Տիեզերքի ամենահզոր պայթյունը բացահայտում է գամմա-պոռթկումների գաղտնիքները

Աստղագետները ուսումնասիրել են դիտարկումների պատմության մեջ ամենահզոր պայթյունը, որը կոչվել է «Brightest Of All Time» (BOAT) կամ GRB 221009A, որպեսզի բացահայտեն գամմա-պոռթկումների (GRB) առեղծվածները՝ բարձր էներգիայի երևույթներ, որոնք մնում են տիեզերքի ամենահետաքրքիր գաղտնիքներից մեկը: Այս պայթյունը, հավանաբար, ամենամեծն է Մեծ Պայթյունից ի վեր, նոր տվյալներ է տրամադրել այս ֆենոմենների բնույթի մասին:

Ի՞նչ են գամմա-պոռթկումները

Գամմա-պոռթկումները բարձր էներգիայի ճառագայթման կարճատև արտանետումներ են, որոնք իրենց հզորությամբ գերազանցում են այն ամենը, ինչ Արևը կարող է արձակել իր 10 միլիարդ տարվա կյանքի ընթացքում: Դրանք տևում են մի քանի միլիվայրկյանից մինչև մի քանի րոպե, որից հետո թողնում են մարող հետփայլ, որը կարելի է դիտարկել ժամերով կամ նույնիսկ ամիսներով: GRB-ների աղբյուրները գտնվում են Ծիր Կաթինից դուրս, սակայն հսկայական հեռավորությունների պատճառով նրանց ազդանշանը թուլանում է, ինչը դժվարացնում է դրանց ծագման որոշումը:

GRB-ները բաժանվում են երկու տեսակի.

• Երկար պոռթկումներ (ավելի քան 2 վայրկյան տևողությամբ) կապված են գերնորերի՝ զանգվածեղ աստղերի պայթյունների հետ, որոնք թողնում են սև խոռոչներ:
• Կարճ պոռթկումներ (2 վայրկյանից պակաս) առաջանում են նեյտրոնային աստղերի բախման հետևանքով, ինչը հանգեցնում է դրանց միաձուլմանը:

BOAT-ը, որը գրանցվել է 2022 թվականի հոկտեմբերի 9-ին, պատկանում է երկար պոռթկումներին: Ենթադրվում է, որ այն առաջացել է Երկրից 2,4 միլիոն լուսային տարի հեռավորության վրա գտնվող զանգվածեղ աստղի գերնորի պայթյունից, որից հետո մնացել է աստղային զանգվածի սև խոռոչ:

BOAT-ի եզակիությունը

BOAT-ն առանձնանում է մյուս գամմա-պոռթկումներից իր անհավանական պայծառությամբ: Այն հայտնաբերվել է տելեսկոպների միջոցով, ներառյալ NASA-ի Fermi և Swift տիեզերական սարքերը: Գամմա-ճառագայթման սկզբնական արտանետումից հետո հետևել է հետփայլ, որը տեսանելի էր տարբեր ալիքների տիրույթներում, ինչը հնարավորություն է տվել ուսումնասիրել այն ցամաքային տելեսկոպներով: Գամմա-ճառագայթման ավելցուկային հոսքը ցույց է տալիս GRB-ների բարդ բնույթը՝ ենթադրելով, որ պայթյունները ձևավորում են բազմաշերտ ռեակտիվ հոսքեր, որոնցում մասնիկները արագանում են մինչև բարձր էներգիաներ:

Դիտարկումներ և բացահայտումներ

BOAT-ի ուսումնասիրությունն իրականացվել է Իսպանիայի Լա Պալմա կղզու Ռոքե-դե-լոս-Մուչաչոս աստղադիտարանում գտնվող Large-Sized Telescope (LST-1) տելեսկոպի նախատիպով: Դիտարկումները սկսվել են պայթյունից 32 ժամ անց՝ լիալուսնի բարդ պայմաններում և տևել են 20 օր: Սա գիտնականներին թույլ է տվել սահմանել բարձր էներգիայի գամմա-ճառագայթման վերին սահմանները, ինչը օգնում է ճշգրտել GRB-ների ձևավորման մեխանիզմները:

LST-1-ի տվյալները ցույց են տվել, որ BOAT-ն առաջացել է պլազմայի բազմաշերտ ռեակտիվ հոսքից: Ի տարբերություն նախկինում ենթադրված մոդելների, որտեղ ռեակտիվ հոսքը նման էր ցածր էներգիայի մասնիկների «գլխարկով» գլանին, այս հոսքը բաղկացած է բարձր արագությամբ կենտրոնական կոնից, որը շրջապատված է ավելի դանդաղ արտաքին շերտով: Նման կառուցվածքը վկայում է արտանետումները կառավարող «կենտրոնական շարժիչի» բարդ բնույթի մասին:

Հետազոտության նշանակությունը

BOAT-ի դիտարկումները ոչ միայն բացահայտում են գամմա-պոռթկումների մանրամասները, այլև ցույց են տալիս ժամանակակից տելեսկոպների, ինչպիսին է LST-1-ը, հնարավորությունները՝ բարձր էներգիայի տիեզերքը ուսումնասիրելու համար: Ներկայումս Լա Պալմայում կառուցվում են ևս երեք LST տելեսկոպ, իսկ նմանատիպ գործիքներ կառուցվում են Չիլիում: Այս զանգվածները, որոնք տեղակայված են Երկրի երկու կիսագնդերում, կթույլ տան ավելի արագ հայտնաբերել GRB-ները և դրանք ուսումնասիրել ավելի բարձր ճշգրտությամբ:

Եզրակացություն

Գամմա-պոռթկում GRB 221009A-ն, կամ BOAT-ը, դարձավ եզակի հնարավորություն՝ խորամուխ լինելու տիեզերքի ամենահզոր պայթյունների բնույթի մեջ: Դրա ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ գամմա-պոռթկումները բարդ երևույթներ են, որոնք կապված են բազմաշերտ պլազմայի ռեակտիվ հոսքերի հետ, որոնք արտանետվում են գերնորերի պայթյունների կամ նեյտրոնային աստղերի միաձուլման ժամանակ: Նոր տելեսկոպները և հետագա հետազոտությունները կօգնեն բացահայտել այս տիեզերական ֆենոմենների ավելի շատ գաղտնիքներ՝ մեզ մոտեցնելով տիեզերքը կառավարող գործընթացների հասկացողությանը:

Հետևեք մեզ նաև տելեգրամում՝

Ներբեռնեք Iravunk հավելվածը և եղեք միշտ տեղեկացված՝