ՆԻԿՈԼԻ ՀԻՆ ԱՎԱՆՏՅՈՒՐԱՆ, ՈՐԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ՀԱՍՑՐԵՑ ԱՅՍ ՎԻՃԱԿԻՆ, ԴԵՌ ՇԱՐՈՒՆԱԿՎՈՒՄ Է

­Մինչ նի­կոլ­յան իշ­խա­նիկ­նե­րը վեր­ջին օ­րե­րին շա­րու­նա­կում էին Ա­լիե­ւից հա­մա­ռո­րեն «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նա­գիր» մու­րալ, Հեյ­դա­րո­վի­չը Հա­յաս­տա­նի հան­դեպ հեր­թա­կան վտան­գա­վոր գո­րըն­թացն է ծա­վա­լում: Խոս­քը Թուր­քիա­յի նա­խա­գահ Ռե­ջեփ Թա­յիփ Էր­դո­ղա­նի, Ադր­բե­ջա­նի նա­խա­գահ Իլ­համ Ա­լի­եւի եւ Պա­կիս­տա­նի վար­չա­պետ Շահ­բազ Շա­րի­ֆի մաս­նակ­ցութ­յամբ մա­յի­սի 28-ին Լա­չի­նի մի­ջազ­գա­յին օ­դա­նա­վա­կա­յա­նի բաց­ման մա­սին է:

ԱՆՎՏԱՆԳԱՅԻՆ ՆՈՐ ՍՊԱՌՆԱԼԻՔ

­Սա Արցա­խի տա­րած­քում եր­րորդ նման հաս­տա­տութ­յունն է, եւ պարզ հարց է ծա­գում՝ Ա­լիե­ւի ին­չի՞ն է պետք Լա­չի­նի ձո­րե­րում, որ­տեղ դեռ ան­գամ բնակ­չութ­յուն չկա, մի­ջազ­գա­յին օ­դա­նա­վա­կա­յա­նը: Ա­ռա­վել եւս, որ դրա­նից ոչ շատ հե­ռու՝ Զան­գե­լա­նի հատ­վա­ծում դեռ 2022թ.­-ին էր Էր­դո­ղա­նի հետ միա­սին է­լի մի­ջազ­գա­յին օ­դա­նա­վա­կա­յան բա­ցել, մինչ այդ էլ՝ Ֆի­զու­լիում: Ա­վե­լին, այն­քան է այս հեր­թա­կան օ­դա­նա­վա­կա­յա­նը կա­րե­ւո­րում, որ բաց­մա­նը, բա­ցի Էր­դո­ղա­նից, մաս­նակ­ցում էր նաեւ Պա­կիս­տա­նի ղե­կա­վա­րը:

Ի­հար­կե, միամ­տութ­յուն կլի­նի ա­սել, թե Ա­լիեւն Լա­չի­նի օ­դա­նա­վա­կա­յա­նով ինչ-որ տնտե­սա­կան կամ, ա­սենք, զբո­սաշր­ջա­յին հար­ցեր է ցան­կա­նում լու­ծել: Թե­կու­զեւ հաշ­վի առ­նե­լով, որ դրա շի­նա­րա­րութ­յու­նը սկսվել էր 2021թ.-ին, երբ ինչ­պես ար­ցա­խա­հա­յութ­յու­նը, այն­պես էլ ռուս խա­ղա­ղա­պահ­նե­րը դեռ Ար­ցա­խում էին: Ու­ժի մեջ էր Ար­ցա­խի կար­գա­վի­ճա­կի թե­ման սե­րունդ­նե­րին թող­նե­լու՝ Լավ­րո­վի օ­րերս հի­շա­տա­կած ե­ռա­կողմ «ջենթլ­մե­նա­կան պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յու­նը»: Մի խոս­քով, կար ա­նո­րոշ ա­պա­գա, եւ ա­սել, թե նման ի­րա­վի­ճա­կում Լա­չի­նի ձո­րե­րում մի­ջազ­գա­յին օ­դա­նա­վա­կա­յան հիմ­նե­լը տնտե­սա­կան տրա­մա­բա­նութ­յուն ու­ներ, միամ­տութ­յուն կլի­ներ: Ա­ռա­վել եւս, կրկնենք, ոչ շատ հե­ռու Զան­գե­լա­նի, դրա­նից մի փոքր ա­րե­ւելք էլ՝ Ֆի­զու­լիի օ­դա­նա­վա­կա­յան­ներն են: Վեր­ջա­պես, միայն այն փաս­տը, որ Ադր­բե­ջա­նը մնա­ցած ողջ տի­րույ­թում, այն է՝ տնտե­սա­պես շատ ա­վե­լի զար­գա­ցած եւ մար­դա­շատ գո­տի­նե­րում ու­նի ըն­դա­մե­նը 5 մի­ջազ­գա­յին օ­դա­նա­վա­կա­յան, ի­րար հա­րե­ւա­նութ­յամբ այս ե­րե­քը կա­ռու­ցե­լը, ի­հար­կե, միան­գա­մից է խո­սում ոչ տնտե­սա­կան նպա­տակ­նե­րի մա­սին:

Էր­դո­ղա­նի եւ Շա­րի­ֆի մաս­նակ­ցութ­յան փաս­տը եւս դժվար չէ հաս­կա­նալ, թե ին­չի հա­մար է: Այ­սինքն, այս ե­րեք օ­դա­նա­վա­կա­յան­նե­րի առ­կա­յութ­յու­նը, ի­հար­կե, պետք է դի­տար­կել զուտ ռազ­մա­կան տե­սանկ­յու­նից եւ ուղղ­ված ոչ միայն Հա­յաս­տա­նի դեմ (միայն Հա­յաս­տա­նի հա­մար դա չա­փա­զանց շատ կլի­ներ): Այն, որ հիմ­նա­կան թի­րախ­նե­րից է, ե­թե ոչ՝ ա­մե­նա­հիմ­նա­կա­նը, Ի­րա­նը, երկ­րորդ կար­ծիք լի­նել չի կա­րող: Գու­մա­րած, սա, ըստ էու­թայն, օ­դա­նա­վա­կա­յան­նե­րի, այ­սինքն, նաեւ ռա­դիո­լո­կա­ցիոն եւ այդ կար­գի հա­մա­կար­գե­րի գիծ է, ո­րը կա­րե­լի է հա­մա­րել ՌԴ-Ի­րան կա­պի մի­ջեւ պատ­նե­շի պես մի բան: Սա ար­դեն բա­ցատ­րում է Թուր­քիա­յի եւ Պա­կիս­տա­նի մաս­նակ­ցութ­յու­նը տե­ղի ու­նե­ցա­ծին. ե­րեք երկր­նե­րի ա­ռաջ­նորդ­ներն ար­դեն հայ­տա­րա­րել են «Մեկ ազգ, ե­րեք պե­տութ­յուն» սկզբուն­քի մա­սին, եւ սա դրա գործ­նա­կան տես­քի բե­րե­լու ըն­թաց­քի մա­սին բա­ցա­հայտ հայտ է՝ ուղղ­ված Մոսկ­վա­յին եւ Թեհ­րա­նին:

Ա­ռա­վել եւս, որ այդ մի­ջո­ցառ­ման հա­մա­տեքս­տում Ա­լիե­ւը շա­րու­նա­կեց խո­սել Զան­գե­զու­րի թե­մա­յով, թե՝ «Արեւմտ­յան Զան­գե­զու­րը ան­ջատ­վել է Ադր­բե­ջա­նից եւ միաց­վել է Հա­յաս­տա­նին… Դա մեծ ա­նար­դա­րութ­յուն էր» եւ այլն: Դե, ե­թե «ա­նար­դա­րութ­յուն է», ու­րեմն դա պետք է շտկել, եւ Էր­դո­ղանն ու Շա­րոնն էլ այդ պա­հին կանգ­նած էին Ա­լիե­ւի կող­քին: Եվ այն, որ Էր­դո­ղա­նը չհա­պա­ղեց խո­սել «Մի­ջին մի­ջանց­քի» մա­սին, ո­րի միակ պա­կա­սող օ­ղա­կը «Զան­գե­զու­րի մի­ջանցքն» է, աս­վա­ծի հիմ­նա­վո­րում­նե­րից մեկն է:

 ԱԼԵՆԸ ԿԱՐՈՂ Է ԳՆԱԼ ԲԱՔՈՒ

Ա­հա այս միան­գա­մայն մտա­հո­գիչ ի­րո­ղութ­յուն­նե­րի ֆո­նին, կրկնենք, նի­կոլ­յան իշ­խա­նիկ­նե­րը մե­կը մյու­սից ցնցող հայ­տա­րա­րութ­յուն­ներ են հնչեց­նում: Օ­րի­նակ`Ա­լե­նը սկսեց քա­րոզ­ներ կար­դալ «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի» ստո­րագ­րու­մից բխող «պայ­ծառ ա­պա­գա­յի» մա­սին, թե՝ դրա­նից հինգ րո­պե անց հա­յերն ու ադր­բե­ջան­ցի­նե­րը կնետ­վեն ի­րար հետ ա­ռեւ­տուր ա­նե­լու: Նաեւ, որ հա­յե­րը կգնան Բաք­վում ապ­րե­լու, ա­զե­րի­ներն էլ՝ Հա­յաս­տա­նում: Ու այն­պի­սի հա­մոզ­վա­ծութ­յամբ, որ ա­վե­լի շատ նման էր Ա­լիե­ւի՝ ադր­բե­ջան­ցի­նե­րի Հա­յաս­տան վե­րա­դառ­նա­լու մա­սին պա­հան­ջի հե­ռա­կա «դաբ­րո­յի»: Ա­մեն դեպ­քում, Ա­լե­նին, Նի­կո­լին եւ նման մի քա­նի­սին մի­գու­ցե Բա­քու թող­նեն, բայց երբ ար­ցա­խա­հա­յե­րին են ի­րենց տնե­րից հա­նում, հաս­տատ հա­յե­րի վե­րա­դարձ Ադր­բե­ջան չի կա­րող լի­նել: Փո­խա­րե­նը, ա­զե­րի­նե­րին այս­տեղ ո­մանք մի­գու­ցե գրկա­բաց կըն­դու­նեն: Հա­ջորդ կար­կա­ռուն նի­կո­լա­կա­նը՝ Միր­զո­յան Ա­րոն, ով ըն­դու­նել էր Ֆ­րան­սիա­յի արտ­գործ­նա­խա­րա­րին, նո­րից հին հե­քիաթ­նե­րը պատ­մեց, թե ին­չու «խա­ղա­ղութ­յան հա­մա­ձայ­նա­գիր» կոչ­վածն այդ­պես էլ չի ստո­րագր­վում: Բայց փո­խա­րե­նը Ժան-­Նոել Բա­րոն, պա­տաս­խա­նե­լով հար­ցին, թե ինչ քայ­լեր է Ֆ­րան­սիան ձեռ­նար­կում Ադր­բե­ջա­նի կող­մից սրա­ցու­մը եւ հ­նա­րա­վոր ագ­րե­սիան կան­խե­լու հա­մար, չա­փա­զանց «հու­սադ­րող» խոս­տում տվեց, թե ի­րա­վի­ճա­կի սրման դեպ­քում «Ֆ­րան­սիան կո­չեր կա­նի»: Չ­նա­յած, ե­թե Մար­կոնն ինքն ի­րեն չի կա­րո­ղա­նում պաշտ­պա­նել սե­փա­կան կնոջ ապ­տակ­նե­րից, ին­չո՞վ կա­րող է Հա­յաս­տա­նին օգ­նել, ե­թե ոչ՝ «կո­չեր» հնչեց­նե­լով:

­Վեր­ջա­պես, նույն ո­ճի մեջ էր Նի­կո­լը նույն պա­հին, երբ Լա­չի­նում օ­դա­նա­վա­կա­յան էին բա­ցում: Թե՝ Եր­եւա­նը եւ Բա­քուն երկ­կողմ խորհր­դակ­ցութ­յուն­ներ են անց­կաց­նում խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի ստո­րագր­ման ժամ­կետ­նե­րի եւ հան­գա­մանք­նե­րի շուրջ՝ հա­մա­ձայ­նութ­յուն­նե­րի հաս­նե­լու հա­մար: Ադր­բե­ջա­նի պա­տաս­խանն ար­դեն ոչ թե նույ­նիսկ Բայ­րա­մո­վի (ե­րե­ւի նա էլ է հոգ­նել նույն բա­նը կրկնե­լուց), այլ՝ նրա տե­ղա­կալ Յալ­չին Ռա­ֆի­եւի մա­կար­դա­կով էր. «Ս­տո­րագր­ման հա­մար կա եր­կու պայ­ման. անհ­րա­ժեշտ է կոնկ­րետ քայ­լեր ձեռ­նար­կել այս ուղ­ղութ­յամբ»: Այս եր­կու պայ­ման­նե­րից մե­կի՝ Մինս­կի խմբի լու­ծար­մա­ն մա­սով թեեւ Նի­կոլն էլ է պատ­րաս­տա­կա­մութ­յուն հայտ­նել, սա­կայն Սահ­մա­նադ­րութ­յուն փո­խե­լու հարցն այդ­պես էլ մնա­ցել է նրա կո­կոր­դին:

­Բայց այն, որ ի­րա­վի­ճա­կը մնում է չա­փա­զանց լուրջ, հաս­տա­տեց նաեւ Ռու­սաս­տա­նի պաշտ­պա­նութ­յան նա­խա­րար Անդ­րեյ Բե­լոու­սո­վը՝ հայ­տա­րա­րե­լով. «Հա­յաս­տա­նի Ս­յու­նի­քի մար­զի շուրջ լար­վա­ծութ­յու­նը պահ­պան­վում է»: Ա­վե­լին, նրա հայ­տա­րա­րութ­յու­նը, թե՝ Ռու­սաս­տա­նը պատ­րաստ է ա­նել ա­մեն ինչ՝ խա­ղա­ղութ­յան հա­մա­ձայ­նագ­րի ստո­րագր­մա­նը նպաս­տե­լու հա­մար, թե­րեւս պետք է ըն­կա­լել, որ­պես Ադր­բե­ջա­նի կող­մից ի­րա­վի­ճա­կի շա­րու­նա­կա­կան թե­ժաց­ման (այդ թվում՝ Լա­չի­նի օ­դա­նա­վա­կա­յա­նի տես­քով) պա­տաս­խան ռեակ­ցիա:

ՀՅՈՒՊԱՏՈՍԱՐԱՆԻ ՑՈՒՑԻՉԸ

­Փո­խա­րե­նը, օ­րա­կարգ մտան խո­սակ­ցութ­յուն­ներ, որ նույն Ս­յու­նի­քում ռու­սա­կան հյու­պա­տո­սա­րա­նի թե­ման այդ­պես էլ տե­ղից չի շարժ­վում, թեեւ Հա­յաս­տա­նին ըն­դա­մե­նը «կո­չե­րով» օգ­նել պատ­րաստ­վող Ֆ­րան­սիան ար­դեն այն­տեղ հյու­պա­տո­սա­րան ու­նի: Նախ, հա­յաս­տան­յան տե­ղե­կատ­վա­կան դաշ­տում պտտվում են հա­մառ լու­րեր, որ ան­գամ Լավ­րո­վի այ­ցը հյու­պա­տո­սա­րա­նի թե­ման մեռ­յալ կե­տից չի տե­ղա­շար­ժել: Իսկ ա­հա Կա­րա­պետ Պո­ղոս­յա­նը տե­ղե­կաց­նում է. «Լավ­րով­յան վեր­ջին այ­ցը չա­փա­զանց լար­ված է ան­ցել ոչ միայն փո­ղո­ցում, այլեւ` փակ դռնե­րի հետ­եւում։ Ըստ աղբ­յուր­նե­րի` հա­տուկ շեշ­տադ­րում է ե­ղել ան­հա­պաղ Կա­պա­նում ՌԴ հյու­պա­տո­սա­րան բա­ցե­լու հար­ցով։ Ին­չին Փա­շին­յա­նը հա­կա­դար­ձել է, որ Ս­յու­նի­քի բնակ­չութ­յու­նը դեռեւս պատ­րաստ չի ըն­դու­նել ռու­սա­կան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րին։ ՌԴ ԱԳ նա­խա­րա­րը շատ կոշտ է ե­ղել եւ հայ­տա­րա­րել, որ ե­թե չի բաց­վում Կա­պա­նում ՌԴ հյու­պա­տո­սա­րա­նը, ա­պա ի­րենք էլ կփա­կեն Ռոս­տո­վի հայ­կա­կան հյու­պա­տո­սա­րա­նը։ Որ­պես պա­տաս­խա­նի վերջ­նա­ժամ­կետ նշվել է ՌԴ խորհր­դա­րա­նի ղե­կա­վար Մատ­վիեն­կո­յի ա­ռա­ջի­կա այ­ցը…»:

­Հի­շեց­նենք, ժա­մա­նա­կին, երբ Կա­պա­նում բաց­վեց Ի­րա­նի հյու­պա­տո­սա­րա­նը, դա ընդ­հա­նուր ի­րա­վի­ճա­կի վրա ու­նե­ցավ բա­վա­կա­նին հանգս­տաց­նող գոր­ծո­նի դեր: Փոր­ձա­գետ­նե­րը վստահ են, որ էլ ա­վե­լի լուրջ ազ­դակ կդառ­նա Ս­յու­նի­քում ռու­սա­կան հյու­պա­տո­սա­րա­նի հիմ­նու­մը ոչ միայն Ա­լիե­ւի, այլ նաեւ՝ Էր­դո­ղա­նի հա­մար դառ­նա­լով զգու­շա­ցում՝ ռու­սա­կան դրոշն այս­տեղ է: Ու միան­գա­մայն հա­կա­ռակ է­ֆեկտ է խոս­տա­նում ֆրան­սիա­կան հյու­պա­տո­սա­րա­նը, որն Ա­լիե­ւին ըն­դա­մե­նը սպառ­նում է «կո­չե­րով»:

­Բայց ա­հա, երբ Թուր­քիան, Պա­կիս­տանն ու Ադր­բե­ջա­նը նման բաց եւ ցու­ցադ­րա­կան ազ­դակ­ներ են հղում, դա գա­լիս է հու­շե­լու, որ գո­նե նրանց պատ­կե­րաց­մամբ ի­րա­վի­ճա­կի փո­փո­խութ­յուն կա, եւ ի­րա­նա­կան գոր­ծոնն ար­դեն նախ­կին է­ֆեկ­տի­վութ­յու­նը չու­նի: Ու նման ի­րա­վի­ճա­կում Նի­կո­լը Ս­յու­նի­քում ցցում է ոչ մի բան չխոս­տա­ցող ֆրան­սիա­կան դրո­շը՝ փաս­տա­ցի ար­գե­լա­փա­կե­լով ռուս­նե­րին: Գումարած, ձեն-ձենի տված Բաքվի հետ, բացահայտ սկսում է հարվածել Հայոց Եկեղեցուն: Իսկ դա նշանակում է, հին դավաճանությունը, ո­րը Հա­յաս­տա­նը հասց­րեց այս վի­ճա­կին, դեռ ակ­տիվ ըն­թաց­քի մեջ է: