ՈՒԶԻ, ԹԵ ՉՈՒԶԻ, ԿՈՄՈՒՆԻԿԱՑԻԱՆԵՐԻ ՀԱՐՑՈՎ ՊԱՏԱՍԽԱՆ ՊԵՏՔ Է ՏԱ

Ե­րեկ Ս­տամ­բու­լում՝ ԱՄՆ գլխա­վոր հյու­պա­տո­սի նստա­վայ­րում, տե­ղի ու­նե­ցավ ՌԴ-ի եւ ԱՄՆ-ի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի միջեւ բա­նակ­ցութ­յուն­նե­րի հեր­թա­կան ռաուն­դը: Ա­վե­լի կոնկ­րետ, ինչ­պես նա­խօ­րեին հայտ­նել էր Լավ­րո­վը, այս ան­գամ խոս­քը եր­կու երկր­նե­րի դես­պա­նատ­նե­րի աշ­խա­տան­քի կար­գա­վոր­ման մա­սին էր:

ԹՈՒՐՔԻԱՆ ՄՆՈՒՄ Է ԽԱՂԻ ՄԵՋ

Ս­տամ­բուլ­յան այս հան­դիպ­ման հետ կապ­ված` եր­կու դե­տալ նախ ֆիք­սենք: Նախ, սա ոչ թե Սաուդ­յան Ա­րա­բիա­յի մեծ բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցի երկ­րորդ փուլն է, այլ, ե­թե կա­րե­լի է ա­սել, դրա են­թա­շեր­տե­րից մե­կը՝ կոչ­ված ռուս-ա­մե­րիկ­յան դի­վա­նա­գի­տա­կան հարա­բե­րութ­յուն­նե­րի կար­գա­վոր­ման հար­ցե­րին: Այ­սինքն, սա չի նշա­նա­կում, որ հիմ­նա­կան գոր­ծըն­թա­ցը Սաուդ­յան Ա­րա­բիա­յից տե­ղա­փոխ­վում է Թուր­քիա:

Եվ երկ­րոր­դը. ան­կախ մասշ­տա­բից, սրա­նով էլ Թուր­քիան դառ­նում է ռուս-ա­մե­րիկ­յան բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցը հյու­րըն­կա­լող եր­կիր: Ա­վե­լի վաղ Էր­դո­ղանն ա­մեն ինչ ա­րեց, որ Թուր­քիան դառ­նա այս գոր­ծըն­թա­ցում հիմ­նա­կա­նը, բայց կող­մե­րը նա­խա­պատ­վութ­յու­նը, ըստ տե­ղե­կաց­ված աղբ­յուր­նե­րի՝ հիմ­նա­կա­նում Մոսկ­վա­յի պնդմամբ, տվե­ցին Սաուդ­յան Ա­րա­բիա­յին՝ դրա­նով բա­ցա­հայ­տո­րեն չցան­կա­նա­լով, որ Թուր­քիան հա­մա­պա­տաս­խան քա­ղա­քա­կան դի­վի­դենտ­ներ ստա­նա ռուս-ա­մե­րիկ­յան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի կար­գա­վո­րու­մից: Բայց ա­հա, հի­մա ար­դեն Թուր­քիա­յին հնա­րա­վո­րութ­յուն է տրվում, որ ե­թե ոչ ամ­բող­ջութ­յամբ, ա­պա առ­հա­սա­րակ զերծ չմնա այդ դի­վի­դենտ­նե­րից: Ընդ ո­րում` նկա­տենք ա­մե­նաէա­կան դե­տա­լը. Էր­դո­ղա­նը նման հնա­րա­վո­րութ­յուն ստա­ցավ Լավ­րո­վի՝ Ան­կա­րա այ­ցե­լութ­յու­նից հե­տո: Եվ ա­հա, ըստ նույն աղբ­յուր­նե­րի, Մոսկ­վան հենց այդ այ­ցից հե­տո է ա­ռա­ջար­կել հան­դի­պել Ս­տամ­բու­լում, եւ ա­մե­րի­կա­ցի­ներն էլ ի­րենց ճշգրտումն են մտցրել՝ այդ դեպ­քում հան­դիպ­ման վայր պետք է լի­նի ի­րենց հյու­պա­տո­սութ­յու­նը: Այն ի­մաս­տով, որ կա­րող են հա­մա­ձայն­ել Էր­դո­ղա­նին ո­րո­շա­կի դի­վի­դենտ­ներ տա­լու հետ, բայց նաեւ նրա նկատ­մամբ կա անվս­տա­հութ­յուն՝ բրի­տա­նա­ցի­նե­րի հետ սերտ կա­պե­րի պատ­ճա­ռով:

Այ­սինքն, այս դի­վա­նա­գի­տա-շպիո­նա­կան ժան­րում գտնվող նյո­ւանս­ները գա­լիս են ակ­նար­կե­լու, որ Լավ­րո­վի` Թուր­քիա այ­ցի ըն­թաց­քում ո­րո­շա­կի պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յուն­ներ, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, ձեռք բեր­վել են: Հա­կա­ռակ դեպ­քում ռուս-ա­մե­րիկ­յան բա­նակ­ցութ­յուն­ներն ինչ-որ տար­բե­րա­կով Թուր­քիա­յի հետ կա­պե­լու ցան­կա­ցած տար­բե­րակ կմնար բա­ցառ­ված:

Ա­սենք այն, որ թուր­քա­կան իշ­խա­նա­վոր­նե­րը սկսե­ցին խո­սել ուկ­րաի­նա­կան պա­տե­րազ­մի մո­տա­կա ա­վար­տի մեծ հա­վա­նա­կա­նութ­յան մա­սին, թե­րեւս, նույնկերպ պետք է ըն­կա­լել: Բայց նաեւ նկա­տենք սա. ե­թե Թուր­քիա­յում ռեալ է դար­ձել ուկ­րաի­նա­կան պա­տե­րազ­մի մո­տա­կա ա­վար­տի, ըստ այդմ՝ նաեւ ռուս-ա­մե­րիկ­յան հե­տա­գա հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի զար­գաց­ման տե­սա­կե­տը, ա­պա նաեւ պետք է որ ա­վե­լի ռեալ գնա­հա­տեն դրա­նից սպաս­վող հե­տա­գա զար­գա­ցում­նե­րը: Այն է՝ ուկ­րաի­նա­կան պա­տե­րազ­մից ա­զատ­վե­լով, ռուս­ներն ար­դեն հնա­րա­վորութ­յուն կստա­նան ա­վե­լի լրջո­րեն կենտ­րո­նա­նալ այլ ուղ­ղութ­յուն­նե­րի վրա, եւ դրանց թվում, ի­հար­կե, ա­ռաջ­նա­յին է Հա­րա­վա­յին Կով­կաս-Ի­րան գի­ծը: Ընդ ո­րում` ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րի հետ պայ­մա­նա­վոր­ված լի­նե­լով: Իսկ դա նշա­նա­կում է, որ կով­կաս­յան ուղ­ղութ­յամբ թուր­քա­կան քա­ղա­քա­կա­նութ­յունն էլ, ո­րը ԽՍՀՄ-ի փլու­զու­մից սկսած մին­չեւ մեր ժա­մա­նակ­նե­րը բնու­թագր­վում էր «չա­փա­զանց ա­զատ», հի­մա ար­դեն պետք է դառ­նա չա­փա­զանց զգու­շա­վոր»: Սա, ի­հար­կե, բրի­տա­նա­ցի­նե­րի սրտով չի կա­րող լի­նել, բայց ինչ ա­նես, ի­րո­ղութ­յուն­ներն այլ են դար­ձել:

ԻՐԱՆԸ ՄՆՈՒՄ Է ԽԱՂԻ ՄԵՋ

Այս­պի­սով, կան Ի­րա­նի հար­ցով ռուս-ա­մե­րիկ­յան պայ­մա­նա­վոր­վա­ծութ­յուն­նե­րի նա­խադր­յալ­ներ: Այս­տեղ, ի­հար­կե, ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րի հիմ­նա­կան պա­հան­ջը ե­րեք հիմ­նա­կան ուղ­ղութ­յամբ է: Նախ, Ի­րա­նի մի­ջու­կա­յին ծրա­գի­րը, ո­րը կապ­ված է երկ­րոր­դի՝ Իս­րա­յե­լի դիր­քե­րի հետ: Դ­րան գու­մա­րած, ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րը չեն ցան­կա­նում ձեռ­քից բաց թող­նել նաեւ Ի­րա­քը, ո­րի հաշ­վին կան Քուր­դիս­տա­նի ստեղծ­ման ծրագ­րեր:

Ինչ­պես ար­դեն են­թադ­րութ­յուն­ներ ներ­կա­յաց­նե­լու ա­ռիթ ու­նե­ցել ենք, այս հար­ցե­րի լուծ­ման մեջ ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րը, ըստ ա­մե­նայ­նի, սկսել են էա­կան դեր տալ ռուս­նե­րի միջ­նոր­դութ­յա­նը, հաշ­վի առ­նե­լով եր­կու հան­գա­մանք: Նախ, Ի­րա­նը ոչ մի կերպ չի պատ­րաստ­վում բա­նակ­ցել Թ­րամ­փի հետ, նաեւ հաշ­վի առ­նե­լով նրա բա­նակ­ցա­յին ճնշող մե­խա­նիզմ­նե­րը: Երկ­րոր­դը, չա­փից դուրս ճնշել Թեհ­րա­նին Վա­շինգ­տո­նը չի էլ կա­րող, այս դեպ­քում էլ հաշ­վի առ­նե­լով նաեւ փաս­տաթղ­թա­յին տեսք ու­նե­ցող ռուս-ի­րա­նա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րը: Այ­սինքն, ե­թե շատ սեղ­մես, դա կա­րող է շատ ա­վե­լի լուրջ խոչըն­դոտ դառ­նալ ռուս-ա­մե­րիկ­յան ներ­կա թե­մա­տի­կա­յում, քան նույ­նիսկ ուկ­րաի­նա­կան պա­տե­րազմն է:

Այն, որ ռուս­նե­րը փոր­ձում են լու­ծում­ներ գտնել, հու­շեց նաեւ Լավ­րո­վի` Ի­րան կա­տա­րած այ­ցը: Նախ, Լավ­րո­վի եւ Արախ­չու հան­դիպ­ման հա­մա­տեքս­տում պաշ­տո­նա­պես ֆիքս­վեց, թե. «Ռու­սաս­տա­նի արտ­գործ­նա­խա­րա­րը Ի­րա­նին տե­ղե­կաց­րել է ԱՄՆ-ի հետ բա­նակ­ցութ­յուն­նե­րի եւ Էր Ռիա­դում հան­դիպ­ման ման­րա­մաս­նե­րի մա­սին»: Սա նշա­նա­կում է, որ Ի­րա­նի հետ քննարկ­վել են այն տար­բե­րակ­նե­րը, ո­րոնք Էր Ռիա­դում ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րը ի­րա­տե­սա­կան են հա­մա­րել՝ ի­րա­նա­կան խնդրի լու­ծում­ներ գտնե­լու հետ կապ­ված: Թե կոնկ­րետ ին­չի մա­սին է խոս­քը, կա­րե­լի է հաս­կա­նալ Ա­րախ­չու այն մտքե­րից, թե. «Մեր եւ ԱՄՆ-ի միջեւ ուղ­ղա­կի բա­նակ­ցութ­յուն­ներն անհ­նա­րին են, քա­նի դեռ շա­րու­նակ­վում է ա­ռա­վե­լա­գույն ճնշման քա­ղա­քա­կա­նութ­յու­նը»: Նաեւ, որ. «Մի­ջու­կա­յին հար­ցում Ի­րա­նը կգոր­ծի եւ կ­հա­մա­կար­գի իր դիր­քո­րո­շում­նե­րը Ռու­սաս­տա­նի եւ Չի­նաս­տա­նի իր ըն­կեր­նե­րի հետ միա­սին»: Այ­սինքն, ե­թե լի­նի Ի­րա­նի հե­տա­գա անվ­տան­գութ­յան հար­ցում ռուս-չի­նա­կան ե­րաշ­խիք­ներ, ա­պա նրանց միջ­նոր­դութ­յամբ միան­գա­մայն ի­րա­տե­սա­կան է դառ­նում ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րի հետ վերջ­նա­կան լու­ծում­ներ գտնե­լը: Բայց նաեւ, որ. «Քա­նի դեռ Թեհ­րա­նը պատ­ժա­մի­ջոց­նե­րի տակ է, ուղ­ղա­կի բա­նակ­ցութ­յուն­նե­րի հնա­րա­վո­րութ­յուն չկա», ին­չը նշա­նա­կում է, որ պետք են կոմպ­լեքս լու­ծում­ներ: Լավ­րովն էլ իր հեր­թին ման­րա­մաս­նեց, որ. «Մոսկ­վան եւ Թեհ­րա­նը վճռա­կան են ելք գտնել ի­րա­նա­կան մի­ջու­կա­յին գոր­ծար­քի շուրջ ստեղծ­ված ի­րա­վի­ճա­կից»: Շատ նման է, որ այս ա­մե­նը կա­րող է աշ­խա­տող մե­խա­նիզմ դառ­նալ:

­Միա­ժա­մա­նակ նաեւ հա­րավ­կով­կաս­յան ուղ­ղութ­յան հետ կապ­ված ո­րո­շա­կի մե­սիջ­ներ ե­ղան: Նախ, ինչ­պես եւս մեկ ան­գամ ֆիք­սեց Լավ­րո­վը. «Մոտ ժա­մա­նակ­ներս ու­ժի մեջ կմտնի ԵԱՏՄ ան­դամ­նե­րի եւ Ի­րա­նի միջեւ ա­զատ առեւտ­րի հա­մա­ձայ­նա­գի­րը: Դա կխթա­նի Ի­րա­նի հար­եւան­նե­րի հետ առեւ­տու­րը»: Ու չմո­ռա­նանք, որ Ի­րա­նի՝ ԵԱՏՄ ան­դամ հա­րե­ւա­նը Հա­յաս­տանն է: Լավ­րո­վը նաեւ հի­շեց­րեց, որ Ռու­սաս­տա­նը վարկ կտրա­մադ­րի Ի­րա­նում Ռեշտ-Աս­տա­րա եր­կա­թու­ղու կա­ռուց­ման հա­մար՝ որ­պես Հ­յու­սիս-­Հա­րավ մի­ջազ­գա­յին տրանս­պոր­տա­յին մի­ջանց­քի մաս:

Ա­րախչին էլ իր հեր­թին նկա­տեց. «Կով­կա­սում մենք ձգտում ենք Ադր­բե­ջա­նի եւ Հա­յաս­տա­նի միջեւ խա­ղա­ղութ­յան հաս­տատ­մա­նը… Կով­կա­սում տե­ղի ու­նե­ցող ի­րա­դար­ձութ­յուն­նե­րը հե­տաքրք­րում են մեզ եւ Ռու­սաս­տա­նին, եւ քն­նար­կում­նե­րը շա­րու­նակ­վում են»: Այ­սինքն, այս բո­լոր ծրա­գր­երը ներ­կա պա­հին ակ­տիվ ըն­թաց­քի մեջ են, ո­րը Վա­շինգ­տո­նը չի կա­րող ան­տե­սել Մոսկ­վա­յի հետ բա­նակ­ցութ­յուն­նե­րում:

ԵՐԵՎԻ ՏԱՐԲԵՐ «ԽԱՂԱՂՈՒԹՅԱՆ ՊԱՅՄԱՆԱԳՐԵ՞Ր» ԵՆ ՔՆՆԱՐԿՈՒՄ

Այն, որ այս բո­լոր ի­րա­դար­ձութ­յու­ննե­րի ֆո­նին նորից ակ­տի­վա­ցավ հայ­-ադր­բե­ջա­նա­կան բա­նակ­ցութ­յու­նն­երի թե­ման, ի­հար­կե, պա­տա­հա­կան չէր: Բայց ո՞ւր է գնում այդ գոր­ծըն­թա­ցը:

Այս­պես, նա­խօ­րեին Նի­կո­լը հայ­տա­րա­րեց, որ Բաք­վի հետ խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի եր­կու կե­տեր դեռ մնում են չհա­մա­կարգ­ված: Այ­սինքն, ար­դեն ա­միս­ներ շա­րու­նակ այդ եր­կու կետն այդ­պես էլ լռվել-մնա­ցել է: Հաս­կա­նա­լու հա­մար, թե ին­չու, նախ պետք է հաս­կա­նալ, թե այդ ի՞նչ եր­կու կե­տի մա­սին է խոս­քը: Նի­կո­լի մեկ­նա­բան­մամբ՝ չի հա­ջող­վել հա­մա­ձայ­նութ­յան գալ սահ­մա­նին եվ­րո­պա­ցի դի­տորդ­նե­րի հար­ցում։ Իսկ ա­հա երկ­րորդ կե­տը վե­րա­բե­րում է հայ­ցե­րը փո­խա­դարձ հետ վերց­նե­լուն։

­Բայց ա­հա հայ­տա­րա­րութ­յու­նը, ո­րով նա­խօ­րեին հան­դես ե­կավ Նի­կո­լի ԱԳՆ-ն, բո­լո­րո­վին այլ մտքեր է ա­ռա­ջաց­նում: Ըստ այդմ՝ Եր­եւա­նը ստա­ցել է Ադր­բե­ջա­նի պա­տաս­խա­նը «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի» վե­րա­բեր­յալ, մինչ­դեռ այլ ո­լորտ­նե­րի ա­ռա­ջարկ­նե­րը՝ հա­ղոր­դակ­ցութ­յուն­նե­րի ա­պաշր­ջա­փա­կու­մը, փո­խա­դարձ վե­րահս­կո­ղութ­յան եւ զեն­քի ստուգ­ման մե­խա­նիզ­մը, դեռեւս մնում են ան­պա­տաս­խան: Այ­սինքն, թեեւ ա­մե­նա­կա­րե­ւոր՝ կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի հարցն այդ­պես էլ մնա­ցել է չլուծ­ված, իսկ Նի­կո­լն ըն­դա­մե­նը չլուծ­ված է հա­մա­րում այն­պի­սի ա­րագ լուծ­ման հար­ցեր, ինչ­պի­սիք են եվ­րա­դի­տորդ­ներն ու դա­տա­կան հայ­ցե՞­րը:

Մ­յուս կող­մից, նա­խօ­րեին Ադր­բե­ջա­նի խորհր­դա­րա­նի փոխ­նա­խա­գահ Աս­կե­րո­վը 17 կե­տա­նոց «խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րի» չհա­մա­ձայ­նեց­ված միան­գա­մայն այլ եր­կու դրույ­թից էր խո­սում՝ Հա­յաս­տա­նի Սահ­մա­նադ­րութ­յան փո­փո­խութ­յա­ն եւ «Զան­գե­զու­րի մի­ջանց­քի» մասին: Իսկ ա­հա ՀՀ ԱԺ փոխ­խոս­նա­կը հեր­քեց, թե՝ պայ­մա­նագ­րում նման կե­տեր չկան: Բայց ե­թե չկան, ՀՀ ԱԳՆ-ն­ այդ ի՞նչ «հա­ղոր­դակ­ցութ­յուն­նե­րի ա­պաշր­ջա­փակ­ման» ադր­բե­ջա­նա­կան պա­տաս­խա­նի մա­սին է խո­սում:

Իսկ ընդ­հա­նուր ի­մաս­տով՝ այն տպա­վո­րութ­յունն է ա­ռա­ջա­նում, թե Նի­կո­լի մոտ 17 կե­տա­նոց պայ­մա­նագ­րի մի տար­բե­րակ կա, Ադր­բե­ջա­նի մոտ՝ մեկ ու­րի­շը, եւ ա­մեն մեկն իր հա­մար «բա­նակ­ցում» է: Ինչ­պես ա­սում են, մեծ աշ­խարհ է, այդ­պես էլ կա­րող է լի­նել: Միայն թե մեկ փաստ կա, ո­րը Նի­կո­լը շրջան­ցել չի կա­րող: Այն, որ կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի թե­մա օ­րա­կար­գում ի սկզբա­նե ե­ղել է ու կմնա, դա հաս­տատ է, եւ այդ մա­սին մշտա­պես հի­շեց­նում են նաեւ ռուս­նե­րը: «Խա­ղա­ղութ­յան պայ­մա­նագ­րով», թե այլ կերպ, այդ հար­ցը չի կա­րող չլուծ­ված մնալ: Ա­ռա­վել եւս, երբ թե´ տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին եւ թե´ գլո­բալ մի­տում­նե­րը հենց կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի վրա է, որ հիմ­նա­կա­նում կենտ­րո­նա­ցած են, այլ ոչ թե ի­րեն­ցից քիչ ար­ժեք ներ­կա­յաց­նող ինչ-որ եվ­րա­դի­տորդ­նե­րի, Սահ­մա­նադ­րութ­յան կամ նման այլ բա­նե­րի: Հաս­կա­նա­լի է, բրի­տա­նա­ցի­նե­րը չեն ու­զում այդ ճա­նա­պարհ­նե­րի գոր­ծար­կու­մը: Բայց ի­րո­ղութ­յունն այն է, որ բրի­տա­նա­ցի­նե­րի կշիռն էա­պես նվա­զել է, իսկ հար­ցե­րը հի­մա լուծ­վում են ռուս-ա­մե­րիկ­յան հար­թութ­յու­նում: Այ­սինքն, Նի­կոլն ու­զի, թե չու­զի, կո­մու­նի­կա­ցիա­նե­րի հար­ցով պա­տաս­խան պետք է տա: