Հայաստանի ոչ սովորական յոթ բարեկամները 1

ՄԱՐԻՆԱ ԵՎ ՀԱՄԼԵՏ ՄԻՐԶՈՅԱՆՆԵՐԻ ՀԱՏՈՒԿ ՆԱԽԱԳԻԾԸ

«ԶԱՐՄԱՑՆԵԼ» բառի իմաստը Վ. Ի. Դալի բառարանում (Սանկտ Պետերբուրգ, 1863–1866). «Զարմացնել մեկին, ապշեցնել, հիացնել, ստիպել զարմանալ... Զարմանալի, զարմանք առաջացնող, հրաշալի, տարօրինակ, արտասովոր կամ անսովոր, արտակարգ, զմայլելի, հիանալի, չտեսնված, ոչ սովորական, բացառիկ...»։ Եվ վերջապես՝ «մարդ, որը ինչ-որ բանով սովորական չէ», այսինքն՝ մյուսներից շատ տարբերվող է, ականավոր է։

Հայաստանի յոթ ոչ սովորական բարեկամները՝ Հայաստանի ժողովրդական բանաստեղծ Վալերի Բրյուսովը, ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիայի ակադեմիկոս և Էրմիտաժի տնօրեն Բորիս Պիոտրովսկին, Հայաստանի ազգային հերոս Նիկոլայ Ռիժկովը, Հայաստանի Հանրապետության «Պատվո շքանշանի ասպետ» և գրող Կիմ Բակշին, Հայաստանում Ռուսաստանի Դաշնության արտակարգ և լիազոր դեսպան Վլադիմիր Ստուպիշինը, սոցիոլոգիական գիտությունների  դոկտոր, «Ապստամբ Ղարաբաղ» վեպի հեղինակ Վիկտոր Կրիվոպուսկովը, ՌԴ Պետդումայի պատգամավոր Կոնստանտին Զատուլինը՝ մեր «Այս զարմանահրաշ ռուսաստանցիները» նախագծի հերոսները, պատկանում են տարբեր դարաշրջանների։ Սակայն նրանցից յուրաքանչյուրը նկատելի հետք է թողել պատմության մեջ։

Նիկոլայ Իվանովիչ Ռիժկով

(28.09.1929, Դիլեևկա գյուղ, Արտեմովսկի շրջան, Դոնեցկի մարզ–28.02.2024, Մոսկվա)

Նիկոլայ Ռիժկովը ծնվել է հանքագործի ընտանիքում։ Նա խորհրդային և ռուս պետական ​​գործիչ էր, ԽՍՀՄ նախարարների խորհրդի նախագահ (1985–1991), ԽՄԿԿ Կենտկոմի քաղբյուրոյի անդամ (1985–1990), Հայաստանի ազգային հերոս (2008), Ռուսաստանի Դաշնության աշխատանքի հերոս (2019)։

Ռիժկովը Խորհրդային Միության կառավարությունում է աշխատել 1975 թվականից։ Նա եկել է լեգենդար «Ուրալմաշ» գործարանից, որտեղ աշխատել է քառորդ դար, աշխատանքային ուղին՝ արհեստանոցի վարպետից մինչև արդյունաբերական հսկայի գլխավոր տնօրեն։ Նա նշանակվել է ծանր և տրանսպորտային մեքենաշինության նախարարի առաջին տեղակալ, իսկ 1979 թվականին Ռիժկովը աշխատանքի է տեղափոխվել ԽՍՀՄ պետական ​​պլանավորման կոմիտե՝ որպես Ն. Կ. Բայբակովի առաջին տեղակալ։ Երեք տարուց ավելի նա եղել է լեգենդար «ստալինյան ժողովրդական կոմիսարի» աջ ձեռքը։

Հենց այս պաշտոնից, ԽՄԿԿ Կենտկոմի գլխավոր քարտուղար Յու. Վ. Անդրոպովի նախաձեռնությամբ, 1982 թվականի նոյեմբերին նա տեղափոխվեց աշխատանքի Կենտկոմի ապարատում, ղեկավարեց նոր տնտեսական բաժինը և դարձավ Կենտկոմի քարտուղարը տնտեսագիտության գծով։

1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ին Խորհրդային Միությունում՝ Հայաստանի Հանրապետության հյուսիսային մասում, տեղի ունեցավ ողբերգություն։ Ռիխտերի սանդղակով 10-բալանոց ավերիչ երկրաշարժը երկրի երեսից սրբեց Սպիտակ քաղաքը։ Ավերվեցին Լենինական (Գյումրի) և Կիրովական (Վանաձոր) քաղաքները, որոնք ստացան 9,8 բալանոց հարված։ Փրկարարական և վերականգնողական աշխատանքների ղեկավարումը հանձնարարվեց ԽՍՀՄ նախարարների խորհրդի նախագահ Ն. Ի. Ռիժկովին։               

 Նիկոլայ Ռիժկով. «Ցերեկն իմացա, որ երկրաշարժը շատ ուժեղ է եղել, որոշեցի, որ այդ գիշեր թռչելու եմ այնտեղ և առավոտյան պետք է ժամանեմ։ Ընդհանրապես ես հաշվարկել էի երեք օր՝ թռչել, դիտել, որոշ հրահանգներ տալ և այլն, բայց  մնացի այնտեղ ընդմիշտ»։

Ավելի ուշ, լրագրողի հարցին ի պատասխան, Նիկոլայ Ռիժկովը կպատասխաներ. «Ինչո՞ւ մնացի երկու ամիս։ Ինչո՞ւ գործնականում թողեցի Նախարարների խորհրդի նախագահի իմ պաշտոնը, և իմ տեղակալներն էին աշխատում այնտեղ։ Որովհետև, երբ ես եկա, մնացի մեկ-երկու օր, հասկացա, որ անհրաժեշտ է մնալ, անհրաժեշտ  է մոբիլիզացնել երկիրը, որպեսզի ամեն դեպքում անենք այն, ինչը պետք է անենք։ Լսեք, պետք է թաղվեր 25,000 մարդ, պետք է դուրս բերվեին մահացած մարդիկ։ 16,000 մարդ դուրս բերվեց փլատակներից, ավելի քան 100,000-ը հաշմանդամ դարձան»։

Հայաստանին օգնության հասավ ամբողջ երկիրը, և այն, ինչ Նիկոլայ Ռիժկովի թիմին հաջողվեց անել ավերված հանրապետությունում, իսկական սխրանք է։ Իր ուսերին դնելով անտանելի թվացող բեռ՝ Ռիժկովը կարողացավ հավաքել մասնագետների թիմ՝ բժիշկներ, փրկարարներ, շինարարներ, ճարտարապետներ, որոնք պատվով հաղթահարեցին դժվարագույն խնդիրը՝ ինչ գնով էլ լինի, վերականգնել կյանքը։

Այդ իրադարձությունների մասին «Մոսկովսկի կոմսոմոլեց» թերթում (2024 թվականի մարտի 1) իր հիշողություններն է պատմել ԽՍՀՄ քաղաքացիական ավիացիայի նախկին փոխնախարար Օլեգ Սմիռնովը. «Հաջորդ օրերին մենք արդեն վերականգնել էինք թռիչքուղին և կարգավորել վթարված էլեկտրաէներգիան։ Նիկոլայ Իվանովիչը կարգադրեց, և Իլ-76 ինքնաթիռներով ամբողջ երկրից Լենինական սկսեցին ժամանել վերամբարձ կռունկներ։ Նախատեսված էր դրանց միջոցով բարձրացնել բետոնե սալերը և մաքրել ավերակները»։

Այս մարտավարությունը գործուն եղավ։ Հաջորդ օրը Լենինականում վայրէջք կատարեցին տարբեր բեռներով 72 ինքնաթիռներ։ Սա այն դեպքում, երբ տեղական օդանավակայանի հարթակը հաշվարկված էր չորս ինքնաթիռի համար։ Անհրաժեշտություն  դարձավ ստեղծելու նոր կայաններ, ջանքում էին, որ ինքնաթիռները հնարավորինս արագ բեռնաթափվեն և հետ թռչեն։ Հետագայում ամեն օր ընդունում էին մինչև հարյուր ինքնաթիռ, վիրավորներին ու երեխաներին հետ էին ուղարկում։

Ամեն տեղից՝ բոլոր մայրցամաքներից դեպի փոքրիկ, արյունահոսող հանրապետություն էին թռչում հարյուրավոր ինքնաթիռներ մարդասիրական օգնությամբ։ Սովորական ժամանակ յուրաքանչյուր նման չվերթ կպահանջեր ԱԳՆ-ի և այլ գերատեսչությունների մակարդակով անվերջանալի համաձայնությունները։

Այն ժամանակ դրա համար ժամանակ չկար։ Փլվում էին միջպետական ​​հարաբերությունների սովորական կարծրատիպերը։ Բավական էր միայն Նիկոլայ Իվանովիչի բանավոր կարգադրությունը՝ այս կամ այն ինքնաթիռի վայրէջքի, բուլդոզերների, կռունկների, այլ անհրաժեշտ տեխնիկայի արտահերթ, գերշտապ առաքման, զորամասերի տեղափոխման թույլտվություն ստանալու համար։ Արդյունաբերության ականավոր կազմակերպիչ Նիկոլայ Ռիժկովն օգտագործում էր իր ողջ շատ հարուստ փորձը նույնիսկ ամենաանելանելի իրավիճակներից դուրս գալու համար։ Նրան կարելի էր հանդիպել ամենուրեք, ցերեկն ու գիշերը՝ Սպիտակում, Լենինականում, Երևանում։ Խորանալով ամեն մի մանրուքի մեջ՝ նա մանրակրկիտ հետևում էր արտասահմանից ժամանած փրկարարների աշխատանքին։ Հասկանալով, որ անսպասելիորեն տհաճությունների է հանդիպում, նա հատկապես նշեց Իսրայելից եկած փրկարարների ու բժիշկների անձնուրաց աշխատանքը։ Այդ անգնահատելի փորձը հետագայում օգտագործվեց Ռուսաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարարության (ԱԻՆ) ձևավորման ժամանակ։

1998 թվականին Սպիտակում տեղադրվեց Նիկոլայ Ռիժկովի հուշարձանը,  նրա անունն է  կրում քաղաքի հրապարակներից մեկը։ Գյումրիում նրա պատվին փողոց կա։

2008 թվականին՝ ողբերգության 20-րդ տարելիցին, Ն. Ի. Ռիժկովն արժանացել է «Հայաստանի ազգային հերոս» կոչմանը, և նրան շնորհվել է «Հայրենիքի շքանշան»՝ «1988 թվականի ավերիչ երկրաշարժից հետո վերականգնողական աշխատանքների կազմակերպման գործում ունեցած անձնական ծանրակշիռ ներդրման, Հայաստանի համար դժվար ժամանակներում նրան բացառիկ բարոյական աջակցություն ցուցաբերելու համար»։

Հարկավոր է խորհել Նիկոլայ Ռիժկովի՝ դեռևս 2017 թվականին ասած խոսքերի շուրջ. «Ես կարող եմ պատկերացնել մեկ այլ երկիր, որը կարող էր փախչել ինչ-որ տեղ, եթե նրան մատով կանչեին, բայց ո՛չ Հայաստանը»։ Նիկոլայ Իվանովիչը դժվար թե կարող էր պատկերացնել, որ նման բան կպատահի իր սիրած Հայաստանի հետ։ Հայ ժողովուրդը, որը կորցրել է Արցախը, վերջիվերջո պետք է միավորվի և կատարի իր ազգային հերոսի պատվերը։ Այլ ճանապարհ չկա։

Հետևեք մեզ նաև տելեգրամում՝

Ներբեռնեք Iravunk հավելվածը և եղեք միշտ տեղեկացված՝