ԻՐԱԿԱՆՈՒՄ ՍԻՐԻԱՅՈՒՄ ԻՍՐԱՅԵԼԻ ՀԱՐՎԱԾՆԵՐՆ ՈՒՂՂՎԱԾ ԷԻՆ ԷՐԴՈՂԱՆԻՆ

Եվ այս­պես, մինչ Թ­րամ­փը Մոսկ­վա­յին է «խա­ղա­ղութ­յուն պար­տադ­րում», նրա սի­րա­սուն Նե­թան­յա­հուն նոր պա­տե­րազմ է սկսում: Ա­մեն դեպ­քում, նոր­մալ ի­րա­վի­ճա­կում Սի­րիա­յի նա­խա­գա­հա­կան նստա­վայ­րին եւ Գլ­խա­վոր շտա­բին հար­վա­ծե­լը մե­խա­նի­կո­րեն կնշա­նա­կեր պա­տե­րազ­մի ակտ: Բայց սա նոր­մալ ի­րա­վի­ճակ չէ, ե­ւայդ հար­ված­ներն էլ Սի­րիա­յի դեմ պա­տե­րազմ չէ, ա­մեն դեպ­քում, դա նկա­տի չու­նենք:

ՍԻՐԻԱՅՈՒՄ ՆՈՐԻՑ ՊԱՏԵՐԱԶՄ Է. ՈՎ` ՈՒՄ ԴԵՄ

Ի՞նչ է կա­տար­վում: Վեր­ջին օ­րե­րին հա­մառ մար­տեր էին Սի­րիա­յի հա­րա­վա­յին Սու­վեյ­դա մար­զում: Ման­րա­մաս­նենք. Սու­վեյ­դան դրու­զաբ­նակ մարզ է: Ա­վե­լի ման­րա­մաս­նենք. դրուզ­նե­րը Սի­րիա­յի հա­րա­վում եւ Իս­րա­յե­լի հյու­սի­սում բնակ­վող ազ­գութ­յուն են: Իս­րա­յել­յան դրուզ­նե­րը հրա­շա­լի հա­րա­բե­րութ­յուն­ներ ու­նեն իշ­խա­նութ­յուն­նե­րի հետ, մեծ թվով դրուզ­ներ իս­րա­յել­յան բա­նա­կում են, ան­գամ` պե­տա­կան ա­պա­րա­տում տեղ ու­նեն: Նույն վե­րա­բեր­մուքն ի­րար հան­դեպ ու­նեն սի­րիա­կան դրուզ­ներն ու Իս­րա­յե­լը:

Եվ ա­հա, ինչ­պես քա­նիցս են­թադ­րել ենք, սի­րիա­կան դրուզ­ներն ակ­տի­վո­րեն ա­ռաջ են տա­նում ինք­նա­վա­րութ­յան գա­ղա­փա­րը, ո­րը ներ­կա­յումս` Ի­րա­նի հետ չստաց­ված պա­տե­րազ­մից հե­տո ­հա­սել է կուլ­մի­նա­ցիա­յին: Սի­րիա­յի ա­հա­բեկ­չա­կան իշ­խա­նութ­յու­ններն էլ ի­րենց խմբա­վո­րում­նե­րին, ո­րոնք հան­դես են գա­լիս սի­րիա­կան բա­նա­կի ան­վան տակ, ու­ղար­կե­ցին դրուզ­նե­րի «ապս­տամ­բութ­յու­նը» ճնշե­լու: Այդ խմբա­վո­րում­նե­րը սկզբնա­կան փու­լում զգա­լի ձեռք­բե­րում­ներ ու­նե­ցան, ընդ­հուպ` գրա­վե­ցին մար­զի եւ Սու­վեյ­դա քա­ղա­քի մեծ մա­սը: Ու հան­կարծ հրաշք... Դ­րուզ­նե­րը միան­գա­մից հա­մախմբ­վե­ցին եւ սկսե­ցին կո­տո­րել հար­ձակ­վող­նե­րին:

Ա­յո, դրուզ­նե­րը, քա­նի որ Իս­րա­յե­լը դեռ պաշ­տո­նա­պես չի հաս­տա­տում այդ ­հատ­ված զորք մտցնե­լը: Չ­նա­յած, դրուզ­նե­րի ան­վան տակ զգա­լի թվով «ակն­հայ­տո­րեն ռազ­մա­կան պատ­րաս­տութ­յուն ու­նե­ցողներ» (ըստ տե­ղի աղբ­յուր­նե­րից մե­կի) կա­րո­ղա­ցան Իս­րա­յե­լից ներ­թա­փան­ցել Սի­րիա` ի­րենց հայ­րե­նա­կից­նե­րին օգ­նութ­յան: Գու­մա­րած` իս­րա­յել­յան հար­ված­նե­րը, ո­րոնք հա­սան Սի­րիա­յի նա­խա­գա­հա­կան նստա­վայ­րի եւ ԳՇ-ի շեն­քի վրա հրթիռ­ներ ար­ձա­կե­լու աս­տի­ճա­նի: Ու վերջ, դրուզ­նե­րը հի­մա հաղ­թում են:

Ա­վե­լին, Սու­վեյ­դա­յից զատ, դրու­զա­կան ան­ջա­տո­ղա­կա­նութ­յու­նը միան­գա­մից սկսեց տա­րած­վել նաեւ Սի­րիա­յի հա­րա­վա­յին այլ հատ­ված­նե­րում: Ընդ­հուպ` Դա­մաս­կո­սի ար­վար­ձան­նե­րում (­Տե­սան­յու­թում) տե­ղի են ու­նե­նում զանգ­վա­ծա­յին հա­կա­կա­ռա­վա­րա­կան ցույ­ցեր՝ ի պաշտ­պա­նութ­յուն դրուզ­նե­րի։ «Հա­զա­րա­վոր մար­դիկ ե­կել են քա­ղա­քի կենտ­րո­նա­կան հրա­պա­րակ՝ կոչ ա­նե­լով հե­ռաց­նել նա­խա­գահ Ահ­մեդ ալ-­Շա­րաա­յին եւ­ ա­ջակ­ցել Սու­վեյ­դա­յի դրուզ­նե­րին», - ա­սել է տե­ղի աղբ­յու­րը։

Մեկ հի­շե­ցում եւս. Ահ­մադ ալ-­Շա­րա­նին կամ Ջու­լա­նին Սի­րիա­յում իշ­խա­նութ­յու­նը Ա­սա­դից խ­լած ա­հա­բե­կիչն է, ո­րի հետ, չմո­ռա­նանք, ի­սա­յե­լա­մետ կենտ­րոն­նեը, այդ թվում` ԱՄՆ-ն, Բ­րի­տա­նիան սերտ հա­րա­բե­րութ­յուն­ներ սկսե­ցին հաս­տա­տել: Օ­րերս էլ Ջու­լա­նիին ջան-ջի­գյա­րա­յին տո­նայ­նութ­յամբ ըն­դու­նեց Նե­թան­յա­հու­ի մանկ­լա­վիկ­նե­րից մե­կը` Ա­լիե­ւը: Ու այս­տեղ պարզ հարց` ին­չո՞ւ Ջու­լա­նին հան­կարծ ո­րո­շեց զոր­քե­րը ու­ղար­կել Իս­րա­յե­լի հա­րա­զատ դրուզ­նե­րին սպա­նե­լու, երբ այդ­քան բա­նով է պար­տա­կան Թել Ա­վի­վին: Ա­վե­լին, «չար լե­զու­նե­րը» պնդու­մ են, որ նա, թեեւ ներ­կա­յա­նում էր, որ­պես «Էր­դո­ղա­նի մարդ» եւ այդ հիմ­քով գրա­վեց Սի­րիա­յի իշ­խա­նութ­յու­նը, ի­րա­կա­նում հիմ­նա­կա­նում ֆի­նան­սա­վոր­վել է հենց իս­րա­յել­յան խո­ղո­վակ­նե­րով: Ի՞նչ է, սե­փա­կան տե­րե­րի դե՞մ է դուրս ե­կել:

Ի­րա­կա­նում Ջու­լա­նին շատ մեծ լա­վութ­յուն ա­րեց Իս­րա­յե­լին: Նախ, դրուզ­նե­րին ճնշե­լու են ու­ղարկ­վել հիմ­նա­կա­նում թյուր­քա­կան ուղղ­վա­ծութ­յան խմբա­վո­րում­նե­րը, եւ որ­քան նրաք կո­տոր­վեն, այն­քան Սի­րիա­յում կմե­ծա­նա իս­րա­յել­յան ֆի­նան­սա­վոր­ման թե­ւի խմբա­վո­րու­մե­րի դե­րը: Երկ­րոր­դը, դրուզ­նե­րի դեմ զորք ու­ղար­կե­լով, Ջու­լա­նին Իս­րա­յե­լին ռազ­մա­կան մի­ջամ­տութ­յան հնա­րա­վո­րու­թուն տվեց. բա հո չե՞ն թող­նե­լու, որ ա­հա­բե­կիչ­նե­րը դրու­զա­կան ծա­գու­մով խա­ղաղ քա­ղա­քա­ցի­նե­րին կո­տո­րեն: Վեր­ջա­պես, հենց այդ կո­տո­րա­ծը ամ­րաց­նում է ինք­նա­վա­րութ­յան պա­հան­ջի դրուզ­նե­րի ի­րա­վունք­նե­րը. մեզ կո­տո­րում են, ու­րեմն կա­րող ենք նաեւ այս երկ­րից ան­կա­խա­նալ սկզբուն­քով, ին­չը, վստահ ե­ղեք, Վա­շինգ­տո­նը կպաշտ­պա­նի:

«ԴԱՎԹԻ ՄԻՋԱՆՑՔ» ՍՑԵՆԱՐԸ

Եվ ա­հա, հաս­նում ենք գլխա­վո­րին: Վեր­ջին ժա­մա­նակներում, ինչ­պես նշե­լու ա­ռիթ­ներ ու­նե­ցել ենք, Իս­րա­յե­լում, ա­վե­լի կոնկ­րետ` ընդ­հա­նուր տա­րա­ծաշր­ջա­նում կտրուկ ակ­տի­վա­ցել են իս­րա­յել­յան «Դավ­թի մի­ջանցք» սցե­նա­րի շուրջ խո­սակ­ցութ­յուն­նե­րը: «Դավ­թի մի­ջանցքը» Սի­րիա­յի հա­րա­վով` Հոր­դա­նա­նի եւ Ի­րա­քի սահ­ման­նե­րին զու­գա­հեռ ձգվող գո­տի ստեղ­ծե­լու ծրա­գիր է, ո­րոնք հնա­րա­վոր է դուրս գան Եփ­րատ գե­տի ա­րե­ւել­յան հատ­ված` քրդա­կան վե­րա­հս­կո­ղութ­յան գո­տի­ներ: Իս­րա­յե­լից հե­տո, ար­դեն Սի­րիա­յում այդ հնա­րա­վոր մի­ջանց­քը սկսվում է հենց դրու­զաբ­նակ Դաա­րի եւ Սու­վեյ­դա­յի մար­զե­րից: Այն է` այս­տեղ ինք­նա­վա­րութ­յան հաս­տատ­ման դեպ­քում այդ մի­ջանց­քի հիմ­քը կդրվի: Միջ­նա­մա­սը եւս կա. Դաա­րի եւ Սու­վեյ­դա­յի մար­զե­րից այն կողմ ա­մե­րիկ­յան վե­րահս­կո­ղութ­յան գո­տի է` ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րի բա­զա­նե­րով եւ նման բա­նե­րով հան­դերձ: Հե­տո քրդա­կան գո­տին է:

Թող պա­տա­հա­կա­նութ­յուն չթվա, բայց հենց այն պա­հին, երբ Դաա­րի եւ Սու­վեյ­դա­յի մար­զե­րի ինք­նա­վա­րութ­յան թե­ման այս­պես մղվում է ա­ռա­ջին պլան, լրջո­րեն ակ­տի­վա­ցել են նաեւ քրդե­րը: Հիմ­նա­կա­նում է­լի սի­րիա­կան բա­նա­կի ան­վան տակ գոր­ծող թյուր­քա­կան ուղղ­վա­ծութ­յան գրո­հա­յին­նե­րի հետ բա­խում­ներ կան Հա­լե­պի նա­հան­գում, որ­տեղ քրդա­կան PKK/YPG-ի զգա­լի ու­ժեր են սկսել կենտ­րո­նա­նալ: Ընդ ո­րում, երբ «սի­րիա­կան բա­նա­կի» զգա­լի ու­ժեր կենտ­րո­նա­ցած են դրուզ­նե­րի ուղ­ղութ­յամբ, դա երկ­րի հյու­սի­սում շատ լուրջ շան­սեր է տա­լիս քրդե­րին` ընդ­հուպ Հա­լե­պը գրա­վե­լու հար­ցում:

Սա­կայն այս­տեղ հիմ­նա­կա­նը քա­ղա­քա­կան պահն է. այն ի­րա­վի­ճա­կում, երբ դրուզ­նե­րի մոտ այս­չափ ակ­տի­վա­նում է ինք­նա­վա­րութ­յան գա­ղա­փա­րը, նույ­նիսկ ար­հես­տա­կա­նո­րեն է ա­ռա­ջին պլան մղվում թե­զը, թե բա քրդե­րը եւս չեն կա­րող ապ­րել նման վտան­գա­վոր իշ­խա­նութ­յուն­նե­րի են­թա­կա­յութ­յամբ եւ բազ­մամ­յա ցնցում­նե­րի են­թարկ­վող Սի­րիա­յում: Այն է` ա­ռա­ջին պլան է գա­լիս Քուր­դիս­տա­նի թե­ման:

Իսկ «Դավ­թի մի­ջանց­քը», հի­շեց­նենք, հաս­նում է այդ հնա­րա­վոր Քուր­դիս­տա­նի հա­րա­վին, հե­տո սի­րիա­կան Քուր­դիս­տանն է, որն էլ հյու­սի­սում միա­նում է ի­րաք­յան Քուր­դիս­տա­նին (քար­տե­զում): Կար­ծես թե այդ ա­մե­նից Մեր­ձա­վոր Ա­րե­ւել­քի ա­պա­գա ճար­տա­րա­պե­տա­կան կա­ռուց­վածքն ակն­հայտ ե­րե­ւում է: Հա, մեկ բա­ցա­ռութ­յամբ. ամ­բող­ջա­կա­նութ­յան հա­մար պա­կա­սում է թուր­քա­կան Քուր­դիս­տա­նը:

ԷՐԴՈՂԱՆԸ ԿՊԱՏԱՍԽԱՆԻ՞

Ան­կախ այն բա­նից` Ջու­լիա­նին «գցո՞ւմ» է Էր­դո­ղա­նին, թե՞ Իս­րա­յե­լը նրա ձեռ­քից ի­րա­կա­նում է խլում Սի­րիա­յի հա­րավն ու ա­րե­ւել­քը, մեկ բան միան­շա­նակ է. Սի­րիա­յի նա­խա­գա­հա­կան պա­լա­տին եւ ԳՇ-ին ուղղ­ված հար­ված­ներն ի­րա­կա­նում հաս­ցեագր­ված էին Էր­դո­ղա­նին: Հենց նա է ներ­կա­յիս Սի­րիա­յի անվ­տան­գութ­յան պաշ­տո­նա­կան ե­րաշ­խա­վո­րը, հենց Էր­դո­ղանն է, որ ի­րեն հա­մա­րում է ներ­կա­յիս Սի­րիայի փաս­տա­ցի տեր ու տի­րա­կա­լը: Էր­դո­ղա­նի արտ­գործ­նա­խա­րար Ֆի­դանն էր, որ ըն­դա­մե­նը ա­միս­ներ ա­ռաջ նստել էր Դա­մաս­կո­սի դի­մա­ցի սա­րի վրա եւ թեյ խմում: Իսկ Իս­րա­յե­լը հար­վա­ծում է Սի­րիա­յի եր­կու հիմ­նա­կան խորհր­դա­նի­շնե­րին` նա­խա­գա­հա­կան նստա­վայ­րին եւ ԳՇ շեն­քին` քա­ղա­քա­կան եւ ռազ­մա­կան գլխա­վոր կա­ռույց­նե­րին, ո­րոնք Էր­դո­ղա­նի այդ բո­լոր ե­րաշ­խիք­ները, տեր ու տնօ­րի­նութ­յու­նը ա­ռաջ տա­նող եր­կու հիմ­նա­կան հաս­տա­տութ­յուն­ներն են:

Այդ հար­ված­նե­րը նշա­նա­կում են նսե­մաց­նե­լու աս­տի­ճա­նի մար­տահ­րա­վեր. թքած ու­նենք Էր­դո­ղա­նի ա­մեն մի ե­րաշ­խի­քի վրա եւ կա­նենք այն, ինչ ու­զում ենք տար­բե­րա­կով: Այդ թվում` Քուր­դիս­տա­նի հետ կապ­ված` դրա­նից բխող հե­տե­ւանք­նե­րով հան­դերձ, ո­րոնք Թուր­քիա­յի հա­մար կոր­ծա­նա­րար են: Գն­դա­կը դրա­նով տե­ղա­փոխ­ված է Ան­կա­րա­յի դաշտ: Կա´մ Էր­դո­ղա­նը պա­տաս­խա­նե­լու է, ո­րի հա­մար ստիպ­ված է լի­նե­լու մեծ ու­ժեր մտցնել Սի­րիա եւ ու­ղիղ բախ­ման գնալ Իս­րա­յե­լի հետ: Կա´մ չի պա­տաս­խա­նե­լու` խո­սե­լով դի­վա­նա­գի­տա­կան լու­ծում­նե­րից եւ նման բա­նե­րից:

Սա­կայն այս երկ­րորդ տար­բե­րա­կի դեպ­քում այլ խնդիր­ներ ու­նի: Ողջ իս­լա­մա­կան աշ­խար­հը (եւ ոչ միայն) տե­սավ Ի­րա­նի պայ­քարն Իս­րա­յե­լի դեմ, ո­րին ստիպ­ված էր օգ­նութ­յան հաս­նել ԱՄՆ-ն­ ու վեր­ջում էլ հրա­դա­դար խնդրել: Եվ ե­թե նույն իս­լա­մա­կան աշ­խա­րը տես­նի, թե ինչ­պես է Էր­դո­ղա­նը սար­սա­փա­հար «մկան ծա­կին հա­զար թու­ման տա­լիս», ա­պա դա ծայ­րա­հեղ ծանր հար­ված կդառ­նա իս­լա­մի ա­ռաջ­նոր­դի դե­րի նրա հա­վակ­նութ­յուն­նե­րին: Դա ա­մե­նա­քիչն է: Ի­րա­կա­նում այս պա­հին Էր­դո­ղա­նի պար­տութ­յու­նը կնշա­նա­կի Քուր­դիս­տա­նի ստեղ­ծում Սի­րիա­յում եւ Ի­րա­քում, ո­րը «Դավ­թի մի­ջանց­քով» կմիա­նա Իս­րա­յե­լին: Իսկ այն, որ դա ան­մի­ջա­պես գերս­րա­ցում­ներ կհա­ղոր­դի նաեւ թուր­քա­կան Քուր­դիս­տա­նի գա­ղա­փա­րին, այդ ի­րա­վի­ճա­կում կդառ­նա միան­շա­նակ: Ա­ռա­վել եւս, որ դի­մադ­րութ­յան չհան­դի­պե­լով, Իս­րա­յե­լը կա­րող է նաեւ հան­դես գալ «Թուր­քիա­յի քրդե­րի ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­պա­նութ­յան» դիր­քե­րից` այս ան­գամ ու­ղիղ հար­վա­ծե­լով մի­գու­ցե հենց Էր­դո­ղա­նի նստա­վայ­րին:

Գո­նե ե­րեկ­վա դրութ­յամբ պա­տաս­խա­նը միայն Ջու­լա­նիի հայ­տա­րա­րութ­յան տես­քով էր, թե՝ «Սի­րիան բա­ժա­նե­լու ցան­կա­ցած նա­խա­գիծ կտրա­կա­նա­պես ա­նըն­դու­նե­լի է»: Այն դեպ­քում, երբ, ըստ տա­րած­ված լու­րե­րի, «սի­րիա­կան բա­նա­կի» ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րը դուրս են բեր­վում Սու­վեյ­դա­յից, որ­տեղ, ի դեպ, իս­րա­յել­յան դրոշ են բարձ­րաց­րել: Սա այս փու­լում նշա­նա­կում է Էր­դո­ղա­նի հա­մար պար­տութ­յուն, քա­նի որ Ջու­լիա­նին կըն­դու­նի, թե չի ըն­դու­նի «Սի­րիան բա­ժա­նե­լու ցան­կա­ցած նա­խա­գիծ», դա դեռ չի նշա­նա­կում, որ կան­խե­լու հնա­րա­վո­րութ­յուն ու­նի հենց այս պա­հին ըն­թա­ցող «Սի­րիան բա­ժա­նե­լու նա­խա­գի­ծը», ո­րի տակ լուրջ ռազ­մա­կան ուժ է դրված: Կան­խել կա­րող է Թուր­քիան, ե­թե պա­տաս­խան եւ հա­մար­ժեք ուժ ներդ­նի, ինչ­պես ա­րեց Ի­րա­նը: Ե­թե ոչ, խա­ղա­քար­տին շատ բան է դրվեծ…

Այս­պի­սով, ինչ­պես քա­նիցս են­թադ­րել ենք, Ի­րա­նի դեմ ան­հա­ջող պա­տե­րազ­մը Իս­րա­յե­լին տա­նում է դե­պի «Բ» պլան` իր անվ­տան­գութ­յան հար­ցը (այդ թվում` է­ներ­գե­տիկ) լու­ծել Քուր­դիս­տա­նի ստեղծ­ման մի­ջո­ցով: Ի­րա­նի դեմ պա­տե­րազ­մը, պարզ­վեց, շատ ծանր է նստում Իս­րա­յե­լի վրա: Ե­թե ան­գամ ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րի օգ­նութ­յամբ կա­րո­ղա­նան հաղ­թել, դա Իս­րա­յե­լի պո­տենց­իալն այն կար­գի կնվա­զեց­նի, որ տա­րի­ներ պետք կլի­ներ վե­րա­կանգն­վե­լու հա­մար: Իսկ այդ ըն­թաց­քում ներ­կա­յիս «հնա­րա­վո­րութ­յան պա­տու­հա­նը» բաց կմնա՞… Ու շատ նման է, որ միաց­ված է ա­վե­լի խոս­տում­նա­լից «Բ» պլա­նը: Ե­թե դա է, ա­պա պետք է սպա­սել միան­գա­մայն ար­մա­տա­կան բնույ­թի զար­գա­ցում­նե­րի:

Տես նաեւ https://t.me/iravunk/54815 

Հետևեք մեզ նաև տելեգրամում՝

Ներբեռնեք Iravunk հավելվածը և եղեք միշտ տեղեկացված՝