Երկրորդ շանս բնությունը չի սիրում. Բռնի տեղահանումից երկու տարի անց վերքերը արյունահոսում են նույն ուժգնությամբ

Երկու տարուց ավելի է  անցել  բռնի տեղահանությունից, և այսօր արդեն զգացմունքից բացի ունենք նաև մտածելու պարտավորություն՝ ինչո՞ւ այսպես եղավ, ինչպե՞ս հասանք այս ողբերգական հետևանքին հարցին անդրադարձել է արցախցի հայտնի փաստաբան Ռաֆայել Մարտիրոսյանից, ով նկատեց.
 - Առաջին և ամենացավոտ պատճառը պետական կամքի և ռազմաքաղաքական հաշվարկի բացակայությունն էր։ Տարիներ շարունակ ձևավորվեց մի իրավիճակ, որտեղ անվտանգությունը փոխարինվեց խոստումներով, իսկ ուժի հաշվարկը՝ հույսով։ Երբ պետությունը հրաժարվում է պաշտպանական մտածողությունից, հակառակորդը դա դիտում  է որպես խոցելիության ակնհայտ հնարավորություն։ Երկրորդը՝ միջազգային սխալ հույսերն էին։ Մեզ ներշնչեցին, թե միջազգային կառույցները, իրավունքը կամ միջնորդները կկանգնեն արդարության կողքին։ Սակայն իրականությունը դաժան է․ աշխարհը առաջնորդվում է շահերով, ոչ թե արդարությամբ։ Իսկ մենք ժամանակին չկառուցեցինք այնպիսի հարաբերություններ, որ շահը համընկներ մեր գոյության հետ։ Երրորդ պատճառը՝ ազգային միասնականության խաթարումն էր։ Ներքին պառակտումը, փոխադարձ անվստահությունը, «սև-սպիտակ» բաժանումները թուլացրին մեր դիմադրողականությունը։ Երբ ժողովուրդը ներսից է բաժանվում, դրսից պարտադրանքը դառնում է անխուսափելի։ Չորրորդը՝ Արցախի սուբյեկտայնության աստիճանական զրոյացումն էր։ Արցախը դադարեց ընկալվել որպես ինքնուրույն քաղաքական միավոր, դարձավ բանակցային «թեմա», ոչ թե  հայրենիք՝ իր իրավունքով, իր ժողովրդի ճակատագրով։ Եվ վերջապես՝ մարդկային գործոնը։ Անտեսվեցին արցախցու ձայնը, զգուշացումները, ցավը։ Մինչդեռ այդ մարդիկ ամեն օր ապրում էին վտանգի առաջնագծում և ավելի հստակ էին զգում մոտեցող աղետը։ Այս ամենի հետևանքը դարձավ ոչ միայն տարածքի կորուստը, այլ՝ հայրենի հողի վրա թաղված ծնողների  և սրբազան ճանապարհ անցած  հերոսների գերեզմաններից կտրվածություն, ինքնության վերք։ Բայց մտածումը միայն մեղադրելու համար չէ։ Այն պետք է դառնա սթափության սկիզբ։ Եթե չհասկանանք պատճառները, հետևանքները կկրկնվեն այլ ձևով, այլ վայրում։ 
 Ձեր պատասխանը մոտ է   փիլիսոփայականին , բայց նաև դաժանորեն իրատեսական է․ արդյո՞ք մենք չգործեցինք բնության օրինաչափությունների դեմ։ 
     Բնության ամենահիմնարար օրենքներից մեկը պահպանման և ինքնապաշտպանության օրենքն է։ Յուրաքանչյուր կենդանի համակարգ, լինի դա օրգանիզմ, ժողովուրդ թե պետություն, կամ ամրանում է՝ դիմադրելով սպառնալիքին, կամ քայքայվում է՝ անտեսելով այն։ Երբ վտանգը գիտակցվում է, բայց պաշտպանությունը փոխարինվում է հույսով, դա արդեն հակաբնական վարք է։ Հետևաբար  ուժի վակուումը միշտ լցվում է մեկ ուրիշ ուժով։ Երբ մենք թուլացրինք մեր պաշտպանական, քաղաքական և հոգևոր սահմանները, այդ դատարկությունը բնականորեն լցվեց հակառակորդի կամքով։ Սա ոչ թե դավադրություն է, այլ օրինաչափություն։ Մեկ այլ օրենք է պատճառ–հետևանք կապը։ Բնությունը չի պատժում, այն պարզապես արձագանքում է։ Տարիներ շարունակ արված սխալ ընտրությունները, չկայացված որոշումները, ինքնախաբեությունը մի օր անխուսափելիորեն վերածվում են հետևանքի։ Բռնի տեղահանումը այդ երկար շղթայի վերջնակետն էր, ոչ թե հանկարծակի պատահարը։ Կա նաև համակարգային հավասարակշռության օրենքը։ Երբ համակարգը ներսից կորցնում է ներդաշնակությունը՝ ժողովուրդը բաժանվում է, արժեքները վերացվում են, պատասխանատվությունը ցրվում է, համակարգը դառնում է փխրուն։ Իսկ բնությունը չի պահում փխրուն համակարգերը․ դրանք կամ փոխվում են, կամ փլվում։ Սակայն այստեղ կա մի կարևոր ճշմարտություն․ բնության օրենքներին հակառակ գնալը վերջնական դատավճիռ չէ։ Բնությունը նաև վերականգնման օրենք ունի։ Այն, ինչ գիտակցում է իր սխալը, կարող է նորից հավասարակշռվել՝ ցավով, բայց նաև իմաստությամբ։ Այս իմաստով մեր ողբերգությունը ոչ միայն կորուստ է, այլ նաև խիստ դաս։ Հարցն այսօր այլևս սա է․ կկարողանա՞նք արդյոք այս անգամ ապրել բնության օրինաչափություններին համահունչ՝ ուժ, ինքնապաշտպանություն, հիշողություն, միասնականության մեջ։ 
 Այո՛, ոչ միայն կարելի է, այլ անհրաժեշտ է նաև զուգահեռներ տանել․ որովհետև պատմության ամենավտանգավոր պահը այն է, երբ սխալը կրկնվում է՝ արդեն փորձառությամբ, բայց առանց իմաստության։ 
    Առաջին զուգահեռը՝ վտանգի թերագնահատումն է։ Նախկինում սպառնալիքները երկար ժամանակ ներկայացվեցին որպես «կառավարելի», «դիվանագիտական լուծման ենթակա»։ Նույն մտածողությունը տեսանելի է նաև այսօր, երբ ակնհայտ ռիսկերն անվանվում են «նոր իրականություն»՝ փոխարենը դրանց դիմակայելու։ Երկրորդը՝ ուժի փոխարինումն է  խոսքերով։ Անցյալում պաշտպանական կարողությունը աստիճանաբար նահանջեց հռետորաբանության առաջ։ Այսօր ևս հաճախ ձևավորվում է այն տպավորությունը, թե ճիշտ բառերն ու ձևակերպումները կարող են փոխարինել իրական ուժին։ Բայց պատմությունը ցույց է տալիս, որ խոսքը չի զսպում իրական սպառնալիքները։ Երրորդ զուգահեռը՝ արտաքին հենարանների գերագնահատումն է։ Նախկինում հավատ կար, որ միջազգային մեխանիզմները կամ երրորդ կողմերը կկանխեն աղետը։ Այսօր այդ հավատը պարզապես այլ անուն է ստացել, բայց բովանդակությունը նույնն է։ Իսկ երբ սեփական սուբյեկտայնությունը թուլանում է, դաշնակիցները դառնում են պայմանական։ Չորրորդը՝ ներքին պառակտման շարունակականությունն է։ Անցյալում հասարակության բաժանումը խաթարեց համազգային դիմադրությունը։ Ցավոք, այսօր էլ միասնականության փոխարեն հաճախ գերիշխում է փոխադարձ մեղադրանքը։ Սա ուղիղ կրկնություն է այն ճանապարհի, որը արդեն մեզ հասցրել է կործանման։ Հինգերորդ զուգահեռը՝ հիշողության արժեզրկումն է։ Նախկինում անտեսվեցին նախազգուշացնող ձայները՝ հատկապես պատմության։ Այսօր ևս  ականատես ենք լինում, թե ինչպես է ցավալի փորձը ներկայացվում որպես «փակված էջ»՝ առանց դրա հետևանքները հաղթահարելու։ Սակայն կա նաև մեկ վճռորոշ տարբերություն․ այսօր մենք արդեն գիտենք, թե ինչ է տեղի ունենում, երբ սխալը անտեսվում է։ Այս ընկալումը կամ կդառնա փրկության սկիզբը, կամ՝ կրկնակի մեղք  գործելը։ Փիլիսոփայական իմաստով՝ պատմությունը չի պատժում կրկնության համար, այլ բացահայտում է անսովոր դաժանությամբ այն, ով չի սովորում։ 
Ինչ ուղիներ  կան Ձեր պատկերացմամբ։ Գուցե  հարցին պատասխանենք մանիֆեստի  սկզբունքով։
  Մենք կանգնած ենք մի կետի առաջ, որտեղ անցյալը այլևս հիշողություն չէ, իսկ ներկան՝ պարզապես պահ չէ։ Սա օրինաչափությունների խաչմերուկն է։ Մենք սխալվեցինք ոչ միայն որոշումներում, այլ՝ կյանքի օրենքների ըմբռնման մեջ։ Մտածեցինք, թե կարելի է գոյատևել առանց ուժի, պահպանվել առանց ինքնապաշտպանության, ապրել առանց հիշողության։ Բայց բնությունը չի ճանաչում հռետորաբանությունը։ Բնությունը ճանաչում է միայն կամք, հավասարակշռություն և դիմադրություն։ Երբ մենք հրաժարվեցինք ինքնապաշտպանությունից՝ դա կոչեցինք խաղաղություն։ Երբ նահանջեցինք ուժից՝ դա անվանեցինք իրատեսություն։ Երբ մոռացանք ցավը՝ դա ներկայացրինք որպես առաջ նայելու կարողություն։ Սակայն բնության օրենքները անվանումներ չեն ճանաչում։ Դրանք արձագանքում են միայն բովանդակությանը։ Այսօր Հայաստանի Հանրապետությանը սպառնացող վտանգը ոչ միայն սահմանային է, այլ կենսաբանական՝ որպես պետություն գոյատևելու հարց։     Պետությունը կենդանի համակարգ է։ Եթե այն չի պաշտպանում իրեն՝ այն քայքայվում է։ Եթե այն չի հիշում իր վերքերը՝ նորից է վիրավորվում։ Եթե այն ներսից բաժանվում է՝ դրսից է ճնշվում։ Մենք չունենք շքեղություն կրկնելու արդեն վճարված սխալները։ Մեր հայրենիքը  այդ գինն արդեն վճարեց՝ Արցախի  կորստով,մարդկային կյանքերով, գերեզմաններով, հիշողությամբ։ Այս մանիֆեստը մեղադրանք չէ։ Սա զարթոնքի կոչ է։ Ընտրությունը դեռ մերն է։ Բայց ժամանակը այլևս մեր դաշնակիցը չէ։ 
Մենք պարտվեցինք ոչ թե որովհետև ուժ չունեինք, այլ որովհետև հրաժարվեցինք ուժ լինելուց։ Մենք կորցրինք ոչ միայն հող, այլ ինքնապաշտպանվելու կամքը։ Խաղաղությունը շփոթեցինք հանձնվելու հետ, զիջումը՝ խոհեմության, լռությունը՝ իմաստության։ Բնությունը չի լսում մեր արդարացումները։ Նա արձագանքում է միայն մեկ բանին՝ դիմադրե՞լ ես, թե՞ նահանջել։ Ժողովուրդը, որը մոռանում է իր վերքերը, պատրաստվում է նորերին։ Մենք արդեն տեսել ենք, թե ինչ է լինում, երբ ուժի փոխարեն առաջարկում ենք բառեր, իսկ պատասխանատվության փոխարեն՝ հույսեր։ Այսօր նույն սխալների կրկնությունը այլ անուն ունի, բայց նույնն է բովանդակությունը և սա վերջին զգուշացումն է՝ նույն սխալները չկրկնելու համար։ Բնության հետ չեն բանակցում։ Նրան կամ համահունչ են ապրում, կամ դուրս են մնում պատմությունից։ Ընտրությունը դեռ կա։ Բայց երկրորդ շանսերը բնությունը չի սիրում։

Հետևեք մեզ նաև տելեգրամում՝

Ներբեռնեք Iravunk հավելվածը և եղեք միշտ տեղեկացված՝