Վաշինգտոնի փաստաթուղթն Անկարայում ընկալվեց որպես լուրջ ահազանգ. Անդրանիկ Իսպիրյան

«Ի­րա­վուն­քը» զրու­ցել է թուր­քա­գետ ԱՆԴՐԱՆԻԿ ԻՍՊԻՐՅԱՆԻ հետ՝ անդ­րա­դառ­նա­լով հայ-թուր­քա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի կար­գա­վոր­ման թուր­քա­կան կող­մի հա­տուկ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ Սեր­դար Քըլ­ըչի Հա­յաս­տան կա­տա­րած այ­ցին, ինչ­պես նաեւ հայ-թուր­քա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի հնա­րա­վոր զար­գա­ցում­նե­րի շուրջ:

«ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ՑԱՆԿԱՑԱԾ ՔԱՅԼ ԴԵՊԻ ՀԱՅԱՍՏԱՆ ԻՆՔՆԱՆՊԱՏԱԿ ՉԻ ԼԻՆՈՒՄ»

- Ձեր մաս­նա­գի­տա­կան տե­սանկ­յու­նից` ո՞րն էր Սեր­դար Քըլ­ըչի պաշ­տո­նա­կան այ­ցի հիմ­նա­կան նպա­տա­կը։

- Հար­ցը շատ կա­րե­ւոր է, ո­րով­հե­տեւ Թուր­քիա­յի ցան­կա­ցած քայլ դե­պի Հա­յաս­տան ինք­նան­պա­տակ չի լի­նում։ Ե­թե փոր­ձենք նա­յել վեր­ջին ե­րեք-չորս տա­րի­նե­րի հա­մա­տեքս­տում, ա­պա կտես­նենք, որ հայ-թուր­քա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի շուրջ ըն­թա­ցող գոր­ծըն­թաց­նե­րը մշտա­պես կապ­ված են ե­ղել ա­վե­լի լայն տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին զար­գա­ցում­նե­րի հետ։ Հի­մա նրա այ­ցը, իմ դի­տարկ­մամբ, ու­ներ մի քա­նի շերտ․ա­ռա­ջին եւ ա­մե­նաէա­կանն այն էր, որ Թուր­քիան չէր ու­զում դուրս մնալ այն դի­նա­մի­կա­յից, ո­րը ձե­ւա­վոր­վել էր Հա­յաս­տա­նի, Ադր­բե­ջա­նի եւ ա­րեւմտ­յան դե­րա­կա­տար­նե­րի՝ մաս­նա­վո­րա­պես ԱՄՆ-ի մաս­նակ­ցութ­յամբ։

­Հի­շեց­նեմ, որ ա­վե­լի քան ե­րեք տա­րի շա­րու­նակ ըն­թա­նում են հայ-թուր­քա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի կար­գա­վոր­ման բա­նակ­ցութ­յուն­նե­րը՝ պաշ­տո­նա­կան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի մա­կար­դա­կով։ Մեր կող­մից այդ ման­դա­տը ստանձ­նել է ԱԺ փոխ­նա­խա­գահ Ռու­բեն Ռու­բին­յա­նը, իսկ թուր­քա­կան կող­մից՝ Սեր­դար Քըլ­ըչը:  

Այս­տեղ պետք է նկա­տել մի կա­րե­ւոր հան­գա­մանք. Վա­շինգ­տո­նում հրա­պա­րակ­ված ե­ռա­կողմ հայ­տա­րա­րութ­յու­նը՝ Ադր­բե­ջա­նի, ԱՄՆ-ի եւ Հա­յաս­տա­նի մաս­նակ­ցութ­յամբ, որ­տեղ ո­րե­ւէ հի­շա­տա­կում ան­գամ չկար Թուր­քիա­յի մա­սին, Ան­կա­րա­յում ըն­կալ­վեց որ­պես լուրջ ա­հա­զանգ։

­Պատ­կե­րաց­րեք՝ տա­րա­ծաշր­ջա­նում ըն­թա­նում են կա­րե­ւո­րա­գույն բա­նակ­ցութ­յուն­ներ, քննարկ­վում են սահ­ման­նե­րի ա­պաշր­ջա­փակ­ման, կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի բաց­ման, խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի ու անվ­տան­գութ­յան հար­ցեր, բայց Թուր­քիան պաշ­տո­նա­պես «եր­րոր­դա­կան» դիր­քե­րում է։ Սա, բնա­կա­նա­բար, հա­կա­սում էր Թուր­քիա­յի ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նութ­յան հիմ­նա­րար տրա­մա­բա­նութ­յա­նը, ո­րը միշտ ձգտում է լի­նել գոր­ծըն­թաց­նե­րի ա­ռանց­քում։

­Հենց այդ պատ­ճա­ռով էլ այ­ցի հիմ­նա­կան նպա­տա­կը, իմ խո­րին հա­մոզ­մամբ, Հա­յաս­տա­նի հետ շփում­նե­րի վերսկ­սումն ու վե­րահս­կո­ղութ­յան վե­րա­կանգ­նումն էր։ Ե­թե կա ու­ղիղ կապ, ա­պա կա նաեւ ազ­դե­լու հնա­րա­վո­րութ­յուն։ Ե­թե չկա կապ, ու­րեմն`­Թուր­քիան դուրս է մնում դաշ­տից։ Իսկ դա թուր­քա­կան դի­վա­նա­գի­տութ­յան հա­մար ա­նըն­դու­նե­լի է։

­Բայց այս­տեղ հար­ցը միայն Հա­յաս­տա­նի հետ երկ­կողմ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րը չեն։ Թուր­քիան շատ լավ հաս­կա­նում է, որ ա­ռանց Ադր­բե­ջա­նի հետ սերտ հա­մա­կարգ­ման` ո­րե­ւէ լուրջ պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յուն չի կա­յա­նա։ Սա­կայն միեւ­նույն ժա­մա­նակ, Ան­կա­րան չի ու­զում, որ մի­ջազ­գա­յին հան­րութ­յու­նը՝ հատ­կա­պես ա­րեւմտ­յան ու­ժե­րը, տես­նեն նրան որ­պես պա­սիվ դի­տորդ։

Ա­վե­լին, այս­տեղ կա նաեւ ներ­քին տրա­մա­բա­նութ­յուն․ Թուր­քիա­յի իշ­խա­նութ­յուն­նե­րը՝ հատ­կա­պես Էր­դո­ղա­նը եւ Ար­տա­քին գոր­ծե­րի նա­խա­րա­րութ­յու­նը, միշտ կա­րե­ւո­րել են այն գա­ղա­փա­րը, որ «Հա­յաս­տա­նի հետ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի կար­գա­վո­րու­մը>> պետք է ցու­ցադր­վի որ­պես ի­րենց դի­վա­նա­գի­տա­կան հա­ջո­ղութ­յուն­նե­րից մե­կը։ Ներ­քին լսա­րա­նին ու­ղեր­ձը պարզ է․ «Ա­հա մենք կա­րո­ղա­նում ենք մեր հա­րե­ւան­նե­րի հետ խնդիր­նե­րը լու­ծել, եւ մեր պայ­ման­ներն են աշ­խա­տում»։

­Մի շատ կա­րե­ւոր դե­տալ եւս․ երբ մենք ա­սում ենք՝ այ­ցի նպա­տակն էր վերսկ­սել գոր­ծըն­թա­ցը, պետք է նաեւ հաս­կա­նալ, որ Թուր­քիան փոր­ձում էր ստա­նալ ան­մի­ջա­կան տե­ղե­կատ­վութ­յուն հայ­կա­կան կող­մից։ Դի­վա­նա­գի­տա­կան լեզ­վով ա­սած՝ դա կոչ­վում է «տե­ղե­կատ­վա­կան վե­րահս­կո­ղութ­յու­ն>>։ Ե­թե կան շփում­ներ, ա­պա թուր­քա­կան կող­մը կա­րող է ան­մի­ջա­պես հաս­կա­նալ, թե Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նութ­յուն­ներն ինչ դիր­քո­րո­շում ու­նեն, ինչ են պլա­նա­վո­րում, եւ որ­տեղ են թույլ տե­ղե­րը։

Այս­պի­սով, ե­թե ամ­փո­փենք, ա­պա հիմ­նա­կան կե­տե­րից մեկն էր` վերսկ­սել հայ-թուր­քա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի կար­գա­վոր­ման գոր­ծըն­թա­ցի հան­դի­պում­նե­րը, ո­րոնք ար­դեն կանգ էին ա­ռել։ Ա­պա­ցու­ցել, որ Թուր­քիան ան­մի­ջա­կան դե­րա­կա­տար է տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին գոր­ծըն­թաց­նե­րում եւ չի կա­րող դուրս մնալ ա­րեւմտ­յան նա­խա­ձեռ­նութ­յուն­նե­րից։ Հա­վա­քել տե­ղե­կատ­վութ­յուն Հա­յաս­տա­նի դիր­քո­րո­շում­նե­րի մա­սին եւ վե­րա­կանգ­նել վե­րահս­կո­ղութ­յու­նը շփում­նե­րի մի­ջո­ցով։

Ս­րանք, ի­հար­կե, պաշ­տո­նա­կան դի­վա­նա­գի­տա­կան հայ­տա­րա­րութ­յուն­նե­րում չեն հնչում։ Բայց ե­թե ու­շա­դիր վեր­լու­ծենք զար­գա­ցում­նե­րը, ա­պա պարզ է դառ­նում՝ սա էր այ­ցի ի­րա­կան են­թա­տեքս­տը։

ԻՐԱԿԱՆ ԿԱՐԳԱՎՈՐՈՒՄ ԳՈՅՈՒԹՅՈՒՆ ՉՈՒՆԻ

- ԱԺ ՔՊ խմբակ­ցութ­յան քար­տու­ղար Ար­թուր Հով­հան­նիս­յա­նի գնա­հատ­մամբ` հայ-թուր­քա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րում ի­մի­տա­ցիա չկա։ Ի՞նչ կա­սեք այս մա­սին:

- Այս հար­ցը շատ կա­րե­ւոր է, ո­րով­հե­տեւ այս­տեղ մենք պետք է տար­բե­րա­կենք ֆոր­մալ շփում­նե­րը եւ ի­րա­կան, գործ­նա­կան կար­գա­վո­րու­մը։ Երբ քա­ղա­քա­կան շրջա­նակ­նե­րում ա­սում են, թե «ի­մի­տա­ցիա չկա», դա հա­ճախ են­թադ­րում է, որ տե­ղի են ու­նե­նում հան­դի­պում­ներ, խո­սակ­ցութ­յուն­ներ, հայ­տա­րա­րութ­յուն­ներ, բայց պետք է նա­յել նաեւ արդ­յունք­նե­րի ու կա­ռուց­ված­քա­յին քայ­լե­րի հա­մա­տեքս­տում։

­Փաս­տա­ցի, ե­թե գնա­հա­տենք ներ­կա պա­հին հայ-թուր­քա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի ի­րա­վի­ճա­կը, կա­րե­լի է ա­սել, որ ի­րա­կան կար­գա­վո­րում գո­յութ­յուն չու­նի։ Այս­տեղ կա­րե­ւոր է նշել մի շատ խոս­տում­նա­լից փաստ. Թուր­քիա­յի ար­տա­քին գոր­ծե­րի նա­խա­րա­րի վեր­ջերս հնչեց­րած հայ­տա­րա­րութ­յու­նը. նա հստակ նշել է․ «Մին­չեւ Ադր­բե­ջա­նի հետ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի կար­գա­վո­րում չլի­նի, ո­չինչ չենք ա­նի»։ Այս հայ­տա­րա­րութ­յունն ինք­նին բա­ցա­հայ­տում է մի բան, ո­րը եր­բեմն դիտ­վում է մա­կե­րե­սա­յին մա­կար­դա­կում․ թուր­քա­կան կող­մը միշտ ա­ռաջ­նորդ­վում է պրագ­մա­տիկ շա­հե­րով։ Դա նշա­նա­կում է, որ մինչ Հա­յաս­տա­նը եւ Ադր­բե­ջա­նը չեն կար­գա­վո­րել ի­րենց հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րը, Թուր­քիան ոչ մի լուրջ եւ ա­ռար­կա­յա­կան քայլ չի ձեռ­նար­կի Հա­յաս­տա­նի հետ։

Այս հա­մա­տեքս­տում, երբ ա­սում են, թե հայ-թուր­քա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րում «ի­մի­տա­ցիա չկա», փաս­տո­րեն, խոս­քը վե­րա­բե­րում է միայն հան­դի­պում­նե­րի եւ ձե­ւա­կան շփում­նե­րի գո­յութ­յա­նը, բայց ոչ՝ ի­րա­կան արդ­յունք­նե­րի։ Ի­րա­կա­նութ­յունն այն է, որ այն ա­մենն, ինչ այ­սօր տե­ղի է ու­նե­նում, ա­վե­լի շատ ըն­դա­մե­նը ձե­ւա­չա­փա­յին գոր­ծըն­թաց է, որ­տեղ կող­մե­րը քննար­կում են, կար­ծես ինչ-որ բան կվե­րա­կանգն­վի, բայց ոչ մի կոնկ­րետ գործ­նա­կան քայլ չի ձեռ­նարկ­վում։ Այս­պի­սով, ֆոր­մալ շփում­նե­րը գո­յութ­յուն ու­նեն, բայց դրանք դեռ չեն ստեղ­ծում գործ­նա­կան ազ­դե­ցութ­յուն։

Ա­վե­լին, ի­մի­տա­ցիա­յի կոն­ցեպ­տը նշա­նա­կում է նաեւ այն, որ կող­մե­րը չեն գոր­ծում ան­կախ ու ինք­նու­րույն․ նրանք միշտ կախ­ված են մյուս կող­մե­րից։ Այս դեպ­քում՝ ի­րա­կան կար­գա­վո­րում հնա­րա­վոր կլի­նի միայն այն ժա­մա­նակ, երբ Ադր­բե­ջա­նը կգնա­հա­տի, որ իր շա­հերն ա­պա­հով­ված են, իսկ Թուր­քիան կու­նե­նա հնա­րա­վո­րութ­յուն ան­մի­ջա­կա­նո­րեն ազ­դել գոր­ծըն­թա­ցի վրա։

Այս ա­մե­նը հաշ­վի առ­նե­լով, կա­րե­լի է վստա­հո­րեն ա­սել․ ներ­կա­յիս հայ-թուր­քա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի այս փու­լը, որ­քան էլ հրա­պա­րա­կավ ակ­տիվ լի­նի, ֆոր­մալ բնույթ ու­նի եւ կոչ­վում է ի­մի­տա­ցիա։ Ի­րա­կան կար­գա­վո­րում տե­ղի կու­նե­նա միայն այն պա­հին, երբ բո­լոր կող­մե­րը՝ Հա­յաս­տա­նը, Ադր­բե­ջա­նը եւ Թուր­քիա­ն հստակ շփում­ներ կու­նե­նան:

Ամ­փո­փե­լով՝ պետք է շեշ­տեմ․ այն, ինչ կոչ­վում է «հայ-թուր­քա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­ր», ա­ռայժմ միայն շփում­նե­րի եւ կար­գա­վոր­ման ֆոն է․ ի­րա­կան գոր­ծըն­թա­ցը, գործ­նա­կան քայ­լե­րը, սահ­ման­նե­րի բա­ցու­մը, դի­վա­նա­գի­տա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի հաս­տա­տու­մը եւ տնտե­սա­կան կա­պե­րի զար­գա­ցու­մը դեռ առ­ջե­ւում են։ Հենց սա է ի­մի­տա­ցիա­յի էութ­յու­նը, ո­րը նույ­նիսկ Թուր­քիա­յի պաշ­տո­նա­կան հայ­տա­րա­րութ­յուն­նե­րով հաս­տատ­վում է։

ԴԻԱՆԱ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ

Հետևեք մեզ նաև տելեգրամում՝

Ներբեռնեք Iravunk հավելվածը և եղեք միշտ տեղեկացված՝