւակայության դեպքում սա կարելի է անվանել որեւէ հաջողություն: Ներդրումները նույնպես արհեստական են, պետությունը ցույց է տալիս ներդրումների աճ, բայց այն սխալ հաշվարկ է:

– Անդրադառնանք կոռուպցիայի եւ ստվերի դեմ պայքարին. այս հարցում ի՞նչ ձեռքբերումներ ունենք:

– Ինձ հայտնի չէ մի դեպք, որը քննվել է, դատ է եղել, եւ գոնե մեկ դրամ բերվել է բյուջե: Ես փնտրել, բայց բյուջեի եկամուտներ-ծախսեր բաժնում որեւէ թիվ չեմ գտել, որը կվկայեր կոռուպցիայի դեմ պայքարի արդյունքում վերադարձված միջոցների մասին: Այդպիսի մի թիվ չեմ տեսել: Ինչքան էլ դժվար լինի, էն որ ասում են` բռնում են, այդ ամենը դատավարական գործունեության արդյունքում պետք է արվի: Վստահ եմ` այս իշխանության հեռանալուց հետո` նրանք, ովքեր փող են տվել, դիմելու են դատարան եւ հետ ստանան ամեն ինչ: Պետությունը ստիպված բախվելու է այդ պրոբլեմին: Կոռուպցիայի եւ ստվերի դեմ պայքարի հիմնական ցուցանիշը հարկեր-ՀՆԱ հարաբերակցությունն է: Այս տարի, անցյալ տարվա համեմատ, կհավաքվի 200-220 մլրդ դրամ կամ 15 տոկոսով ավելի գումար: 220 մլրդի 90 մլրդը տնտեսական աճի արդյունքում է, մոտ 75 մլրդ ստացվում է մեքենաների լրացուցիչ ներմուծումից: Այո, կա 60 մլրդ, որն ավելացել է հարկային վարչարարության հաշվին: Այսինքն, «հեղափոխական շունչը» արժեցել է ընդամենը 60-70 մլրդ դրամ ու կանգնել, մյուս տարի նման շարժում չունենք: Այսինքն, երբ ասում ենք աննախադեպ է երեւույթը, այո, մարդկության պատմության մեջ էլ երբեք չի լինի, որ 2019 թ.-ը լինի:

«ՈՉ ՄԻ ԵԿԱՄՈՒՏ ԷԼ ՉԻ ԱՃԵԼ»

– Իսկ ի՞նչ կասեք սոցիալական ցուցանիշների մասին:

– Նախորդ տարի աշխատավարձերը բարձրացվել են 3.8 տոկոսով, նույն ժամանակահատվածում գնաճը կազմել է 2.5 տոկոս գնաճ, իսկ այս տարի 5.9 տոկոսով է աշխատավարձը բարձրացել, 1.5 տոկոս էլ կազմել է գնաճը: Բայց այստեղ էլ հարց կա, կուտակայինը, որ ներդրվել է, հաշվում են որպես եկամուտ: Օրինակ, որ ասում ենք` այս տարի 5.9 տոկոս աշխատավարձի աճ է եղել, իրականում ոչ թե աշխատավարձն է աճել, այլ մենք կուտակայինն ինչ-որ փոխանցում ենք, որը ծախս է, հաշվում ենք` որպես եկամուտ: Ստացվում է ոչ մի եկամուտ էլ չի աճել:

– Ի վերջո, ո՞րն է ելքը` տնտեսության զարգացման համար:

– Կառավարությունը չի կարող անընդհատ խրախուսել սպառումը: Էս կառավարության հետ էդ թեմայով խոսել ընդհանրապես չի ստացվում, ասում է` դրանով դեստաբիլիզացնում ես վիճակը, է՜հ, գերեզմանում էլ ստաբիլ վիճակ է: Դուք դարձնում եք Հայաստանը տնտեսական գերեզման, եթե այդպիսի փոփոխություններ չեք անում: Մինչդեռ ելքը դրամի կուրսը բարձրացնելն է: Միակ ելքն այն է, որ Կենտրոնական բանկը սկսի արագորեն գնել դոլար, աստիճանաբար բարձրացնի դրամի կուրսը, որ տնտեսությունն աշխատի: Այլապես փլվելու է, երբ դա եղավ, մի օրում տեղի կունենա կենսամակարդակի 2.5-3 անգամ անկում: Եթե այսպիսի փոփոխություն չեն անում, ապա Հայաստանը դարձնում են տնտեսական գերեզման: Իսկ թե ինչ կա կառավարության մտքում, ես նույնիսկ չգիտեմ: Լավագույն դեպքում` մենք այս կառավարության քաղաքականության արդյունքում կունենանք միայն կորուստներ, իսկ վատագույն դեպքում` այդ կորուստները կարող են հսկայական լինել:

ՀՐԱՆՏ ՍԱՐԱՖՅԱՆ