Արծրուն Հովհաննիսյանը ստում է. Մուշեղ Խուդավերդյան

Հայրենական մեծ պատերազմի վերաբերյալ Հանրային հեռուստատեսության եթերում Վազգեն Սարգսյանի անվան Ռազմական ակադեմիայի հրամանատարաշտաբային ինստիտուտի պետ Արծրուն Հովհաննիսյանի հնչեցրած մտքերին անդրադառնալով՝ «Իրավունք»-ը զրուցել է թուրքագետ-միջազգայնագետ ՄՈՒՇԵՂ ԽՈՒԴԱՎԵՐԴՅԱՆԻ հետ:

— Ինչպե՞ս եք վերաբերվում նրան, որ Արծրուն Հովհաննիսյանը հայտարարում է, թե այն, որ Ստալինգրադի հաղթանակը փրկեց Հայաստանը թուրքական ներխուժումից միֆ է, իսկ Գերմանիան պատրաստվում էր մասնատել Թուրքիան ու հայերին վերադարձնել Արեւմտյան Հայաստանը:

— Պետք է նշեմ, որ Թուրքիան Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում պահպանեց լիակատար չեզոքություն՝ առանց մի թուրք զինվորի մասնակցության որեւէ մարտի։ Ի վերջո, Թուրքիայի չեզոքությունը պայմանավորված էր նրանով, որ Մուստաֆա Քեմալը՝ Թուրքիայի ազգային առաջնորդը, նշել էր, քանի որ երկիրը հսկայական կորուստներ կրեց Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, ապա ոչ մի դեպքում չպետք է թույլ տալ, որ նման բան կրկնվի։ Նա հայտարարել էր, որ Թուրքիան պետք է հեռու մնա ցանկացած ռազմական գործողություններից եւ չմիջամտի պատերազմին։ Այս դիրքորոշումը կրում էր այն համոզմունքը, որ Թուրքիան չպետք է ենթարկվի պատերազմի դաշտում որեւէ կողմի ազդեցությանը, ոչ էլ փորձի շահույթներ կորզել կամ տարածքներ ավելացնել։

Թուրքիայի ռազմաքաղաքական տեսակետն այսպես էր ձեւակերպվում՝ ոչ մի դեպքում չեզոքությունը չի խախտվի, եւ երկրի սահմանները չեն կրճատվի: Այդ պատճառով էլ, այն տեսակետները, թե Թուրքիան կարող էր ինչ-որ կերպ միջամտել եւ ստանալ տարածքներ, անմիտ էին եւ հիմնազուրկ։ Թուրքիան չուներ որեւէ նկրտում դեպի տարածքային նվաճումներ եւ ռազմական հաղթանակներ։ Ընդհակառակը՝ Թուրքիայի քարոզչությունը նպատակ ուներ համոզել ժողովրդին, որ երկրի կառավարությունը բոլոր ուժերով հեռու կմնա համաշխարհային պատերազմի ռազմավարական զարգացումներից։

Ինչ վերաբերում է Արծրուն Հովհաննիսյանի կարծիքին, ըստ որի՝ Գերմանիան իբր պատրաստվում էր գրավել Թուրքիան, դա չի համապատասխանում իրականությանը։ Հետեւաբար, Արծրուն Հովհաննիսյանը ստում է: Գերմանական կողմը այն ժամանակ չէր մղում Թուրքիան գրավելու որեւէ գործողություն։ Ընդհակառակը, Թուրքիայի զինուժը պատրաստ էր պահպանել իր չեզոքությունը եւ մտահոգված էր այն իրողությամբ, որ չպետք է հայտնվի ո՛չ Գերմանիայի, ո՛չ էլ Խորհրդային Միության ազդեցության ներքո։

Ավելին, երբ խոսքը գնում է Ստալինգրադի ճակատամարտի, եւ մասնավորապես այն մասին, որ որոշ մարդիկ պնդում էին, թե Թուրքիան կարող էր զիջել տարածքներ Խորհրդային Միությանը, պետք է նշել, որ այդ տեսակետները նույնպես անհիմն են։ Թուրքիան, պահպանելով իր չեզոքությունը, ամեն կերպ զերծ էր մնում ցանկացած տարածքային կորուստներից՝ անկախ պատերազմի ելքից:

Այսպիսով, Թուրքիան իր չեզոքությունը պահպանեց, ապահովելով այն, որ պատերազմական ցանկացած իրավիճակում երկիրը չհանդիպի տարածքային կորուստների կամ ռազմավարական դիրքերի փոփոխության։ Այս դիրքորոշումը Թուրքիային թույլ տվեց պահպանել իր անվտանգությունն ու հավասարակշռությունը` խուսափելով արտաքին ճնշումներից եւ ընդլայնված ռազմական գործողություններից։

— Արդյո՞ք Արծրուն Հովհաննիսյանի խոսքերը կարելի է համարել պատմության խեղաթյուրում եւ Նացիստական Գերմանիային արդարացնելու փորձ:

— Երբ խոսում ենք Գերմանիայի պատմությունից, հարկավոր է հիշել, որ Հիտլերյան Գերմանիան չուներ որեւէ արդարացում իր դաժան գործողությունների համար: Ինչպես գիտենք, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, մասնավորապես՝ հոլոքոստի, աշխարհում սպանվեցին շուրջ 6 միլիոն հրեաներ, ինչի հետեւանքով մարդկությունը վառ հիշողություններ կրեց աննկարագրելի ցավից եւ կորուստներից: Հիտլերյան ռեժիմի գործելակերպը, առանց որեւէ արդարացման կամ մեղմացման, համարվել է մարդկության դեմ ուղղված ամենամեծ հանցագործություններից մեկը:

Բացի այդ, Հիտլերյան Գերմանիայի կողմից Խորհրդային Միության վրա հարձակումը եւս մեկ օրինակ էր անմարդկային բռնության, որն իրականացվեց առանց որեւէ հիմնավորելու կամ արդարացնելու ցանկության: Դա ոչ միայն դաժանություն էր, այլեւ մեծ աղետների պատճառ դարձավ, որին հետեւեցին միլիոնավոր անմեղ զոհեր: Պատմությունը երբեք չպետք է մոռացվի, քանի որ ոչ մի երկիր, անկախ իր քաղաքական կամ տնտեսական շահերից, չի կարող արդարացնել Գերմանիայի դաժան ներխուժումը Խորհրդային Միություն: Դա մի գործողություն էր, որը խլեց անթիվ անմեղ կյանքեր եւ թողեց արհավիրքներ, որոնց հետեւանքները տարածվեցին ողջ մարդկության մեջ:

Այժմ, երբ խոսում ենք այն կարծիքների մասին, որոնք պնդում են, թե Հիտլերը կարող էր մտնել Հայաստան, պետք է նշենք, որ այս տեսակետը սխալ է եւ չհիմնավորված: Նժդեհի գաղափարներն ու անհատականությունը, որոնք, իհարկե, որոշ չափով կապված էին Հիտլերի գաղափարների հետ, այնուամենայնիվ, չունեին ամուր եւ հիմնավորված հիմքեր, որոնց վրա կարելի էր հաստատվել: Նման մոտեցումները չեն կարող բնութագրվել որպես որեւէ ձեւով արդարացման կամ լեգիտիմության հիմք:

Ավելին, երբ խոսում ենք ֆաշիստական Գերմանիայի քաղաքականության մասին, պետք է հասկանալ, որ այն հակասում էր ոչ միայն տարբեր ժողովուրդների իրավունքներին ու ազատություններին, այլեւ համընդհանուր մարդկային արժեհամակարգին: Փոխարենը, ֆաշիստական գաղափարախոսությունն էր, որ իրականում թշնամական էր Վրաստանի եւ բազմաթիվ այլ ազգերի նկատմամբ՝ նրանց նկատմամբ առկա խտրականությունն ակնհայտ էր, նույնիսկ եթե Գերմանիան մտադիր լիներ ներխուժել Հայաստան:

Այս համատեքստում, Հիտլերի կերպարը ու նրա գործելակերպը արդարացման համար որեւէ հիմք չունեին, ու նրա տեղը պատմության մեջ արդեն վաղուց որոշված է՝ որպես անընդունելի եւ դատապարտելի անձ, որի գործողությունները երբեք չեն կարող համարվել որեւէ ձեւով արդարացված։

ԴԻԱՆԱ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ